Khoa học và bí ẩn của việc biết trước cái chết đang đến gần

Những điểm chính

• Nhiều người cận kề cái chết có thể cảm nhận được khi thời khắc ấy đến, trước cả khi bác sĩ hay người thân nhận ra.
• “Tôi sẵn sàng rồi.” “Tôi về nhà đây.” – Những câu nói quen thuộc này có thể phản ánh cả sự thật tâm linh lẫn sinh lý.
• Những thay đổi trong cơ thể khi cận tử, như thiếu oxy hay tụt huyết áp, có thể khơi dậy một nhận thức sâu thẳm, trực giác về sự ra đi.
• Dù có những lời giải thích từ khoa học, vẫn còn đó điều huyền nhiệm và thiêng liêng trong cách con người trải nghiệm giây phút rời khỏi cõi đời.

Sedona có một cảm giác về “sân khấu” rất rõ ràng, bà điều khiển những vở kịch trong gia đình mình như một người biên đạo đầy uy quyền. Bà cũng là người có đức tin sâu sắc, luôn nói rằng chính Chúa đã dìu bà đi qua suốt 83 năm cuộc đời. Đức tin chiếm trọn linh hồn bà đến mức hầu như câu nói nào thốt ra từ đôi môi tô son cẩn trọng ấy cũng thấp thoáng bóng dáng của Chúa hay Chúa Giêsu.

Chính vì thế, những lời cuối cùng của bà không vang lên như một tiếng sấm, mà đến thật tự nhiên, như hơi thở cuối cùng của niềm tin đã ngấm vào từng tế bào. Nằm ngả lưng trong chiếc ghế bành, bà giơ hai tay lên, như thể đang dẫn dắt buổi cầu nguyện của nhà thờ. Bà nhìn quanh những người thân đang tụ họp, rồi hướng ánh mắt lên trần nhà: “Con đến đây, Chúa ơi. Con về nhà đây.”

Đôi mắt khép lại. Hai cánh tay rơi xuống, mềm mại bên thân. Hơi thở bà trở nên ngắt quãng, rồi thưa dần. Một, hai phút sau, bà ngừng thở. Và chẳng bao lâu sau đó, tim bà cũng ngừng đập. Chỉ năm phút sau lời chứng đức tin đầy kịch tính ấy, Sedona đã ra đi.

Bà biết trước. Bằng cách nào đó, bà biết rằng cái chết đang đến gần. Đó là một khả năng tiên tri đáng kinh ngạc. Những mô hình dự đoán tinh vi nhất của y học, dù được nuôi bằng vô vàn dữ liệu sinh học phức tạp, cũng không thể chính xác đến thế. Trực giác nghề nghiệp của tôi, dù đôi khi sắc bén, cũng chẳng thể sánh bằng. Bà đã nhìn thấy cái kết đang đến, trước tất cả chúng tôi.

Một màn trình diễn tuyệt vời, nhưng, tôi nghĩ, chẳng hề hiếm hoi. Nhiều người sắp lìa đời thường cảm nhận được khoảnh khắc đó đang tới gần. Không ít lần, họ nhận ra trước cả những người xung quanh.

Khi được nói ra, cảm giác ấy thường ẩn mình trong những câu nói ngắn gọn mà sâu thẳm, chất chứa nhiều tầng ý nghĩa. Trong đó, câu tôi nghe nhiều nhất vẫn là: “Tôi sẵn sàng rồi. Tôi muốn về nhà.”

Source: Courtesy of Health Communications

Một cách nói khác của “Thiên đường”

Đúng vậy, khi ai đó nói “về nhà”, đôi khi họ chỉ đơn giản là muốn nói đúng nghĩa đen, họ thật sự muốn trở về nơi chốn thân thuộc của mình. Với những người đã bị giam trong bốn bức tường bệnh viện quá lâu, “nhà” có thể là khát vọng được hít thở tự do, được nằm lại trên chiếc giường quen thuộc, được chạm vào ánh sáng ngoài cửa sổ. Nhưng đôi khi, “về nhà” lại là một cách nói nhẹ nhàng cho điều thiêng liêng hơn: về với cõi trời.

Những lời nói cuối thường gợi về Chúa, như Sedona từng làm, hoặc mang âm hưởng của sự sẵn sàng, hay của một cuộc hành trình: “Tôi đi đây.” “Tôi sắp rời đi rồi.” “Đến lúc rồi.”

Có người cho rằng trạng thái nhận biết ấy xảy ra với hầu hết những người sắp chết, nhưng tôi không thấy thế. Có lẽ chỉ khoảng một trong mười người có được cảm giác ấy, nhưng tôi cũng chỉ dựa vào những gì họ kể, hoặc người thân họ kể lại. Có thể họ cảm nhận nhiều hơn, chỉ là chẳng nói ra.

Tôi cũng tin rằng, hiện tượng này khiến ta tưởng là phổ biến hơn thực tế, bởi ký ức của con người vốn chọn lọc. Một câu nói như “tôi sẵn sàng rồi” trong nhiều hoàn cảnh có thể bị bỏ qua, hoặc sớm rơi vào quên lãng. Nó chẳng mấy đặc biệt, cho đến khi cái chết thật sự đến chỉ vài phút sau. Khi đó, mọi lời nói bỗng trở nên tiên tri. Những câu như của Sedona, nhờ thế, dường như mang sức nặng linh thiêng hơn chính bản thân chúng.

Nhưng làm sao để những lời “tiên tri” ấy có thể xảy ra, điều đó vẫn là một bí ẩn. Tôi đã cố suốt nhiều năm để tìm lời giải, nhưng chẳng bao giờ nắm được trọn vẹn. Khi tôi hỏi các bệnh nhân vì sao họ biết cái chết đang đến, họ thường chỉ lắc đầu. Câu hỏi “vì sao” dẫn đến ngõ cụt.

Thế nên tôi đổi hướng. Tôi hỏi họ cảm thấy gì. Hoặc đôi khi, khi ánh mắt họ xa xăm, tôi hỏi họ thấy gì.

Câu trả lời thường là: họ cảm thấy một điều gì đó. Một điều khác lạ, chuyển động, mới mẻ.
Một chàng trai trẻ mắc sarcoma bảo tôi rằng anh cảm thấy tự do. Một người phụ nữ trung niên đang hấp hối vì ung thư gan thì nói bà cảm thấy như đang rơi khỏi máy bay. Cả hai đều đúng, họ đang cảm nhận điều gì đó đang rời bỏ mình. Và chỉ trong vòng một giờ sau, họ đều qua đời.

Tôi không biết làm sao con người có thể tiên cảm được cái chết của chính mình. Tôi không nói đó là điều không thể, chỉ là ngoài khả năng lý giải của tôi.

Dấu hiệu của cái chết đang đến gần

Tôi dựa vào một lý thuyết giản đơn hơn: có lẽ những biến đổi sinh lý khi sự sống sắp khép lại, tụt huyết áp, thiếu oxy, giảm tuần hoàn, tạo ra một cảm giác bất an sâu thẳm. Và trong hoàn cảnh ấy, người sắp mất có thể dễ dàng nhận ra đó chính là tín hiệu báo tử.

Những giờ phút cuối cùng của đời sống làm đảo lộn mọi quy luật sinh học. Máu lưu thông chậm lại, oxy cạn dần. Tế bào kiệt sức, rồi bắt đầu ngừng hoạt động. Các ion như natri hay kali vượt khỏi ngưỡng bình thường. Còn những cơn tràn hormone như adrenaline khiến cơ thể run rẩy, tim đập nhanh, huyết áp tăng, và đồng thời làm dấy lên những cảm giác lạ lùng như lo âu, bồn chồn, hay rạo rực khó gọi tên.

Chỉ riêng những biến động đó thôi cũng đủ để linh hồn nhận ra rằng có điều gì đó không ổn, bởi quả thật, mọi thứ không còn đúng như trước nữa.

Và dẫu vậy, ngay cả lý thuyết “đời thường” này cũng đầy những điều bí ẩn. Cảm giác ấy thay đổi vô chừng: có người thấy mình nhẹ bẫng, có người như đang rơi, hay bay, hay tan ra. Tôi nhớ mãi một khoảnh khắc khi một người phụ nữ nở nụ cười lạ lẫm và nói rằng bà cảm thấy như mình đang hóa thành một hồn ma.

Thật khó mà lý giải vì sao những thay đổi sinh học lại tạo nên những trải nghiệm khác biệt đến thế. Có lẽ văn hóa, niềm tin và tính cách góp phần rất lớn. Với Sedona, một người phụ nữ mà cuộc đời gắn liền với Chúa, thì việc bà cảm nhận sự hiện diện của điều thiêng liêng là điều tự nhiên, thậm chí tất yếu. Nhưng tại sao người này cảm thấy như đang rơi, còn người kia, cùng tuổi, cùng bệnh, lại thấy mình hóa thành linh hồn phiêu du, thì tôi chịu.

Thành thật mà nói, tôi biết ơn vì sự mơ hồ ấy. Nếu ta gạt bỏ tất cả những cảm nhận ấy chỉ để quy về vài biến đổi hóa sinh, chẳng phải ta đã làm nghèo đi vẻ huyền diệu của sự sống sao?

Khoa học hẳn có lời giải của riêng nó. Nhưng trong ranh giới của mọi lý giải, vẫn còn đủ khoảng trống cho sự huyền nhiệm và điều diệu kỳ, nơi con người, ở khoảnh khắc cuối cùng, chạm đến ranh giới giữa sống và đi về một nơi rất xa, rất yên bình: “nhà.”

Tác giả: David Casarett M.D.

Nguồn: The Science, and Mystery, of Knowing When You’ll Die | Psychology Today