Kiên cường là biết đối diện với nghịch cảnh bằng sự linh hoạt và nụ cười

Những người kiên cường thường có sự linh hoạt—linh hoạt trong cách họ nhìn nhận thử thách, và linh hoạt trong cách họ phản ứng trước áp lực. Họ không gắn chặt bản thân vào một cách đối phó duy nhất, mà thay đổi phương pháp tùy theo hoàn cảnh. Họ có thể chấp nhận những điều không thể thay đổi, học hỏi từ thất bại, biến đau thương và giận dữ thành lòng trắc ẩn và dũng khí, đồng thời tìm kiếm ý nghĩa và cơ hội ngay trong nghịch cảnh.

Nhà diễn giả truyền cảm hứng Pete Koerner từng nói: "Cuộc sống chính là sự đổi thay. Nếu đã phải thay đổi, tại sao không thay đổi theo hướng tốt đẹp hơn? Bạn chỉ có hai lựa chọn: tốt hơn hoặc tệ hơn—bởi không ai có thể mãi đứng yên một chỗ."

Jerry White là một sinh viên ngành Nghiên cứu Do Thái tại Đại học Brown, Hoa Kỳ. Anh đặc biệt quan tâm đến những lời dạy của Chúa Jesus, vì vậy vào năm 1984, trong năm ba đại học, anh quyết định du học tại Israel. Trong một chuyến leo núi cùng bạn bè tại Cao nguyên Golan, một vụ nổ bất ngờ đã quật ngã anh. Máu chảy đầm đìa từ chân, da thịt bị xé toạc và cháy sém, những mảnh xương vỡ vụn vấy bẩn bùn đất. Anh hoảng loạn hét lên: "Chân tôi đâu rồi?"Trong cơn hoảng loạn, hai người bạn của anh vội cởi áo, băng bó vết thương và dùng áo buộc lại thành một dây garô tạm thời để cầm máu. May mắn thay, một người đàn ông từ khu kibbutz gần đó đã đến giúp đỡ.

‘’Tis but a scratch!’ From Monty Python and the Holy Grail. Courtesy EMI Films

Mất đi một phần cơ thể trong vụ nổ ấy, nhưng Jerry White không để bi kịch định đoạt số phận mình. Anh đồng sáng lập Mạng lưới Những người sống sót sau mìn (nay là Survivor Corps). Mười ba năm sau vụ tai nạn, anh cùng các đồng sự đã được trao giải Nobel Hòa bình vì những nỗ lực vận động quốc tế nhằm cấm sử dụng bom mìn sát thương.

Làm thế nào một nạn nhân lại có thể trở thành một siêu người sống sót? White đã trả lời câu hỏi ấy trong cuốn sách I Will Not Be Broken (Tôi sẽ không gục ngã) với năm nguyên tắc:

1. Đối diện sự thật – Chấp nhận những gì đã xảy ra.
2. Chọn cuộc sống – Hướng về tương lai, thay vì mắc kẹt trong quá khứ.
3. Kết nối – Tìm đến những người đồng cảnh ngộ để cùng nhau bước tiếp.
4. Hành động – Đặt ra mục tiêu và từng bước thực hiện.
5. Cho đi – Phục vụ cộng đồng, bởi lòng nhân ái sẽ biến một nạn nhân thành một người có giá trị.

Câu chuyện của White là minh chứng cho những gì mà các nhà khoa học đã phát hiện ra. Donald Campbell, giáo sư danh dự tại Học viện Quân sự West Point (Hoa Kỳ), nhận thấy rằng: "Thay vì xem mình là nạn nhân của một số phận nghiệt ngã và vô nghĩa, những người kiên cường sẽ tìm cách lý giải nghịch cảnh theo một cách khiến họ dễ chấp nhận hơn. Điều này giúp họ không bị choáng ngợp trước thực tế khó khăn."

Một yếu tố quan trọng của sự linh hoạt trong tư duy chính là chấp nhận thực tại—dù thực tại đó có đau đớn hay đáng sợ đến đâu. Nếu muốn tiếp tục vững vàng trước thử thách và tìm ra giải pháp, ta cần phải giữ đôi mắt luôn mở, dũng cảm nhìn vào những rào cản thay vì né tránh chúng. Trốn chạy hay phủ nhận có thể giúp ta tạm quên đi đau khổ, nhưng về lâu dài, nó chỉ khiến ta trì hoãn sự trưởng thành và ngăn ta chủ động giải quyết vấn đề.

Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng sự chấp nhận là yếu tố then chốt giúp con người chịu đựng được những hoàn cảnh khắc nghiệt. Những người sống sót sau thiên tai, những người mắc bệnh hiểm nghèo, hay thậm chí những người bị rối loạn tâm lý cũng đều chứng minh điều này. Một khảo sát sau vụ khủng bố 11/9 tại Mỹ cho thấy những người chấp nhận thực tế ít bị sang chấn tâm lý hơn. Một nghiên cứu khác về những người mẹ có con bị ung thư và phải ghép tủy cũng phát hiện ra rằng những người chấp nhận tình trạng của con mình thường có tâm lý vững vàng và ít trầm cảm hơn.

Ngoài ra, một kỹ năng quan trọng giúp con người kiên cường chính là khả năng tái đánh giá nhận thức—hay nói cách khác, là tìm thấy ý nghĩa tích cực trong nghịch cảnh. Trong một nghiên cứu về hậu quả tâm lý của thảm họa diệt chủng Holocaust, một nhà nghiên cứu đã hỏi một phụ nữ lớn tuổi—người từng bị giam giữ trong trại tập trung phát xít Đức—rằng bà có thường mơ về khoảng thời gian kinh hoàng đó không.

Bà đáp: "Có chứ, tôi vẫn mơ về những ngày tháng ấy. Vừa đêm qua tôi còn có một giấc mơ như vậy."

Nhà nghiên cứu liền nói: "Chắc hẳn thật kinh khủng khi vẫn phải chịu những cơn ác mộng ấy sau bao nhiêu năm."

Nhưng người phụ nữ ấy chỉ mỉm cười và nói: "Không sao cả. Khi tỉnh dậy, tôi biết rằng mình đang ở đây, chứ không phải ở đó."

Tái đánh giá nhận thức chính là khả năng tìm thấy những ý nghĩa mới, tích cực hơn, ngay cả trong những trải nghiệm đau thương. Hai nhà tâm lý học Allison Troy và Iris Mauss tại Đại học Denver đã chỉ ra rằng kỹ năng này giúp con người vững vàng hơn bằng cách điều chỉnh phản ứng cảm xúc trước nghịch cảnh. Khi ta học được cách nhìn nhận những thử thách theo hướng bớt tiêu cực hoặc thậm chí mang tính xây dựng, tâm lý của ta cũng sẽ trở nên thích nghi và kiên cường hơn.

Dù không ai trong chúng ta mong muốn gặp phải đau khổ, nhưng nếu biết cách đối diện với chúng bằng sự linh hoạt trong tư duy, lòng can đảm và một chút hài hước, chúng ta có thể biến nghịch cảnh thành động lực để trưởng thành.

Chúng ta có thể học cách nhìn nhận cuộc sống theo hướng tích cực hơn từ chính những người xung quanh. Chẳng hạn, trong môi trường làm việc, một người quản lý có thể chỉ ra khía cạnh tích cực của một tình huống khó khăn, giúp nhân viên có thêm công cụ tư duy và cảm xúc để biến thử thách thành động lực.

Kiên cường không chỉ là đứng vững trước nghịch cảnh, mà còn là giữ được sự cân bằng cảm xúc khi đối diện với thất bại. Đô đốc James Stockdale của Hải quân Hoa Kỳ từng gọi đó là "khả năng chấp nhận thất bại cá nhân mà không bị tê liệt bởi cảm xúc hay tìm cách đổ lỗi và trốn tránh thực tại." Những người kiên cường không trốn chạy thất bại, cũng không để nó nhấn chìm mình. Họ đối diện trực tiếp, học hỏi từ nó và từng bước điều chỉnh bản thân.

Nghiên cứu gần đây cho thấy khả năng thích nghi không phụ thuộc quá nhiều vào việc chọn chiến lược đối phó nào, mà quan trọng hơn là biết linh hoạt áp dụng chiến lược phù hợp với hoàn cảnh. Đôi khi, chấp nhận và chịu đựng là lựa chọn khôn ngoan, nhưng cũng có lúc ta cần chủ động thay đổi thực tại. Tương tự, các nhà nghiên cứu về cảm xúc cho rằng biểu lộ cảm xúc không phải lúc nào cũng tốt hơn kìm nén. Điều quan trọng là biết khi nào cần giãi bày, khi nào nên giữ lại trong lòng, tùy vào tình huống cụ thể.

Hài hước cũng là một liều thuốc quý. Trong cuốn Đi tìm lẽ sống (1946), Viktor Frankl gọi hài hước là "một vũ khí của tâm hồn trong cuộc chiến sinh tồn. Hơn bất cứ điều gì khác, khiếu hài hước có thể giúp con người đứng tách khỏi hoàn cảnh của mình, thậm chí chỉ trong vài giây."

Giống như những cảm xúc tích cực khác, hài hước mở rộng góc nhìn, kích thích sáng tạo và tăng cường sự linh hoạt trong tư duy. Đó cũng là một cách để con người đối diện với nỗi sợ—giúp ta giữ khoảng cách vừa đủ để nhìn nhận mọi thứ rõ ràng hơn, nhưng không hề phủ nhận hay né tránh nỗi đau. Hài hước vừa bao bọc trong nó sự tích cực, vừa không che giấu những mất mát. Học giả Ann Graber đã từng nói: "Hài hước là sự kết hợp giữa lạc quan và cái nhìn thực tế về bi kịch." Nó không tô vẽ một thế giới màu hồng, mà giúp ta chủ động đối diện, tái định nghĩa và đôi khi thậm chí chuyển hóa chính nghịch cảnh ấy.

Tóm lại, những người kiên cường luôn có sự linh hoạt. Họ biết khi nào cần chấp nhận thực tế và khi nào cần tái định nghĩa những thử thách của cuộc sống. Họ dùng hài hước để làm dịu đi nỗi đau, đồng thời biết cách điều chỉnh cảm xúc—lúc cần kìm nén, lúc nên bộc lộ. Sự kiên cường đòi hỏi cả sáng tạo và linh hoạt: sáng tạo để nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau, và linh hoạt để tiếp cận mọi thử thách với một thái độ tích cực nhưng không ảo tưởng.

Nguồn: To be resilient, face tragedy with humour and flexibility | Psyche.co