Làm chủ năng suất: 4 bí quyết từ chủ nghĩa khắc kỷ

Nghe đến “năng suất”, ta thường nghĩ đến một thứ gì đó mới mẻ, hiện đại và sáng bóng. Còn chủ nghĩa Khắc Kỷ thì cổ xưa. Rất cổ. Cổ đến mức ông nội của ông nội bạn cũng còn chưa ra đời.

Nhưng tôi có một tin thú vị cho bạn đây: Facebook và email chỉ mới xuất hiện gần đây, nhưng con người thì đã lãng phí thời gian từ thuở xa xưa. Và cũng đã có những bộ óc vĩ đại suy nghĩ về cách để không lãng phí nó suốt hàng ngàn năm qua.

Hầu hết những lời khuyên về năng suất đều tập trung vào công việc, khiến ta có cảm giác như mình đang dần biến thành một cỗ máy. Không ai muốn trở thành một Transformer cả. (Mà khoan, nghĩ lại thì làm Transformer cũng khá là ngầu đấy, nhưng bạn hiểu ý tôi rồi đấy.)

Một cách tiếp cận mang tính triết lý sẽ thú vị hơn, vì đôi khi những điều ta muốn làm không chỉ là công việc. Ta muốn dành thời gian cho bạn bè, tận hưởng niềm vui, nhưng những điều đó lại thường bị dồn xuống đáy lịch trình bởi công việc.

Và như bạn sẽ thấy, những ý tưởng của người Khắc Kỷ không chỉ có tính triết lý – chúng còn được khoa học hiện đại chứng minh là đúng.

Vậy thì, hãy siết chặt chiếc áo toga của bạn lại nào – chúng ta sắp quay ngược thời gian…

1) Bảo Vệ Thời Gian Như Bảo Vệ Tiền Bạc

Người ta vẫn nói “thời gian là tiền bạc”. Nhưng rõ ràng ta chẳng đối xử với nó như vậy.

Hãy tưởng tượng nếu suốt cả ngày, có người liên tục đến xin bạn 20 đô. Bạn sẽ từ chối ngay. Nhưng nếu họ xin thời gian của bạn? Qua tin nhắn, email, cuộc gọi? Bạn lại thoải mái trao đi mà không suy nghĩ.

Triết gia vĩ đại Seneca chắc hẳn sẽ “đập tay vào trán” mỗi khi bạn dễ dãi trao tặng một giờ quý giá trong ngày mà không cân nhắc kỹ:

“Không ai lại đi phát tiền cho người qua đường, nhưng ai cũng dễ dàng phân phát chính cuộc đời mình! Chúng ta keo kiệt với tài sản và tiền bạc, nhưng lại quá hào phóng với thời gian – thứ đáng ra phải được giữ gìn nhất.”

Khoa học cũng đã chứng minh rằng não bộ chúng ta nhìn nhận thời gian và tiền bạc theo cách khác nhau. Với tiền, ta luôn cẩn trọng, nhưng với thời gian, ta lại nghĩ rằng lúc nào cũng có thêm.

Trong cuốn Barking Up the Wrong Tree, các nhà nghiên cứu Gal Zauberman và John Lynch đã phát hiện ra rằng khi con người nghĩ về tương lai, họ luôn dự đoán rằng mình sẽ có ít tiền hơn thực tế, nhưng lại luôn tin rằng mình sẽ có nhiều thời gian hơn.

Nói đơn giản, bạn cần đối xử với thời gian như một tài sản quý giá hơn cả tiền bạc. Hãy dè sẻn thời gian hơn cả khi chi tiêu tiền bạc. Vì sao? Bạn có thể kiếm thêm tiền, nhưng bạn không thể mua thêm thời gian.

Giờ thì bạn đã bảo vệ được thời gian của mình. Tuyệt vời. Nhưng làm sao để không phí phạm những giờ quý báu đó cho sự trì hoãn?

2) Kiểm Soát Cảm Xúc Để Quản Lý Thời Gian Hiệu Quả Hơn

Chủ nghĩa Khắc Kỷ không chỉ là một triết lý cổ xưa. Những tư tưởng cốt lõi của nó đã truyền cảm hứng cho một trong những công cụ tâm lý mạnh mẽ nhất thời hiện đại – Liệu pháp Hành vi Nhận thức (CBT).

Và một trong những nguyên lý quan trọng nhất của nó là gì? Niềm tin chi phối cảm xúc.

Hãy tưởng tượng tôi giơ một vật gì đó về phía bạn. Nếu bạn tin đó là một khẩu súng, bạn sẽ hoảng sợ. Nhưng nếu bạn biết đó chỉ là một món đồ chơi, bạn sẽ thản nhiên. Chúng ta không phải nhà ngoại cảm, cũng chẳng toàn trí toàn năng. Chính niềm tin của ta tạo ra cảm xúc, chứ không phải thực tế.

Nhà triết học Khắc Kỷ lỗi lạc Epictetus từng nói:

“Con người không bị xáo động bởi sự việc, mà bởi những suy nghĩ và quan niệm của họ về sự việc ấy.”

Nghe có vẻ thú vị, nhưng điều này thì liên quan gì đến năng suất làm việc?

Nghiên cứu cho thấy tâm trạng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất công việc. Chúng ta trì hoãn nhiều nhất khi tâm trạng tệ và nghĩ rằng có thể cải thiện nó bằng những thứ vui vẻ, thú vị.

Trong cuốn Temptation: Finding Self-Control in an Age of Excess, các nhà khoa học phát hiện rằng:

"Trì hoãn thực chất là một cách kiểm soát tâm trạng – nhưng là một cách thiển cận. Khi cảm thấy không vui, ta dễ sa vào những thú vui xao nhãng, nghĩ rằng nó sẽ giúp cải thiện tâm trạng. Trong một thí nghiệm, những sinh viên đang buồn và tin rằng mình có thể thay đổi tâm trạng bằng cách giải trí đã dành gần 14 trên 15 phút thời gian chuẩn bị để rong chơi!"

Đừng giải quyết cảm xúc tiêu cực bằng cách trì hoãn. Hãy tự hỏi bản thân: Điều gì đang ẩn sau cảm giác này?

Bạn sợ nhiệm vụ trước mắt ư? Vì sao? Nó có cầm dao kề vào cổ bạn không? Không. Bạn sợ mình sẽ làm không tốt. Nhưng nếu không bắt tay vào làm, chắc chắn kết quả còn tệ hơn.

Thay đổi niềm tin, bạn sẽ thay đổi cảm xúc. Và khi cảm xúc thay đổi, bạn sẽ làm được nhiều việc hơn.

3) Quan Trọng Hơn Cấp Bách

Bạn thường biết rõ điều gì thực sự quan trọng. Nhưng thay vì làm nó, bạn lại bị cuốn vào những thứ khác – những việc gần ngay trước mắt, những việc dường như cấp bách hơn.

Ta dễ bị cám dỗ bởi những nhiệm vụ nhỏ, dễ dàng hoặc đòi hỏi sự chú ý ngay lập tức, thay vì tập trung vào những điều có tác động lâu dài.

Nhưng Marcus Aurelius – một trong những bậc thầy Khắc Kỷ – thì không chấp nhận điều đó:

"Hãy luôn nhớ rằng mức độ chú ý bạn dành cho một việc nào đó phải tương xứng với giá trị của nó. Nếu không, bạn sẽ dễ mệt mỏi và bỏ cuộc khi cứ bận rộn với những thứ nhỏ nhặt không đáng có… Phần lớn lời nói và hành động của chúng ta đều không cần thiết. Nếu biết tiết chế, ta sẽ có nhiều thời gian rảnh rỗi và sự bình yên hơn. Vì thế, trước mỗi việc, hãy tự hỏi: Liệu đây có phải là một trong những thứ không cần thiết không?"

Những chuyên gia về năng suất như Peter Drucker và Tim Ferriss cũng đồng tình. Tim Ferriss nói:

"Làm một việc thật tốt không có nghĩa là nó quan trọng. Đây là một trong những sai lầm phổ biến nhất của những lời khuyên về quản lý thời gian. Chúng tập trung vào cách làm việc nhanh hơn, nhưng thực tế, phần lớn những việc mà mọi người cố gắng làm nhanh đáng ra không nên làm ngay từ đầu."

4) Tập Trung Vào Nỗ Lực, Đừng Ám Ảnh Kết Quả

Một tư tưởng lớn khác của chủ nghĩa Khắc Kỷ: Hiểu rõ điều gì nằm trong tầm kiểm soát của mình là vô cùng quan trọng.

Các triết gia Khắc Kỷ tin rằng ta không thực sự kiểm soát được điều gì ngoài lựa chọn của chính mình. Và nếu một điều nằm ngoài tầm kiểm soát, ta không nên bận tâm về nó.

Lại là Epictetus – bậc thầy Khắc Kỷ – nhắc nhở chúng ta:

“Có những thứ ta có thể kiểm soát, và có những thứ thì không.
Những gì ta kiểm soát được là suy nghĩ, mục tiêu, khát khao, nỗi sợ và tất cả những hành động do chính ta thực hiện.
Những gì ta không thể kiểm soát là cơ thể, tài sản, danh tiếng, quyền lực, và tất cả những gì không do ta quyết định.”

Điều này liên quan gì đến năng suất làm việc? Rất nhiều. Vì bạn đang lo lắng hàng tá thứ mà mình không thể thay đổi. Và đó chính là lãng phí thời gian và năng lượng.

Bạn không thể kiểm soát kết quả. Những yếu tố bên ngoài luôn có thể tác động đến điều cuối cùng xảy ra. Nhưng bạn có thể kiểm soát nỗ lực của mình và cách bạn thực hiện mọi việc. Vậy nên, hãy dồn sự tập trung vào đó.

Ryan Holiday – tác giả nổi tiếng và cũng là người hiểu sâu về chủ nghĩa Khắc Kỷ – giải thích:

"Điều mà các triết gia Khắc Kỷ muốn nói là phần lớn những gì khiến ta lo lắng đều nằm ngoài tầm kiểm soát. Nếu ngày mai bạn có kế hoạch quan trọng nhưng lại sợ trời mưa làm hỏng nó, thì dù có căng thẳng đến đâu, bạn cũng chẳng thể thay đổi thời tiết. Nhưng nếu bạn phân biệt rõ giữa điều có thể thay đổi và điều không thể, bạn không chỉ cảm thấy hạnh phúc hơn mà còn làm việc hiệu quả hơn rất nhiều."

Và khoa học thần kinh cũng chứng minh rằng, nếu bạn tập trung vào những gì mình kiểm soát được, bạn sẽ giảm căng thẳng đáng kể.

Trong cuốn Your Brain at Work, các nhà nghiên cứu viết:

"Steve Maier từ Đại học Boulder, Colorado phát hiện rằng khả năng kiểm soát một tác nhân gây căng thẳng quyết định mức độ nó ảnh hưởng đến một người. Các nghiên cứu lặp đi lặp lại đều cho thấy: cảm giác kiểm soát giúp con người vượt qua áp lực dễ dàng hơn."

Đừng chỉ tin vào nghiên cứu. Phi hành gia, lính đặc nhiệm và cả các võ sĩ Samurai đều đồng tình: Khi có cảm giác kiểm soát, ta sẽ bình tĩnh hơn và không còn sợ hãi trước thử thách.

Tóm Lại

Chủ nghĩa Khắc Kỷ dạy ta cách làm việc hiệu quả hơn bằng những nguyên tắc sau:

✔ Bảo vệ thời gian như bảo vệ tiền bạc – Vì bạn có thể kiếm thêm tiền, nhưng không thể kiếm thêm thời gian.

✔ Kiểm soát cảm xúc để quản lý thời gian tốt hơn – Đừng để tâm trạng tệ hại đẩy bạn vào vòng lặp trì hoãn.

✔ Quan trọng hơn cấp bách – Hoàn thành cả đống việc vặt không có nghĩa là bạn năng suất. Đôi khi, đó là sự ngốc nghếch.

✔ Tập trung vào nỗ lực, không phải kết quả – Bạn không thể quyết định chuyện sẽ thành công hay thất bại, nhưng bạn có thể làm hết sức mình.

Nhưng có một điểm mà các triết gia Khắc Kỷ không đồng tình với những chuyên gia hiện đại.

Karl Pillemer – giáo sư tại Đại học Cornell – đã phỏng vấn 1200 người trong độ tuổi từ 70 đến hơn 100 để viết cuốn 30 Bài Học Cuộc Sống, với câu hỏi:

“Nếu nhìn lại cả cuộc đời mình, bài học quan trọng nhất mà ông/bà muốn truyền lại cho thế hệ sau là gì?”

Câu trả lời phổ biến nhất là: “Cuộc sống rất ngắn ngủi.”

Nhưng Seneca – một trong những nhà tư tưởng Khắc Kỷ vĩ đại nhất – hoàn toàn không đồng ý. Ông viết trong một đoạn văn tuyệt đẹp:

“Chẳng phải đời người quá ngắn, mà là chúng ta lãng phí quá nhiều thời gian.
Cuộc sống vốn dĩ đủ dài, đủ để làm được những điều vĩ đại nếu ta biết sử dụng nó đúng cách.
Nhưng khi ta ném thời gian vào xa hoa, lười biếng, hoặc những thứ vô nghĩa,
đến cuối cùng ta mới nhận ra rằng nó đã trôi qua trước khi ta kịp nhận thấy."

Không có ý gì với giáo sư Karl, nhưng ông chỉ làm một cuộc khảo sát. Và điều phổ biến nhất không hẳn là điều đúng nhất.

Tôi đứng về phía Seneca.

Cuộc sống không nhất thiết phải ngắn. Ai cũng có 24 giờ mỗi ngày.

Bạn có thể dùng chúng để tạo ra điều gì đó tuyệt vời, dành thời gian cho những người yêu thương bạn, chu cấp cho gia đình, hoặc tận hưởng những khoảnh khắc đẹp đẽ của cuộc sống.

Nhưng đừng lãng phí thời gian. Đừng để đến lúc ngoái lại mà tự hỏi:

“Mình đã làm gì với cuộc đời mình?”

Hãy để lại một dấu ấn. Một thành tựu. Hoặc ít nhất, một nụ cười. 

Nguồn: This Is How To Be Productive: 4 Secrets From The Stoics – Bakadesuyo