Làm sao để kiềm chế mong muốn sửa chữa mọi thứ

Chúng ta đều từng trải qua điều này: Người mà ta yêu thương đưa ra một quyết định đầy đau lòng, thậm chí khiến ta thất vọng, vì rõ ràng nó không tốt cho họ. Trong ta dâng lên áp lực khó chịu, thúc giục phải can thiệp và “sửa chữa” mọi thứ.

Nhưng thật không may, hành động theo bản năng sửa chữa thường phản tác dụng. Mặc dù nó có thể tạm thời làm dịu cảm giác lo lắng của ta, nhưng hiếm khi mang lại sự thay đổi lâu dài cho người kia. Và nếu họ có thay đổi, thì rất có thể là do ta đã áp đặt một cách mạnh mẽ, khiến mối quan hệ trở nên căng thẳng.

Nguồn gốc của bản năng sửa chữa

Hãy nghĩ về một tình huống khi mong muốn sửa chữa trỗi dậy mạnh mẽ — có thể với người yêu, một người bạn thân, hoặc con cái đã trưởng thành. Giờ đây, hãy tự hỏi mình một câu cơ bản: Điều gì khiến tôi sợ sẽ xảy ra nếu họ không nghe theo lời khuyên của tôi?

Thường thì ta đang cố gắng giúp họ tránh khỏi một hậu quả tiêu cực (dù thực tế hay chỉ là tưởng tượng), điều này cho thấy sự pha trộn giữa hai cảm xúc mạnh mẽ: yêu thương và sợ hãi. Nếu ta thấy một chiếc xe lao thẳng về phía người thân của mình, chẳng phải ta sẽ ngay lập tức hét lên hoặc hành động để cứu họ sao? Khi được hiểu như một sản phẩm tự nhiên của tình yêu và nỗi sợ, tiếng gọi mãnh liệt từ bản năng sửa chữa trở nên hoàn toàn hợp lý.

Tại sao việc sửa chữa thường không hiệu quả

Khi mong muốn sửa chữa xuất hiện, tình huống thường không đơn giản như việc giúp ai đó tránh khỏi một chiếc xe đang lao tới. Thay vào đó, nó thường rơi vào những trường hợp mà người kia cảm thấy mâu thuẫn nội tâm về điều họ thực sự muốn, hoặc có thể họ muốn tiến bước nhưng lại thiếu tự tin. Trong cả hai trường hợp, họ có thể đang mắc kẹt trong sự lưỡng lự.

Hãy cẩn thận: Khi ta thúc ép một người đang lưỡng lự phải thay đổi, ta dễ khiến họ cố chấp giữ vững quan điểm của mình. Con người có xu hướng tự nhiên phản kháng lại sự áp đặt; ta chống trả để bảo vệ quyền tự chủ của mình.

Ba chữ A: Giải pháp thay thế cho bản năng sửa chữa

Bước đầu tiên để vượt qua bản năng sửa chữa là thừa nhận rằng chỉ có người kia mới có thể quyết định hành động của mình. Điều này nghe có vẻ đơn giản nhưng lại không dễ. “Đơn giản” vì đó là một sự thật hiển nhiên: ai cũng có quyền sở hữu các lựa chọn (và hậu quả) của mình. “Không dễ” vì khi thừa nhận quyền tự chủ của người khác, ta phải đối diện với giới hạn trong khả năng kiểm soát của bản thân.

Source: JerzyGorecki/Pixabay, used with permission

Nghịch lý thay, khi từ bỏ mong muốn kiểm soát, ta lại có thể ảnh hưởng tích cực và hướng dẫn người khác hiệu quả hơn. Một giải pháp thay thế đầy tiềm năng cho bản năng sửa chữa đến từ một phương pháp giao tiếp dựa trên nghiên cứu gọi là phỏng vấn tạo động lực, được tóm tắt thành ba chữ A:

Ba Chữ A: Tôn Trọng Quyền Tự Chủ, Lắng Nghe và Đồng Hành

1. Tôn Trọng Quyền Tự Chủ

Hãy khẳng định rằng họ chính là người cầm lái trong cuộc đời mình.

• “Dù khó khăn đến đâu, tôi vẫn tôn trọng rằng chỉ có bạn mới có thể quyết định mình sẽ làm gì.”
• “Lựa chọn là của bạn. Tôi có thể chia sẻ suy nghĩ và mong muốn của mình dành cho bạn, nhưng cuối cùng, chỉ bạn mới biết điều gì là đúng đắn nhất cho mình.”

2. Đặt Câu Hỏi Mở

Hãy đặt những câu hỏi mở để giúp họ khám phá và bộc lộ suy nghĩ, ý tưởng về cách đối mặt và xử lý tình huống.

• “Bạn cảm thấy thế nào về quyết định mà mình đang phải đối mặt?”
• “Bạn đang cân nhắc những lựa chọn nào?”
• “Bạn đã nghĩ ra những cách nào để xử lý việc này chưa?”

3. Xin Phép Chia Sẻ

Nếu bạn cảm thấy cần thiết phải chia sẻ quan điểm hoặc ý tưởng của mình, hãy làm điều đó. Nhưng trước tiên, hãy xin phép. Điều này thể hiện sự tôn trọng quyền tự chủ của họ và giúp bạn trở thành người đồng hành, chứ không phải một “người điều khiển”. Hầu hết họ sẽ cho phép, nhưng nếu họ từ chối, hãy tôn trọng điều đó.

• “Bạn có thấy ổn nếu tôi chia sẻ một vài suy nghĩ của mình không?”
• “Tôi có một số ý tưởng mà có thể bạn quan tâm. Bạn có muốn nghe không?”
• “Tôi có thể chia sẻ quan điểm của mình về ___ không?”

Kết Luận

Việc thừa nhận quyền tự chủ của người khác và buông bỏ mong muốn kiểm soát có thể thay đổi mối quan hệ theo hướng tích cực, giúp ta thực sự trở thành chỗ dựa hữu ích hơn. Thay vì cố gắng “sửa chữa” mọi thứ, hãy thử áp dụng ba chữ A:

• Tôn trọng quyền tự chủ của họ.
• Đặt câu hỏi mở để khuyến khích họ tự khám phá suy nghĩ và cảm xúc.
• Xin phép chia sẻ trước khi đưa ra ý kiến cá nhân.

Bằng cách này, chúng ta không chỉ tạo không gian cho sự kết nối chân thật mà còn giúp người mình yêu thương tự tìm thấy con đường phù hợp nhất cho họ. 

Nguồn: How to Resist the Urge to Fix Everything

References

Miller, W.R., & Rollnick, S. (2023). Motivational Interviewing: Helping People Change and Grow. Fourth Edition. New York, NY: The Guilford Press.