Làm thế nào để bày tỏ nhu cầu của mình trong một mối quan hệ

Như chúng tôi đã từng đề cập, ngày nay rất nhiều người đàn ông gặp khó khăn trong việc thể hiện sự quả quyết. Một trong những điều khiến những “chàng trai tử tế” ấy chật vật, chính là việc nói ra nhu cầu thật sự của mình. Vì sợ mâu thuẫn, vì không muốn làm phiền hay gây rắc rối cho người khác, họ thường xuyên để nhu cầu của người khác lấn át nhu cầu cá nhân, và rất khó để diễn đạt rõ ràng mong muốn, mục tiêu của bản thân.

Thay vì nói ra, họ lại trông chờ vào sự “đọc được ý nghĩ”, tin rằng người yêu hoặc bạn đời nên tự biết họ cần gì mà không cần phải nói thành lời. Nhưng nếu người ấy không có khả năng “thần giao cách cảm”, họ sẽ cảm thấy thất vọng, rồi bắt đầu cho rằng đối phương ích kỷ hay vô tâm, dù thực tế họ chưa bao giờ thật sự cho người ấy cơ hội để thấu hiểu và đáp ứng nhu cầu của mình.

Việc trông chờ vào khả năng “đọc ý” để được thỏa mãn nhu cầu chỉ khiến lòng ta âm ỉ tức giận và chán ghét người kia, những cảm xúc có thể dần làm xói mòn và hủy hoại mối quan hệ. Để giữ cho tình yêu được lành mạnh và bền vững, bạn cần chủ động bày tỏ rõ ràng những gì mình cần.

Như nhóm tác giả Matthew McKay, Patrick Fanning và Kim Paleg, những người viết cuốn Kỹ Năng Của Các Cặp Đôi, từng nhấn mạnh, không ai hiểu nhu cầu của bạn bằng chính bạn:

“Bạn có quyền được yêu cầu những gì mình cần trong một mối quan hệ. Thậm chí, bạn còn có trách nhiệm với chính mình và với người bạn đời của mình trong việc làm rõ những nhu cầu ấy. Bạn là người hiểu mình nhất. Không ai khác, kể cả người yêu bạn, có thể đọc được suy nghĩ của bạn để biết rằng bạn cần sự hỗ trợ, sự gần gũi, khoảng thời gian riêng tư, sự ngăn nắp trong nhà cửa, sự độc lập, tình dục, tình yêu, sự an toàn tài chính, và vân vân.”

Vậy nếu từ trước đến nay bạn vẫn cảm thấy lúng túng, không quen, thậm chí sợ hãi, khi nói ra điều mình cần, thì làm sao để bắt đầu? Làm sao để bày tỏ mà không khiến đối phương tổn thương, không tạo ra sự phòng thủ hay giận dữ? Làm sao để người kia có thể thật sự lắng nghe và có mong muốn đáp lại?

Nhóm tác giả MFP đã đưa ra một gợi ý vô cùng hữu ích, gọi là “kịch bản nhu cầu”, để sử dụng khi bạn muốn bắt đầu một cuộc trò chuyện nhạy cảm như thế. Dĩ nhiên, đây không phải là một kịch bản cứng nhắc từng chữ từng câu. Tùy vào mối quan hệ cụ thể và hoàn cảnh cá nhân, bạn sẽ điều chỉnh cách diễn đạt cho phù hợp. Nhưng nó là một khung tham khảo đơn giản giúp bạn truyền đạt nhu cầu của mình một cách lành mạnh và hiệu quả.

Nếu việc nói ra nhu cầu thật sự là điều bạn thấy quá khó, thì bạn hoàn toàn có thể thử viết sẵn “kịch bản” của mình ra giấy. Không cần thiết phải đọc to cho người ấy nghe, nhưng việc viết xuống giúp bạn sắp xếp suy nghĩ rõ ràng hơn. Nhờ vậy, khi bước vào cuộc trò chuyện, bạn sẽ không còn bị cuốn theo thói quen cũ hoặc im lặng cho qua, hoặc bùng nổ tức giận, mà có thể bước đi vững vàng trên con đường trung đạo: sự quả quyết đi kèm với sự tôn trọng.

Kịch bản nói ra nhu cầu của mình

1. Mô tả tình huống (khách quan, cụ thể, không cảm tính)

Hãy bắt đầu cuộc trò chuyện bằng cách trình bày thẳng thắn, rõ ràng về tình huống bạn muốn nói tới. Đừng phân tích, suy diễn, gán ghép ý nghĩa hay dùng những từ ngữ buộc tội, đổ lỗi. Càng cụ thể, trung lập và khách quan, cuộc nói chuyện càng dễ đi đến sự thấu hiểu.

Ví dụ:

• Dạo gần đây chuyện tình cảm của mình thật sự không ổn. Mấy tuần nay tụi mình cãi nhau nhiều hơn bình thường.
• Phòng ngủ của mình trông như vừa có bom nổ vậy – quần áo vứt bừa bãi đầy sàn.
• Chi tiêu của mình vượt ngoài tầm kiểm soát mất rồi – tháng này tụi mình tiêu vượt ngân sách 300 đô.
• Anh cảm thấy ngột ngạt trong cuộc hôn nhân không có đời sống tình dục – đã hai tháng rồi tụi mình không gần gũi nhau.
• Em cứ bị kẹt ở nhà suốt, chẳng còn thời gian nào cho bạn bè – từ lúc có em bé đến giờ, em chưa từng đi chơi với bạn lần nào.

2. Bày tỏ cảm xúc (bằng những câu “Tôi cảm thấy...”, không trách móc)

Khi chia sẻ cảm xúc, bạn cần tránh xả giận hoặc nói mơ hồ theo kiểu buộc tội: “Tôi đang bực/tôi đang stress và tất cả là lỗi của anh/em!”, những câu như vậy có thể khiến bạn nhẹ lòng trong phút chốc, nhưng lại không giúp gì cho cuộc trò chuyện.
Để giữ cho cuộc trao đổi ở mức xây dựng, bạn cần diễn đạt trung thực cảm xúc của mình: nó cụ thể thế nào, mức độ ra sao, đã kéo dài bao lâu, và xuất phát từ đâu. MFP khuyên bạn nên làm rõ cảm xúc theo bốn yếu tố sau:

• Xác định rõ cảm xúc: Hãy làm cho cảm giác tổng quát ban đầu trở nên cụ thể hơn bằng cách thêm từ đồng nghĩa hay sắc thái liên quan. Ví dụ, khi bạn nói “tôi giận”, bạn có thật sự đang giận và stress, hay là giận kèm chút cáu kỉnh? Hay thực ra bạn đang bối rối, thất vọng chứ không hẳn là giận? Nếu bạn nói “tôi buồn”, bạn đang buồn và thất vọng, hay buồn và chán nản? Càng gọi tên cảm xúc cụ thể, bạn càng dễ được thấu hiểu.
• Mức độ cảm xúc: Hãy mô tả đúng mức độ bạn đang trải qua, bạn có thấy hơi bực bội hay cực kỳ tổn thương? Bạn có chỉ hơi chán nản hay đang rơi vào trạng thái trầm cảm nghiêm trọng? Hãy thành thật với chính mình.
• Thời gian kéo dài: Cảm xúc ấy đã tồn tại bao lâu rồi? Bạn có cảm thấy stress kể từ lúc mất việc? Hay đã mệt mỏi từ trước đó? Bạn có cảm thấy khó chịu suốt vài tuần, hay chỉ mới vài ngày?
• Nguyên nhân và bối cảnh: Hãy cố tránh nói rằng cảm xúc của bạn là do đối phương gây ra, dù có thể hành động của họ là một phần lý do. Bởi đổ lỗi sẽ dẫn đến phản ứng phòng thủ, chứ không phải sự lắng nghe. Thay vào đó, hãy mô tả hoàn cảnh chung chung một cách trung lập, và chỉ tập trung nói về cảm xúc của bạn, chứ không áp đặt cảm xúc lên người kia.
  Dùng những câu bắt đầu bằng “Tôi cảm thấy…” sẽ giúp mở đường cho một cuộc trò chuyện nhẹ nhàng hơn nhiều so với những lời buộc tội kiểu “Anh/em luôn luôn…”

Ví dụ:

• “Anh lúc nào cũng bám lấy em làm em thấy ngột ngạt.” → “Em nhớ cảm giác được gặp gỡ bạn bè, được ra ngoài.”
• “Em cằn nhằn anh hoài làm anh phát điên.” → “Khi bị nhắc đi nhắc lại nhiều lần, anh cảm thấy như bị kiểm soát.”
• “Em bừa bộn quá.” → “Anh thấy rất bực mỗi khi nhìn thấy đồ đạc vứt lung tung khắp nơi.”
• “Anh lúc nào cũng khiến em buồn.” → “Gần đây em cảm thấy trống rỗng và không vui chút nào.”
• “Nhận được thông báo thấu chi làm em nghĩ anh không đủ năng lực quản lý tài chính.” → “Mỗi lần thấy giấy báo thấu chi gửi về nhà, em lại cảm thấy lo lắng về tình hình tài chính của tụi mình.”

Yêu cầu thay đổi hành vi

MFP đã diễn đạt phần này trong kịch bản một cách rất rõ ràng: “Chỉ yêu cầu thay đổi hành vi mà thôi. Đây là nguyên tắc vô cùng quan trọng. Đừng kỳ vọng người bạn đời của bạn sẽ thay đổi giá trị sống, thái độ, khát khao, động lực hay cảm xúc của họ. Những điều đó rất khó để thay đổi, giống như bạn đang yêu cầu ai đó cao hơn hay thông minh hơn. Người ta sẽ cảm thấy bị đe dọa sâu sắc khi bị yêu cầu thay đổi những điều vô hình vốn được xem là một phần bản chất của họ và vượt ra ngoài khả năng kiểm soát ý thức.”

Chẳng hạn, thử nghĩ xem: yêu cầu ai đó “hãy yêu thương nhiều hơn”, “bớt soi mói đi”, hay “gọn gàng hơn”, những lời như vậy thường được nghe như một lời chỉ trích trực diện. Và khi đã cảm thấy bị công kích, rất ít người thực sự thay đổi được điều gì. Vì vậy, theo lời khuyên của MFP, thay vì nhắm vào những đặc điểm “cốt lõi” dễ khiến người kia co mình lại trong phòng thủ, hãy nhẹ nhàng đưa ra một yêu cầu cụ thể, một hành vi có thể quan sát, có thể đo lường, có thể điều chỉnh. Đó mới là con đường dẫn tới thay đổi thực sự. 

Đừng nói: “Em muốn anh gọn gàng hơn.” Thay vào đó, hãy nói: “Em sẽ rất vui nếu anh có thể bỏ chén đĩa bẩn vào máy rửa sau khi ăn và đóng tủ lại mỗi khi lấy đồ.”

Đừng nói: “Em mong anh bớt chỉ trích em đi.” Mà hãy thử: “Em sẽ thấy thoải mái hơn nếu anh không đùa về chuyện em thất nghiệp trước mặt ba mẹ anh.”

Đừng nói: “Em muốn anh yêu thương em hơn.” Hãy nói: “Sẽ khiến em cảm thấy được trân trọng nếu mỗi ngày, khi em đi làm về, anh chào em bằng một nụ hôn và hỏi em hôm nay thế nào.”

Đừng buột miệng: “Giá như anh chịu ‘gần gũi’ với em thường xuyên hơn.” Mà hãy nhẹ nhàng: “Em biết cả hai đứa mình đều bận rộn, nhưng em mong tụi mình có thể dành thời gian gần gũi ít nhất mỗi tuần một lần, dù có phải lên lịch cũng được.”

Đừng phàn nàn: “Anh cần bớt bám em đi.” Mà hãy chia sẻ: “Em muốn được gặp gỡ bạn bè của mình ít nhất mỗi tháng một lần.”

Khi bạn muốn đưa ra một yêu cầu, hãy tập trung vào duy nhất một tình huống và chỉ một đến hai hành vi cụ thể, có thể quan sát được. Đừng đổ ào ào cả một danh sách dài những điều bạn muốn thay đổi, bạn đời của bạn sẽ thấy choáng ngợp và đóng cửa lại ngay lập tức. Hãy chọn những thay đổi nhỏ, dễ thực hiện, khiến người ấy cảm thấy: “Ờ, vậy thì cũng hợp lý mà. Mình làm được.” Rồi bạn cứ để ý xem, người ấy có thực sự thay đổi theo điều đó không. Nếu có, thì bạn hoàn toàn có thể nhẹ nhàng mở lời cho những điều tiếp theo sau này.

Dưới đây là một ví dụ trọn vẹn về cách áp dụng “kịch bản nhu cầu”:

Tình huống. Từ ngày con chào đời, cả hai ta lúc nào cũng tất bật. Đã mấy tháng rồi mình chưa có một buổi ra ngoài riêng với nhau.

Cảm xúc. Em thấy như tụi mình dần trở thành hai người bạn cùng nhà hơn là vợ chồng. Em có cảm giác xa cách với anh.

Yêu cầu. Em biết anh vẫn lo khi phải để con ở nhà với người trông trẻ, nhưng em muốn thử một lần, chỉ vài tiếng thôi, để xem mọi chuyện thế nào.

Một vài điều khác cần lưu ý

Hãy giữ giọng điệu thật bình tĩnh, nhẹ nhàng và ôn hoà. Đừng để sự bực bội hay cáu kỉnh len vào lời nói, chỉ cần một chút giọng trách móc, hờn giận hay lên lớp thôi cũng đủ để cuộc trò chuyện trượt dài thành một cuộc tranh cãi vô ích.

Hãy chọn thời điểm mà người ấy có thể toàn tâm lắng nghe bạn. Đừng bắt đầu khi vợ bạn đang bế con khóc oe oe, hay khi bạn gái bạn đang chuẩn bị biết thủ phạm là ai trong tập cuối của Law & Order. Sự phiền nhiễu từ hoàn cảnh dễ khiến người ta tiếp nhận lời bạn nói bằng một tâm thế thiếu thiện cảm. Hãy đợi lúc họ thư thả, tâm trạng tốt và sẵn lòng lắng nghe.

Hãy bắt đầu bằng một nhu cầu nhỏ, dễ chịu, thay vì nhảy ngay vào một vấn đề to tát, nhạy cảm, nhất là khi mối quan hệ đang trải qua giai đoạn khó khăn. Khi hai người dần dần đáp ứng những nhu cầu giản đơn của nhau, bạn sẽ có nền tảng vững vàng hơn để cùng nhau bước vào những điều lớn hơn, sâu hơn.

Và đừng nghĩ rằng chỉ vì bạn phải nói ra điều mình cần thì nó trở nên kém giá trị. Nhiều người dễ rơi vào cái bẫy “người yêu mình thì phải tự biết mình cần gì”, rằng nếu họ thật sự thương mình, thật sự quan tâm, thì họ phải tự hiểu, tự làm, chứ không cần mình phải nói. Rồi bạn bắt đầu nghĩ, nếu họ thay đổi vì mình nói ra, thì điều đó không còn “thật lòng” nữa. “Anh chỉ làm vậy vì em nói em thích, chứ đâu phải vì anh muốn.”

Nhưng bạn ơi, yêu thương không có nghĩa là đọc được ý nghĩ của nhau. Yêu thương thật sự là khi ta đủ can đảm để nói ra điều mình cần, và người kia đủ trân trọng để lắng nghe và đáp lại. Thế thôi.

Sự thật là, dù có thân mật đến đâu, thì mỗi người trong một mối quan hệ vẫn có cách suy nghĩ và nhìn nhận thế giới rất khác nhau. Có những điều đối với bạn là hiển nhiên, nhưng với người kia, đơn giản là họ không nghĩ tới, không phải vì họ vô tâm, không yêu bạn, hay thiếu sót điều gì, mà chỉ vì họ là một con người khác, với một bộ não khác bạn.

Thay vì xem việc họ không tự hiểu được nhu cầu của bạn là một khuyết điểm, hãy học cách chấp nhận sự khác biệt ấy. Và thay vì cho rằng những thay đổi họ thực hiện chỉ sau khi bạn nói ra là kém chân thành hay không đáng quý, hãy trân trọng nỗ lực đó vì chính việc họ sẵn sàng đáp ứng nhu cầu của bạn, dù điều đó không đến một cách tự nhiên, đã là một biểu hiện rõ ràng của tình yêu và sự gắn bó. Thậm chí đôi khi, điều đó còn đáng quý hơn cả những cử chỉ lãng mạn tự phát.

Nói ra nhu cầu không phải là con đường một chiều

Điều này có lẽ ai cũng hiểu: việc bạn chia sẻ mong muốn của mình không có nghĩa bạn độc quyền nhận sự quan tâm. Hãy khuyến khích người bạn đời của mình cũng mở lòng, nói ra những điều họ cần và hãy lắng nghe bằng cả trái tim, cố gắng thấu hiểu và đáp ứng trong khả năng của bạn. Một mối quan hệ lành mạnh là khi cả hai đều sẵn sàng làm điều gì đó vì người kia hạnh phúc.

Nếu bạn là người đang lắng nghe một lời đề nghị, điều quan trọng nhất là cố gắng chấp nhận những “nét riêng” của người kia. Có thể bạn chẳng hiểu tại sao họ lại thích mọi thứ phải được sắp xếp theo một cách nào đó, hay vì sao một điều nhỏ nhặt với bạn lại trở nên quan trọng với họ đến thế. Nhưng bạn cũng có những điều kỳ lạ riêng, mà đôi khi chính họ cũng chẳng hiểu nổi. Càng bao dung với những khác biệt không mấy phiền toái ấy, bạn càng dễ tìm thấy niềm vui trong việc dung hòa và chia sẻ cuộc sống cùng nhau.

Bạn có quyền được yêu cầu nhưng không phải lúc nào cũng được đáp ứng

Điều đó không có nghĩa là mọi mong muốn của bạn sẽ đều được chấp nhận. Người bạn đời của bạn, con cái của bạn, cũng có nhu cầu riêng, và đôi khi chúng mâu thuẫn với nhu cầu của bạn. Việc bạn nói ra điều mình cần không phải là một tối hậu thư, mà là một lời mời gọi đến cuộc trò chuyện cởi mở, đầy tinh thần thỏa hiệp và hợp tác.

Có thể người vợ ở nhà chăm con không thể dọn nhà thường xuyên hơn, nhưng lại sẵn sàng ngừng đi ăn cuối tuần để tiết kiệm tiền thuê người dọn giúp. Có thể cô ấy không muốn thử mọi điều bạn mơ tưởng trong chuyện gối chăn, nhưng lại sẵn lòng cùng bạn khám phá một vài điều mới mẻ. Có thể cô ấy không chịu bỏ buổi chạy bộ tối thứ Tư để bạn đi học bắn súng với bạn thân, nhưng lại đồng ý trông con cả chiều thứ Bảy để bạn được chơi golf.

Ngay cả khi bạn không có được đúng điều mình mong, việc thành thật nói ra nhu cầu sẽ khiến bạn trở thành một người chồng, người bạn trai hạnh phúc hơn, bớt giận hờn, bớt dồn nén.

Nếu người ấy không chịu thỏa hiệp... thì sao?

Lúc ấy, bạn có ba lựa chọn.

Thứ nhất, hãy đặt sự từ chối đó vào bối cảnh toàn bộ mối quan hệ. Liệu điều đó có thật sự quá quan trọng, đến mức làm lu mờ tất cả những điều tốt đẹp khác mà cô ấy đang mang đến cho bạn? Nếu không, hãy bày tỏ sự buồn lòng, cố gắng hiểu vì sao hai người chưa thể tìm được tiếng nói chung, rồi chấp nhận lựa chọn của cô ấy. Bạn có thể đề nghị được mở lại cuộc trò chuyện ấy vào một dịp khác.

Thứ hai, hãy có một phương án “chăm sóc bản thân” để tự đáp ứng nhu cầu của mình nếu người kia không thể hoặc không muốn hỗ trợ. MFP gọi đó là “giải pháp thay thế”. Ví dụ, nếu bạn muốn có thời gian riêng cho sở thích cá nhân nhưng người ấy không nhường bước, bạn có thể tự đăng ký và chi tiền cho một lớp học mà bạn hằng mong muốn. Phương án này không phải là một hình phạt, cũng không phải “đòn trả đũa”, mà đơn giản là cách bạn giải quyết nhu cầu khi không có sự hợp tác như mong muốn. Bởi vì, suy cho cùng, việc đáp ứng nhu cầu của bạn không hoàn toàn là trách nhiệm của người khác.

Thứ ba, nếu điều bạn cần quá quan trọng để có thể chấp nhận một lời “không”, hoặc nếu sự từ chối ấy không phải là chuyện riêng lẻ mà đã trở thành một mô thức cố hữu, bạn luôn là người lùi bước, luôn là người cho đi, còn người kia thì chẳng mấy khi đáp lại thì có lẽ, bạn cần suy nghĩ đến chuyện kết thúc mối quan hệ đó.

Không phải mọi nhu cầu đều được thỏa mãn, nhưng bạn xứng đáng được lắng nghe, được tôn trọng, và được sống đúng với những gì khiến bạn cảm thấy trọn vẹn.

Nguồn: Couple Skills – tác giả Matthew McKay, Patrick Fanning và Kim Paleg

Dạo gần đây, tôi đã đọc khá nhiều sách về các mối quan hệ, với hy vọng tìm được những điều tinh tế và hữu ích để chia sẻ lại cùng bạn đọc. Và trong số đó, Couple Skills thực sự nổi bật hơn cả. Cuốn sách này được chấp bút bởi ba người, trong đó có một tác giả hiện đang điều hành nhóm hỗ trợ dành cho nam giới. Có lẽ chính vì vậy mà từng trang sách đều toát lên sự thấu đáo, chân thực và gần gũi. Không bay bổng lý thuyết, không chung chung sáo rỗng mà đầy ắp những gợi ý cụ thể, thiết thực, có thể áp dụng ngay vào đời sống hằng ngày của các cặp đôi. Một cuốn sách xứng đáng để bạn dành thời gian nghiền ngẫm, nếu bạn thực sự quan tâm đến việc vun đắp một mối quan hệ lành mạnh và bền vững.

Nguồn: https://www.artofmanliness.com/people/family/how-to-communicate-your-needs-in-a-relationship/