Làm thế nào để hồi phục sau khi lớn lên với một người mẹ lạnh nhạt cảm xúc

“Tôi nghĩ hồi bé tôi thật sự thèm khát tình yêu và sự chú ý. Mẹ càng rút lui, tôi càng trở nên hoảng loạn. Tôi bắt đầu làm đủ trò rắc rối vì biết rằng mẹ sẽ phải chú ý đến tôi, dù chỉ là để phạt. Nghe có vẻ kỳ quặc, nhưng đó là những gì tôi đã làm. Khi không thể có được tình yêu của mẹ, tôi đành chấp nhận cơn giận dữ của bà. Ít nhất thì lúc đó, bà hiện diện.”

Đó là câu chuyện của Natalie, được kể lại trong cuốn Daughter Detox của tôi. Từ “thèm khát” mà cô dùng thật chuẩn xác; nhiều người phụ nữ khác cũng từng nói về cảm giác “đói khô” tình thương từ mẹ, và đã làm mọi điều có thể để khiến mẹ hiện diện, dù chỉ là về mặt cảm xúc. Đôi khi, điều đó bao gồm cả việc giả vờ ốm, hoặc thực sự lâm bệnh:

“Tôi nhận ra từ khá sớm rằng mẹ tôi rất thích đóng vai y tá chăm sóc; điều đó khiến bà cảm thấy có giá trị theo một cách nào đó, có lẽ vì cuộc sống làm mẹ thường ngày không mang lại cảm giác đó. Những khoảnh khắc tuổi thơ tôi thấy hạnh phúc nhất lại gắn liền với những lần bị viêm phế quản, nghe kỳ lạ đúng không? Nhưng khi tôi không bệnh, tôi lại chỉ là một cái gạch đầu dòng trong danh sách việc vặt mà mẹ luôn miệng than thở. Phần lớn thời gian, bà phớt lờ tôi.”

Photograph by Priscilla DuPreez. Copyright free. Unsplash.

Nhận diện người mẹ lạnh nhạt cảm xúc

Những đứa trẻ lớn lên với kiểu mẹ này thường bị bỏ rơi về mặt cảm xúc, dù điều đó không dễ để chúng nhận ra. Bởi lẽ, những nhu cầu vật chất bên ngoài của chúng không chỉ được đáp ứng đầy đủ, mà đôi khi còn rất chỉn chu. Những bà mẹ này thường chăm chút cho cuộc sống rất kỹ lưỡng, nhà cửa gọn gàng đẹp đẽ, con cái ăn mặc tươm tất. Họ có thể có vườn hoa hồng nở rộ, hay tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng. Thế nhưng, họ lại không hề để tâm đến cảm xúc của con, thậm chí chẳng mảy may quan tâm đến đời sống nội tâm của chúng.

Có thể chính bản thân họ cũng mang kiểu gắn bó né tránh, hoặc đơn giản là họ không ưa gì những đòi hỏi của thiên chức làm mẹ. Đó chính là cách Alexis nhìn về mẹ mình:

“Mẹ tôi cực kỳ dị ứng với sự phụ thuộc. Bạn càng cần bà, bà càng lạnh lùng. Bà xem việc khóc lóc là dấu hiệu yếu đuối, và sẽ quay sang công kích bạn vì điều đó. Tôi học được từ nhỏ rằng đừng đòi hỏi gì cả, vì bà sẽ dễ chịu hơn nếu bạn không làm phiền bà. Cả tôi và anh trai đều phản ứng giống nhau với mẹ. Mãi đến tuổi thiếu niên, khi chứng kiến mẹ của bạn bè cư xử với con cái họ như thế nào, tôi mới nhận ra mẹ mình thật lạnh lẽo. Tôi đã đi trị liệu nhiều năm, nhưng đến giờ, tôi vẫn rất khó khăn khi cần mở lời xin giúp đỡ, xin một chút tình cảm, hay bất kỳ điều gì khác. Tôi đã 45 tuổi và vẫn khoác lên mình lớp giáp kín mít như ngày nào.”

Người mẹ lạnh nhạt cảm xúc đã ảnh hưởng đến bạn như thế nào

Khác với người mẹ kiểm soát hoặc mang nhiều nét tính cách ái kỷ, người luôn cố tình biến con mình thành một vệ tinh quay quanh thế giới của bà, thì người mẹ lạnh nhạt cảm xúc lại không làm điều đó một cách chủ ý. Thật ra, bà chỉ muốn dính dáng đến con ở mức tối thiểu, nếu có thì cũng chỉ là những tương tác hời hợt. Cô con gái lớn lên trong môi trường như thế thường mang trong mình nỗi khát khao tình thương và sự chú ý từ mẹ, và sẽ học cách đương đầu bằng hai cách: hoặc là cắt đứt hoàn toàn cảm xúc và nhu cầu tình cảm, một cách có ý thức lẫn vô thức, hoặc là bị nhấn chìm trong chính nỗi khao khát ấy.

Những ai tự bọc giáp cho mình thường gặp khó khăn trong việc tin tưởng người khác, không duy trì được những kết nối bền chặt, không rõ ràng về cảm xúc của bản thân và mang kiểu gắn bó né tránh, dù là hờ hững hay sợ hãi. Còn những ai bị nhấn chìm trong mong mỏi thì cứ mãi tìm cách thu hút sự chú ý của mẹ, đôi khi còn tìm đến những thay thế không lành mạnh để lấp đầy khoảng trống trong tim.

Nhận ra mình từng bị bỏ rơi về mặt cảm xúc

Đó thường là một hành trình dài và nhiều khúc khuỷu, như lời tâm sự của một người con gái 43 tuổi:

“Ngày xưa, khi nghe đến cụm từ 'bị bỏ rơi về mặt cảm xúc', tôi nghĩ ngay đến hình ảnh một ai đó nghèo khó, sống trong một căn nhà tồi tàn, vì tôi cứ tưởng sự thiếu hụt cảm xúc đồng nghĩa với việc không có đủ vật chất. Nhưng giờ thì tôi hiểu rồi: bạn hoàn toàn có thể sống trong một ngôi nhà lộng lẫy, có bể bơi, sân tennis, mà vẫn thiếu thốn tình cảm đến cạn kiệt. Mẹ tôi chưa từng nói một lời động viên hay công nhận nào dành cho tôi. Phải mất tới hai mươi năm tôi mới dám tin rằng những cảm xúc về tuổi thơ của mình là thật. Rằng bạn có thể bị bỏ đói dù tủ lạnh đầy ắp đồ ăn, bị bỏ rơi dù tủ áo chật ních quần áo và học phí đại học đã được thanh toán. Tôi đã mất rất nhiều thời gian mới có thể tin vào chính mình.”

Câu đố không lời giải

Một trong những điều khiến con gái của người mẹ lạnh nhạt cảm xúc bối rối nhất chính là việc cố gắng lý giải làm sao mẹ mình có thể hiện diện về mặt thể chất nhưng lại hoàn toàn vắng bóng về mặt cảm xúc. Với một đứa trẻ, điều này thật mơ hồ và rối rắm; đến khi lớn lên, cảm giác ấy vẫn cứ bám riết, nuôi lớn một nỗi nghi hoặc sâu sắc về chính bản thân mình.

Cô ấy có thể sẽ tự hỏi: Có phải mình quá cần được yêu thương? Mình đòi hỏi quá nhiều chăng? Hay chỉ là mình tưởng tượng ra thôi? Những câu hỏi ấy cứ ám ảnh mãi không dứt, kéo dài tận khi trưởng thành, như lời chia sẻ của Lauren:

“Một phần trong tôi từng mong mẹ sẽ có những hành vi bạo hành rõ ràng, như la hét, gào thét hay thậm chí đánh tôi, nhưng điều đó chưa bao giờ xảy ra. Bề ngoài, bà trông như một người mẹ mẫu mực, và tin tôi đi, cả thế giới cũng nghĩ vậy. Nhưng thật ra bà chẳng bao giờ lắng nghe tôi hay quan tâm đến tôi theo bất kỳ cách nào thực sự. Bà dựng lên một bức tường vô hình, lạnh lùng và không phản hồi. Tôi đã vật lộn suốt bao năm, cứ nghĩ rằng có điều gì đó không ổn nơi mình. Cho đến khi tôi lập gia đình, và lần đầu tiên tiếp xúc với gia đình chồng, tôi đã sốc nặng. Tôi còn nghĩ mẹ anh ấy đang... đóng kịch! Nhưng rồi theo thời gian, tôi nhận ra rằng điều tôi đang chứng kiến chính là tình yêu thực sự, sự quan tâm chân thành. Và tôi hiểu ra: hóa ra tôi không hề điên.”

Từng bước chữa lành

Như tôi đã chia sẻ trong Daughter Detox, bước đầu tiên để hồi phục là sự nhận thức, nhận ra cách mẹ đã đối xử với mình, và rồi bắt đầu nhìn lại cách mình đã thích nghi với điều đó ra sao. Những hành vi bạn từng nghĩ là "tính cách bẩm sinh" thật ra có thể là cơ chế sinh tồn trong môi trường cảm xúc của gia đình thuở ấu thơ.

Tùy vào cách bạn phản ứng với sự lạnh nhạt của mẹ, có thể là bạn đã cố gắng phá vỡ khoảng cách cảm xúc ấy (kiểu gắn bó lo âu) hoặc tự nói với mình rằng mình không cần mẹ, cũng chẳng cần ai cả (kiểu gắn bó né tránh), bạn có thể cần suy xét:

• Liệu bạn có gặp khó khăn trong việc tin tưởng người khác?
• Mức độ bạn khát khao hay thờ ơ với sự kết nối thân mật?
• Bạn có thường tự tách mình ra và xem nhẹ giá trị của các mối quan hệ?
• Bạn có luôn ở trạng thái cảnh giác, sợ hãi khi ở trong một mối quan hệ và gặp khó khăn với ranh giới lành mạnh?
• Bạn có đủ thông minh cảm xúc để nhận diện và hành động dựa trên cảm xúc của mình?
• Bạn có đang lặp lại mô thức cũ bằng cách bị thu hút bởi những người bạn hoặc người yêu lạnh nhạt về mặt cảm xúc?

Việc phục hồi là hoàn toàn có thể, dù đòi hỏi thời gian và công sức. Tốt nhất là bạn nên đồng hành cùng một chuyên gia trị liệu tận tâm, nhưng tự chăm sóc bản thân bằng các phương pháp tự lực cũng sẽ góp phần tích cực. Tin mừng là: bạn không phải mãi mãi là cô bé ấy, người cứ mòn mỏi ngước nhìn mặt trời xa vời kia, chỉ mong một chút ánh sáng rọi tới. Có lối ra khỏi căn phòng tuổi thơ ấy.

Xin cảm ơn tất cả những người đã chia sẻ câu chuyện của mình với tôi trong suốt những năm qua, và vẫn đang tiếp tục giúp tôi mở rộng hiểu biết mỗi ngày. 

References

Streep, Peg. Daughter Detox: Recovering from an Unloving Mother and Reclaiming Your Life. New York: Île D'Éspoir Press, 2017.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: How to Recover from an Emotionally Unavailable Mother | Psychology Today