Làm thế nào để không bị lợi dụng

Điểm chính

• Những người ích kỷ thường bị chi phối bởi một dạng ái kỷ cực đoan.
• Một nghiên cứu mới cho thấy việc họ nhận ra mình có thể "thoát tội" sẽ khiến người có tính cách khó ưa thể hiện bản chất xấu nhất.
• Bằng cách giấu đi cảm xúc thật của mình, ngay cả những người ích kỷ nhất cũng có thể học cách cho đi thay vì chỉ nhận.

Chắc hẳn ai cũng từng gặp ít nhất một người ích kỷ. Họ có thể là một người thân luôn cố gắng tận dụng sự tử tế của bạn. Người này có thể tham dự mọi dịp gia đình tại nhà bạn nhưng không bao giờ mang theo gì để chia sẻ. Họ chờ đợi được phục vụ chu đáo mà không cần đền đáp. Dù bạn đã tặng quà, mang đồ ăn đến khi họ tổ chức, hay giúp đỡ khi họ ốm đau, bạn vẫn chẳng nhận lại được gì.

Bạn muốn hét lên rằng mình sẽ không tiếp tục tử tế nữa, nhưng điều đó không hợp với con người bạn. Bạn không thể trả đũa sự ích kỷ của họ bằng sự lạnh lùng. Vậy liệu bạn có phải mãi mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn tự hy sinh?

Ích Kỷ và Cam Kết Trong Mối Quan Hệ

Có rất nhiều lý do khiến một mối quan hệ trở nên một chiều. Có thể do đối phương thiếu nhận thức, hoặc tệ hơn, là một dạng ái kỷ. Theo nghiên cứu của Raini Sizemore và Levi Baker (2024) từ Đại học North Carolina Greensboro, thật ngạc nhiên khi thấy rằng có rất ít nghiên cứu chuyên sâu về sự ích kỷ.

Họ định nghĩa tính cách này là “hành vi mang lại lợi ích cho bản thân nhưng gây tổn hại cho người khác.” Trong các mối quan hệ tình cảm, sự ích kỷ lại càng đáng chú ý hơn. Thông thường, khi yêu, người ta mong đợi sự tự nguyện hy sinh từ cả hai phía. Nhưng với những người ích kỷ, họ dường như cảm thấy đối phương sẽ mãi yêu thương, bất kể họ hành xử tồi tệ ra sao.

Bạn có thể từng chứng kiến trường hợp Partner A làm mọi việc nhà trong khi Partner B chỉ ngồi chơi game hoặc xem TV hàng giờ. Sizemore và Baker tò mò về vai trò của "cam kết" trong các mối quan hệ này. Cam kết thường thúc đẩy sự yêu thương và hy sinh, nhưng nó cũng có thể khiến những người ích kỷ lợi dụng sự tận tâm của đối phương.

Vai Trò Của Tính Cách

Không phải ai có bạn đời tận tụy cũng cư xử ích kỷ như Partner B. Theo Sizemore và Baker, chỉ những người có tính cách “khó ưa” mới thường xuyên lợi dụng sự tử tế của đối phương. Những người này thường có xu hướng “hoài nghi, tham lam, đối đầu và đặt lợi ích cá nhân lên trên hết.”

Ngược lại, những người dễ chịu thường muốn đáp lại sự quan tâm bằng tình cảm chân thành, không chỉ vì nghĩa vụ mà còn vì họ thực sự muốn làm vậy.

Nghiên Cứu Khoa Học Về Ích Kỷ

Sizemore và Baker thực hiện ba nghiên cứu, từ khảo sát đến thí nghiệm, để kiểm tra vai trò của tính cách khó ưa và mức độ cam kết trong mối quan hệ.

Trong thí nghiệm, họ dẫn dắt các cặp đôi tin rằng bạn đời của mình hoặc rất cam kết (bấm phím nhanh khi nghe tên đối phương) hoặc không (bấm chậm). Kết quả cho thấy những người có tính cách khó ưa ít sẵn lòng giúp đỡ khi cảm nhận đối phương cam kết cao.

Trong khảo sát, người tham gia đánh giá mức độ ích kỷ của mình qua các câu hỏi như: “Đôi lúc tôi thao túng bạn đời để có lợi thế.” Dữ liệu từ cả ba nghiên cứu đều cho thấy người khó ưa có xu hướng lợi dụng sự cam kết hơn người dễ chịu.

Nghiên cứu của Sizemore và Baker nhấn mạnh rằng dù cam kết thường tốt cho mối quan hệ, nhưng với một số người, sự tận tâm của bạn đời lại trở thành "tấm vé" để họ hành xử ích kỷ.

Khi Đối Diện Với Người Khó Ưa, Đừng Để Lộ Quá Nhiều

Mặc dù nghiên cứu của Đại học UNC-Greensboro được thực hiện trong bối cảnh các mối quan hệ lãng mạn, nhưng những phát hiện chung của nó cũng có thể áp dụng cho các mối quan hệ không lãng mạn. Chẳng hạn, người thân luôn từ chối đền đáp có lẽ đã ngầm nhận ra mức độ dễ chịu của bạn, cũng như khát khao của bạn trong việc duy trì không khí êm ấm trong gia đình.

Bạn có thể không cam kết lãng mạn với người này, nhưng vẫn có một mong muốn mạnh mẽ là giữ mọi thứ ổn thỏa. Thậm chí, dù khó tin, bạn vẫn yêu thương họ. Nhưng để lấy lại sự cân bằng hợp lý, có lẽ bạn sẽ cần che giấu mức độ cam kết của mình và thử “làm khó” một chút.

Tóm lại, có thể bạn cảm thấy việc giữ lại cảm xúc thật là không chân thành, nhất là khi tất cả những gì bạn muốn chỉ là thể hiện sự quan tâm. Tuy nhiên, để tránh việc bị một người hay hoài nghi và lợi dụng thao túng, có lẽ đây lại là cách xử lý cần thiết. Ai mà biết được? Qua thời gian, chính sự kiềm chế của bạn có thể giúp mang lại những kết quả dễ chịu hơn cho tất cả mọi người. 

Nguồn: How to Stop Someone From Taking Advantage of You  – Psychology Today