Làm thế nào để kiên nhẫn trong một thế giới nôn nóng

Tất cả các lớp nhập môn về Tâm lý học đều nói đến cái gọi là “Chiếc hộp Skinner.” Nghe có vẻ như lấy từ bộ phim Saw, nhưng thực tế đó là một phương pháp tâm lý nổi tiếng từ thời vàng son của nghiên cứu, từ cái thời mà phụ nữ mang thai vẫn uống rượu và chuyện tra tấn lũ chuột để nghiên cứu khoa học được cho là cool ngầu.

Chiếc hộp Skinner hoạt động như thế này: Một con chuột hoặc một số động vật nhỏ khác được đặt trong chiếc hộp có một đòn bẩy và một bát ăn nhỏ .Con chuột đánh hơi xung quanh chiếc hộp, và không biết chuyện quái gì đang xảy ra (ở nhiều cấp độ) cuối cùng nó sẽ tình cờ ấn vào đòn bẩy. Một cục đường nhỏ được thả vào bát.

Nếu bạn học được bất kỳ điều gì từ những bộ phim Pixar, thì đó là bọn chuột thật sự rất thích ăn. Chiếc hộp Skinner cũng không khác. Những con chuột nhanh chóng nhận ra việc nhấn đòn bẩy = kiếm được một bữa ăn nhẹ ngon lành, vì thế chúng tiếp tục làm việc đó. Lặp đi lặp lại, hết lần này tới lần khác.

Nhưng rồi, đến một lúc nào đó, bạn dừng cho chuột thức ăn. Và điều này khiến chuột khó chịu. Nó sẽ nhấn đòn bẩy hết lần này tới lần khác, điên cuồng cố gắng để lấy được phần thức ăn mà nó cảm thấy xứng đáng, cho đến khi kiệt sức, nó sẽ đầu hàng và cam chịu số phận. Cuộc đời chết tiệt. Đối đãi như c*t. Tất cả mọi thứ đều dối trá. Sau đó con chuột sẽ hút thuốc và viết mấy thứ triết lý Pháp ba xu về nỗi thất vọng tồi tệ của nó với sự tồn tại.1

Một lời giải thích của thế kỷ 21 về Chiếc hộp Skinner 

Chiếc hộp Skinner đã chứng minh một điều cơ bản trong hành vi động vật: nếu điều gì cảm thấy thoải mái, chúng ta sẽ cứ làm đi làm lại việc đó, và cuối cùng ta sẽ hình thành nên một cảm giác đặc quyền trước điều dễ chịu ấy. Chúng ta xứng đáng với lạc thú ấy. Chúng ta xứng đáng được nhận phần thưởng. Và khi phần thưởng bị tước đi, chúng ta giận dỗi như đứa trẻ.

Ngày nay, cuộc sống đầy rẫy những cái hộp Skinner. Điện thoại của bạn là một cái hộp Skinner. Tivi của bạn là một cái hộp Skinner. ‘Cô bé’ của vợ bạn là một–okay, tốt hơn là tôi nên dừng ở đây.

Vấn đề là, mỗi ngày trong thế giới hiện đại, chúng ta cũng nhận được những niềm vui nho nhỏ được gửi đến ta chỉ bằng một cái ấn nút. Và càng có nhiều gói niềm vui, chúng ta càng trở nên mất kiên nhẫn khi ta không lấy được phần thưởng mong muốn. Điều tiếp theo mà bạn biết, chúng ta phàn nàn về tài xế Uber rẽ nhầm đường và quá nhiều email rác vào sáng thứ Hai 2 và cái quái gì vậy, anh chàng giao bánh pizza đáng lẽ phải có mặt cách đây 8 phút! 

Tôi nghĩ về lần cuối cùng mà tôi được nhắc nhở ngậm mồm lại và kiên nhẫn, tôi vẫn còn nhỏ để biết tụt quần xuống và vén áo lên để đi tè. Các bậc cha mẹ luôn giơ ngón tay dạy dỗ con trẻ để rèn tính nhẫn nại, đợi lâu hơn một chút, trì hoãn sự thỏa mãn và tập trung vào những kết quả dài hạn thay vì những phần thường ngắn hạn.

Nhưng người lớn chúng ta lại tung hô sự nóng vội. Tôi bận lắm! Tôi không có thời gian cho chuyện vớ vẩn này! Tất cả mọi người đều đang làm tám việc cùng một lúc và đều làm cả tám việc chẳng đâu vào đâu. Tại sao? Vì ta không thể chờ đợi! Chẳng có thứ gì mà ta có thể chờ được! Chúng ta cần kết quả, NGAY BÂY GIỜ!

Lòng kiên nhẫn là một phẩm hạnh. Và là một phẩm hạnh mà thế giới này vô cùng thiếu vào thời điểm này. Trở nên kiên nhẫn hơn trong cuộc sống thường ngày của chúng ta có thể làm nên những điều kỳ diệu cho sức khỏe tinh thần, sự thịnh vượng kinh tế của chúng ta.3 

CHỜ ĐỢI VS KIÊN NHẪN CHỜ ĐỢI

Rất nhiều người nhầm lẫn giữa kiên nhẫn với khả năng chờ đợi một thứ gì đó. Nhưng điều này không đúng lắm. Kiên nhẫn không đơn giản chỉ là khả năng chờ đợi một phần thưởng, mà nó là thái độ của chúng ta đối với chuyện đợi chờ.

Chẳng hạn, tôi có thể chờ bánh pizza mà tôi đã đặt cách đây một tiếng rưỡi, nhưng tôi có thể làm vậy theo một trong hai cách:

1. Kiên nhẫn—bình thản làm việc với bản thảo này, đọc một cuốn sách và tận hưởng khoảng thời gian ở một mình trước khi chiếc bánh pizza jalapeño-pepperoni cỡ lớn có thêm nước sốt tỏi của tôi xuất hiện;
2. Sốt ruột—đi vòng vòng trong căn hộ của tôi, gọi điện lại cho nhà hàng, và nhai cái áo thun để xoa dịu cơn đói.

Rõ ràng, một trong những lựa chọn này tốt hơn cái còn lại--tốt hơn cho tôi, cho anh chàng giao bánh và cho cái áo thun của tôi.

Nhưng bằng chứng cho thấy chúng ta đang ngày càng tệ hơn về điều này. Chúng ta đang trở nên nôn nóng hơn.4

Bạn thấy đấy, xã hội hiện đại đang trở thành chiếc hộp Skinner phức tạp hơn một chút. Thay vì nhấn đòn bẩy, chúng ta nhấn nút—một số nút là thật, nhiều nút là ảo, những nút khác là tưởng tượng. Và những cái nút ấy thay vì đem đến viên đường để ta tọng vào họng, chúng sẽ đem đến những lựa chọn giải trí trực tuyến vô tận, những đại diện kỹ thuật số cho tương tác xã hội, nội dung khiêu dâm, đồ nội thất mới cho phòng ngủ được vận chuyển trong ngày… oh, và đồ ăn ngọt, ngon miệng, quá nhiều kích thích cho cái dạ dày phàm ăn của chúng ta.

Và theo nghĩa đen, tất cả chúng đều có sẵn trong tầm tay của ta, 24/7.

Nhân danh sự tiện lợi, thị trường tiếp tục hứa hẹn về một thế giới nơi ta không còn phải kiên nhẫn chờ đợi, rằng bất cứ điều gì ta muốn, chúng ta nên có nó càng sớm càng tốt. Khi ấy, những dịch vụ và thiết bị này đóng vai trò như một chiếc hộp Skinner ảo nho nhỏ của riêng chúng ta, khiến ta ít kiên nhẫn và dễ nổi cáu hơn khi mọi chuyện không theo ý ta. 

Những vấn đề của thế giới thứ nhất

Vấn đề với điều này là sự tiện lợi được nâng cấp, về mặt tâm lý mà nói, lại làm suy giảm lợi ích. Chẳng hạn, phát hiện ra Uber là trải nghiệm thú vị trong ba hay bốn lần sử dụng đầu tiên của tôi. Còn bây giờ, tôi lại thấy mình luôn bực bội vì chuyến xe của tôi phải mất ba phút nữa mới đến so với dự kiến. Ba phút! Tài xế này hẳn là một thằng ngốc! Dịch vụ tuyệt vời mà tôi chưa thể tưởng tượng nổi là đang tồn tại này vài năm trước, thì giờ đây lại đang chọc tức tôi hầu như mỗi ngày. Và do đâu?

Vì ba phút…

Những ví dụ như thế này có ở xung quanh ta. Một số thật ngu ngốc, chẳng hạn như hơn một nửa số người không thể đợi lâu hơn ba giây để tải một trang web trước khi đóng nó. Số khác thì thật kinh dị. Ví dụ, cơn thịnh nộ trên đường đi đang trên đà gia tăng.

Vấn đề là: Ưu điểm của sự tiện lợi chỉ được một thời gian ngắn. Còn nhược điểm thì liên tục không ngừng. Và khi chúng ta tối ưu hóa cuộc sống của mình theo hướng tiện lợi, chúng ta đang tạo cho mình một cảm giác cáu kỉnh và đặc quyền liên tục.

Nghe quen hử? Chào mừng bạn đến thế kỷ 21.

NGƯỜI KIÊN NHẪN GIÀNH CHIẾN THẮNG TRONG MỘT THẾ GIỚI THIẾU KIÊN NHẪN  

Nhìn xem, thế giới hiện đại thật tuyệt vời. Tôi yêu thích dịch vụ giao giấy vệ sinh tận nhà trong khi tôi đang lướt qua 800 bộ phim và không hề xem chúng. Ai mà chẳng yêu thích điều đó? Tuyệt vời ông mặt trời!

Nhưng có một góc khuất về việc chúng ta liên tục bị kích thích. Tất cả những thứ gây sao lãng có ít giá trị đó trong cuộc sống đã điều kiện hóa chúng ta tin rằng sự kiên nhẫn chỉ dành cho lũ đần; rằng chúng ta phải “Đi nhanh và phá hủy nhiều thứ”(Nếu bạn không phá đi một số thứ thì bạn không thể nhanh chóng tiến lên được đâu); nếu ta không thường xuyên cập nhật tất cả mọi thứ, ta sẽ thành người tối cổ.

Hành vi của con người chủ yếu được thúc đẩy để né tránh rủi ro.5 Và tất cả những trải nghiệm niềm vui có liều lượng thấp được mang đến theo đúng yêu cầu và đúng giờ (hoặc sẽ hoàn lại tiền cho bạn, chắc chắn!) với sự đều đặn đến mức khiến chúng ta bị điều kiện hóa để nghĩ rằng chúng không hề chứa đựng rủi ro và chỉ toàn phần thưởng. Không nhận ra điều đó, chúng ta đã bị dẫn dụ vào một kiểu thỏa mãn tâm lý, tin rằng tất cả những điều tốt đẹp đều nên đến một cách dễ dàng và tiện lợi, cho dù thực tế không phải vậy.

Trong khi ấy, những trải nghiệm thật sự giá trị trong cuộc đời—những trải nghiệm đòi hỏi nhiều kiên nhẫn nhất—chúng hoàn toàn không có gì đảm bảo, không hứa trước điều gì. Chúng đi cùng với một nguy cơ. Tại sao phải mạo hiểm với nó?

Tại sao lại đấu tranh với câu hỏi về những giá trị của bạn khi có nhiều memes vui nhộn trên Instagram để chia sẻ với bạn bè của bạn?

Tại sao phải vươn tới một công việc tốt hơn khi có một bộ phim mới về kẻ sát nhân trên Netflix để xem?

Tại sao phải nỗ lực gây dựng một mối quan hệ tốt đẹp hơn khi chúng ta có thể vuốt sang phải (màn hình điện thoại) là tìm được người tiếp theo?

Và tại sao phải tham gia một cuộc đối thoại không thoải mái nhưng cần thiết với người mà bạn bất đồng quan điểm khi bạn đã có một dòng tweet tức giận đã gõ và sẵn sàng để gửi?

Vâng, tôi sẽ cho bạn biết lý do tại sao: chính những thứ rất khó chịu ấy mới thúc đẩy chúng ta hướng tới những phần thưởng đích thực trong cuộc sống. Nhưng những phần thưởng đích thực ấy đòi hỏi một điều: sự kiên nhẫn.

Tất cả những điều tốt đẹp nhất trong cuộc sống—những điều với phần thưởng lớn nhất mang lại nhiều ý nghĩa nhất cho cuộc đời chúng ta—chúng đều yêu cầu một ngưỡng khó chịu nhất định đi cùng với sự kiên nhẫn đợi chờ.

Ai đã đọc các bài viết của tôi một thời gian đều biết rằng một trong những nguyên tắc cốt lõi trong triết lý của tôi đó là con người rất tệ hại (humans suck). Và bởi vì con người rất tệ hại nên bạn thường có lợi thế lớn khi bạn làm chính xác điều mà phần lớn những người khác không làm. Trong trường hợp của thế kỷ 21, việc mà hầu hết mọi người đều không làm đó là kiên nhẫn. Càng ít người sẵn sàng kiên nhẫn chờ đợi những phần thưởng dài hạn, thì những phần thưởng dài hạn đó càng trở nên tốt đẹp hơn.

Vì chính khả năng ngồi yên với sự buồn chán của bạn mới tạo nên những tia lửa sáng tạo lớn nhất. Chính khả năng kiên trì vượt qua nhiều giờ làm việc mỏi mệt mà cuối cùng bạn mới nhận được sự chú ý và thăng tiến trong công việc. Chính khả năng trải qua nhiều ngày, nhiều tuần hoặc nhiều tháng cố gắng cùng với người bạn đời mới dẫn đến sự thân mật sâu sắc hơn trong mối quan hệ của bạn. 

Những người kiên nhẫn giành chiến thắng trong một thế giới thiếu kiên nhẫn. Khi những người khác đều vội vã và bị phân tâm bởi những dòng Tweet mới nhất, thì việc ngồi yên và đơn giản quan sát hành tinh này đang chậm chạp vận động theo quỹ đạo–và nhận thấy nó không bị lay chuyển bởi gần như bất cứ chuyện gì mới xảy ra–là một lợi thế tột bậc, không chỉ về phương diện vượt qua người khác, mà còn trở thành một người ổn định và không loạn trí.

LÀM SAO ĐỂ TRỞ NÊN KIÊN NHẪN HƠN  

1. HỌC CÁCH TĨNH TẠI 

Bạn tôi Ryan Holiday vừa viết một cuốn sách có tên Stillness Is the Key (Tạm dịch: Tĩnh tại là điểm mấu chốt) về tất cả những lợi ích bất ngờ và không dễ nhận thấy của việc phát triển khả năng ngồi yên với bản thân chúng ta và với những suy nghĩ của ta. Bên cạnh việc giảm căng thẳng và lo lắng, tìm ra những khoảnh khắc tĩnh lặng trong cuộc sống của chúng ta giúp tăng khả năng sáng tạo, giúp ta làm việc hiệu quả hơn và cũng giúp cảm xúc của chúng ta được bình thường.

Nhà triết học người Pháp Blaise Pascal từng nói, “Mọi vấn đề của con người xuất phát từ chỗ họ không thể ngồi yên một mình trong phòng.” Pascal không phải là một con chuột bị tước quyền trong phòng thí nghiệm.

Bí mật để tĩnh tại là dành thời gian cho nó. Với tôi, thời điểm tốt nhất là vào sáng sớm hoặc thời gian cuối ngày trước khi tôi đi ngủ. Hãy thử xem. Dành 10-15 phút ở nơi không có điện thoại. Không TV. Không gì hết. Chỉ có bạn và những suy nghĩ của bạn và (bất quá) có thể là một cuốn sách .

Đi bộ cũng có thể tốt cho sự tĩnh tại. Lên lịch đi bộ buổi chiều trong 15 phút. Một lần nữa, không điện thoại. Không nhắn tin. Không gì hết. Hãy dành thì giờ cho nó. Bạn sẽ bất ngờ trước khả năng suy nghĩ thông suốt bạn có thể có được.

Và sự tĩnh tại tột cùng đó là: giấc ngủ. Nghiên cứu cho thấy khi chúng ta thiếu ngủ và kiệt sức, chúng ta trở nên mất kiên nhẫn và dễ cáu giận, chúng ta đưa ra những quyết định tệ hại, chúng ta trở nên ích kỷ và đặc quyền. Nói cách khác, thiếu ngủ khiến chúng ta giống như những chú chuột thí nghiệm trong chiếc hộp và càng không giống những con người lý trí, hoạt động bình thường. Tôi chọn làm con người.

2. PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG TỰ Ý THỨC TỐT HƠN VỀ SỰ THIẾU KIÊN NHẪN CỦA BẠN    

Có thật là bạn nổi giận vì cậu bé ở quầy thu ngân gập đôi túi trà kombucha của bạn? Hay sự thật là vì bạn cảm thấy mình không có nhiều sự kiểm soát trong cuộc sống của bạn và vì thế bạn chỉ khẳng định bản thân trong những tình huống mà bạn cảm thấy mình có quyền kiểm soát?

Có thật là bạn điên tiết với người bạn đời vì không lau sạch vụn bánh mì? Hay bạn có cảm giác hơi coi thường và công kích?

Có thật là bạn tin rằng anh chàng đang lái xe như rùa bò tội nghiệp trong làn đường cao tốc là một kẻ ngu ngốc? Hoặc biết đâu bạn ghét công việc của bạn và tuyến đường lái xe đi làm ngu ngốc mà bạn phải đi qua mỗi ngày và bởi thế bạn trút giận lên anh ta?

Phát triển khả năng tĩnh tại với những suy tư của bạn nên bắt đầu bằng việc khai mở “những khoảng cách” trong tâm trí bạn giữa những phản ứng tự động của Bộ não Cảm xúc của bạn và sự phân tích đầy hoài nghi của Bộ não Tư duy.6

Phần lớn sự thiếu kiên nhẫn của bạn bị thúc đẩy bởi cảm giác đặc quyền. Bạn không biết chuyện gì đang diễn ra với người khác. Có lẽ anh chàng giao bánh bị tai nạn xe hơi. Có lẽ người bạn đời của bạn không ngủ được tối qua vì họ quá lo lắng cho một cuộc họp quan trọng trong công việc. Có lẽ người tài xế lái xe chậm chạp trước mặt bạn là một cựu binh Thế chiến II đã 90 tuổi, người đã mạo hiểm mạng sống của ông ta, đánh bại chủ nghĩa phát xít, giải phóng các trại tập trung và cứu hàng ngàn người khỏi cuộc thảm sát hàng loạt có hệ thống.

Và mới đây bạn đã làm cái quái gì vậy, anh bạn?

3. HIỂU GIÁ TRỊ THẬT SỰ CỦA THỜI GIAN    

Chờ đợi là gì? Về cơ bản đó là trải nghiệm một khoảng thời gian nhất định mà không có bất kỳ phần thưởng nào.

Nhưng một phần thưởng là gì? Ah, bây giờ chúng ta đang đi đến tận gốc vấn đề.

Nếu chúng ta thấy phần thưởng là cái gì đó thuộc về bên ngoài—thứ gì đó hay ho, vui vui, hào nhoáng và thú vị—thì vâng, thái độ của chúng ta trước chuyện đợi chờ sẽ là thất vọng. Chúng ta sẽ ghét nó và ghét cái thế giới không đem lại phần thưởng cho ta cũng giống như những con chuột nhỏ.

Nhưng nếu phần thưởng của chúng ta là nội tại, nếu chúng ta vui thích trong những suy nghĩ của ta, sự hiện diện của ta, trong hành động đơn giản trải nghiệm thế giới như cách nó đang là, thì khi ấy về lý thuyết mà nói, chúng ta có thể cảm thấy thỏa mãn ở bất cứ nơi đâu, và trong bất cứ khoảnh khắc nào.

Những phần thưởng đích thực trong cuộc sống là những phần thưởng mang lại cho chúng ta nhiều ý nghĩa nhất, và ý nghĩa có thể tìm thấy, vâng, ở bất cứ nơi nào. Nhưng nó thường được tìm thấy nhất trong công việc khó nhọc, chậm chạp, có phương pháp hướng đến một số mục tiêu lâu dài lớn lao–và mục tiêu càng lớn lao, ta càng khó thấy những trở ngại trên đường. 

Chú thích

1. This is actually not true. As far as I know, no rodents have ever written French philosophy… well, except for Jacques Derrida. That dude was a total weasel.↵
2. Speaking of too many emails on Monday morning, I just started doing a weekly newsletter called “Motherf*cking Mondays.” You can sign up to receive it here.↵
3. Hübner, M., & Vannoorenberghe, G. (2015). Patience and long-run growth. Economics Letters, 137, 163–167.↵
4. This is happening along a few dimensions. We are less patient for websites to load. We save less money and wait shorter times for services and hold onto our investments for a shorter period of time.↵
5. See: Loss Aversion.↵

Nguồn: Markmanson.net