Làm thế nào để thế giới trở nên tốt đẹp hơn: 4 bí quyết dựa trên nghiên cứu

Nhưng vấn đề còn phức tạp hơn thế. Hóa ra, nhiều hoạt động từ thiện mà chúng ta làm không thực sự hiệu quả.Thậm chí, cách chúng ta tiếp cận những hoạt động đó còn đầy rẫy sai lầm—như các thiên kiến nhận thức khiến ta tin vào những điều không chính xác.

Và còn một vấn đề hóc búa hơn: Làm sao để biết việc mình làm thực sự là tốt nhất?

Đây là một câu hỏi khó, và trên thực tế, có những mạng người đang bị đe dọa. Nhưng có một người dường như đã tìm ra lời giải. Thế nên, tôi đã quyết định gọi cho anh ấy…

Will MacAskill là Phó Giáo sư Triết học tại Đại học Oxford. Anh cũng là đồng sáng lập kiêm CEO của Trung tâm Vị Tha Hiệu Quả (The Centre for Effective Altruism) và tác giả cuốn Doing Good Better.

Sau khi tốt nghiệp đại học, Will làm công tác gây quỹ cho một tổ chức từ thiện. Chính lúc đó, anh đối diện với tất cả những vấn đề mà chúng ta gặp phải khi cố gắng thay đổi thế giới.

Will chia sẻ:

"Tôi làm fundraiser (gây quỹ) cho Care International. Tôi chính là người đứng trên phố, tiếp cận mọi người và cố gắng thuyết phục họ đóng góp 10 đô mỗi tháng. Nhưng số tiền tôi huy động được không đáng kể. Dù vậy, mỗi ngày tôi đều nói về nghèo đói cùng cực trên thế giới, về những gì chúng ta có thể làm để giúp đỡ, và tôi thường nhận lại những ánh mắt thờ ơ. Điều đó khiến tôi vô cùng thất vọng.

Sau đó, tôi bắt đầu trò chuyện với các nhà nghiên cứu, hỏi họ rằng: Anh/chị đã tạo ra tác động gì chưa?Và câu trả lời mà tôi nhận được thường là: Hầu như chẳng có gì. Điều đó khiến tôi thực sự nản lòng.”

Vậy nên Will đã quyết định hành động.

Chúng ta sẽ nghe anh ấy nói về những sai lầm khi cố gắng cải thiện thế giới, điều gì thực sự hiệu quả, và điều nhỏ nhất mà bạn có thể làm để tạo ra sự khác biệt lớn.

Bắt đầu thôi…

Hầu Hết Các Chương Trình Nhân Đạo Đều Không Hiệu Quả

Bạn đã từng nghe về chương trình “Scared Straight” chưa? Đó là chương trình đưa những thanh thiếu niên có nguy cơ phạm tội vào nhà tù an ninh tối đa, nơi các tù nhân sẽ khiến họ sợ hãi tột độ để từ bỏ con đường sai trái. Sau đó, những đứa trẻ này sẽ hoàn lương và trở thành người tốt.

Nghe có vẻ hợp lý, đúng không? Nhưng có một vấn đề…

Nó không hề hiệu quả.

Thực ra, nói vậy vẫn chưa đủ. Không những “Scared Straight” không giúp cải thiện tình hình, mà nó còn khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Những đứa trẻ tham gia chương trình này thực tế có nhiều khả năng phạm tội hơn.

Trong cuốn Doing Good Better, Will MacAskill viết:

"Các nhà nghiên cứu ước tính rằng chương trình Scared Straight đã làm tăng 60% nguy cơ phạm tội ở những người tham gia. Họ kết luận:

‘Phân tích cho thấy chương trình này gây hại nhiều hơn là không làm gì cả.’"

(Nói cách khác, cái tên "Scared Straight" đúng ở chỗ bạn nên sợ, nhưng đám trẻ thì chẳng có vẻ gì là sẽ đi "thẳng" cả.)

Nhưng vấn đề này không chỉ xảy ra với Scared Straight. Hầu hết các chương trình từ thiện và nhân đạo đều kém hiệu quả.

Tác giả viết:

"Một chuyên gia ước tính rằng 75% các chương trình xã hội có tác động rất thấp, thậm chí không có tác động tích cực nào."

Điều này không có nghĩa là chúng ta nên từ bỏ tất cả. Có rất nhiều chương trình thực sự thành công, nhưng hiệu quả của các tổ chức từ thiện khác nhau một cách đáng kinh ngạc. Vì vậy, chúng ta cần cẩn thận khi quyết định đầu tư tiền bạc và thời gian vào đâu.

MacAskill nhấn mạnh:

"Chúng tôi phát hiện rằng những tổ chức từ thiện tốt nhất có hiệu quả gấp hàng trăm lần so với những tổ chức chỉ ‘khá tốt’."

Nghe có vẻ khó tin, nhưng nó là sự thật.

Và điều đáng buồn là lỗi không chỉ nằm ở các tổ chức từ thiện, mà còn nằm ở chính chúng ta—những người hỗ trợ chúng…

Bạn Đang Sai Ở Đâu?

Khi quyết định đầu tư vào một công ty, bạn có lẽ sẽ xem xét rất kỹ lưỡng. Nhưng khi quyên góp cho một tổ chức từ thiện, bạn lại không áp dụng cùng một cách tiếp cận. Và đó chính là vấn đề lớn.

Will MacAskill đã chỉ ra điều này bằng một ví dụ đơn giản:

Hãy tưởng tượng một ngày nọ, có người tiến đến chỗ bạn trên phố. Họ mặc một chiếc áo phông có dòng chữ “Dazzling Cosmetics” và bắt đầu kể về một công ty tuyệt vời mà bạn có thể đầu tư vào. Họ nói về nhu cầu rất lớn dành cho sản phẩm của công ty, về việc CEO nhận lương thấp, về việc họ không chi quá nhiều tiền cho nghiên cứu thị trường hay các khoản chi phí khác. Sau đó, họ hỏi bạn: “Bạn có muốn đầu tư vào công ty này không?”

Nếu bạn đồng ý ngay lập tức, hẳn ai cũng sẽ nghĩ bạn bị điên. Khi đầu tư, bạn sẽ xem xét nhiều công ty, nghiên cứu kỹ lưỡng và thậm chí có thể tham khảo ý kiến từ các chuyên gia quản lý tài sản để đảm bảo đồng tiền của mình được sử dụng hiệu quả nhất. Không ai đầu tư chỉ vì một người lạ trên phố nói hay về một công ty. Nhưng khi làm từ thiện, chúng ta lại hành động theo cách đó rất thường xuyên.

Không chỉ vậy, chúng ta còn mắc phải rất nhiều thiên kiến nhận thức khiến việc giúp đỡ người khác trở nên kém hiệu quả.

Một trong số đó là "moral licensing"—tạm hiểu là cấp phép đạo đức. Nghiên cứu cho thấy khi chúng ta vừa làm một việc tốt, chúng ta có xu hướng cảm thấy mình đã "hoàn thành nhiệm vụ" và ít có động lực làm thêm những điều tốt khác. Điều này có nghĩa là nếu bạn tham gia một hoạt động từ thiện nhỏ nhưng kém hiệu quả, bạn có thể sẽ bỏ lỡ một cơ hội thực sự tạo ra sự khác biệt.

Will MacAskill chia sẻ:

Trong một thí nghiệm, các nhà nghiên cứu đã cho một nhóm người cơ hội mua một chiếc bóng đèn tiết kiệm năng lượng thân thiện với môi trường. Sau đó, trong một nhiệm vụ hoàn toàn không liên quan, họ có cơ hội nói dối và ăn cắp một khoản tiền nhỏ. Kết quả cho thấy những người đã mua bóng đèn môi trường có xu hướng nói dối và trộm cắp nhiều hơn.

Số tiền bị đánh cắp không lớn, chỉ vài đô la, nhưng thí nghiệm này cho thấy một thực tế đáng buồn: khi làm một việc tốt, con người ta có xu hướng làm ít điều tốt hơn trong tương lai.

Bạn đã hiểu ý Will muốn nói chưa? Đúng vậy—khi bạn đăng một bài viết ủng hộ một tổ chức từ thiện lên Facebook, khả năng cao là bạn sẽ ít có động lực hơn để thực sự quyên góp hoặc tham gia tình nguyện cho tổ chức đó.

Nghe có vẻ chán nản phải không? Nhưng đừng lo, hãy tạm gác lại những điều tiêu cực. Nếu chúng ta đang làm sai, vậy làm sao để làm đúng?

Bạn Muốn Cảm Thấy Tốt Hay Muốn Thực Sự Làm Điều Tốt?

Sau khi nhận ra những vấn đề này, Will MacAskill đã đồng sáng lập một cộng đồng chuyên tìm ra cách làm từ thiện hiệu quả nhất và thực sự tạo ra tác động. Cộng đồng này có tên là "Effective Altruism"—Vị tha hiệu quả.

Trong Doing Good Better, anh giải thích:

Vị tha hiệu quả là việc đặt câu hỏi:

“Làm thế nào tôi có thể tạo ra sự khác biệt lớn nhất có thể?”

Và sử dụng bằng chứng cùng tư duy lý trí để tìm ra câu trả lời. Đó là một cách tiếp cận khoa học đối với lòng tốt.

Hãy tưởng tượng bạn có 50.000 đô la và muốn dùng số tiền đó để giúp người khiếm thị. Bạn sẽ làm gì?

Bạn có đưa ngay số tiền đó cho người đầu tiên cầm bảng quyên góp mà bạn gặp trên phố không? Hay bạn sẽ nghiên cứu thật kỹ để đảm bảo khoản tiền ấy được sử dụng tốt nhất có thể?

Trong Doing Good Better, Will chỉ ra sự khác biệt lớn giữa hai lựa chọn:

Với 50.000 đô la, bạn có thể huấn luyện và cung cấp một chú chó dẫn đường cho một người khiếm thị, điều này chắc chắn sẽ giúp họ cải thiện chất lượng cuộc sống.

Nhưng nếu sử dụng số tiền đó để chữa khỏi bệnh mù lòa, thì tác động sẽ còn lớn hơn nhiều. 50.000 đô la có thể giúp một người hoàn toàn khỏi mù lòa. Và nếu dùng số tiền đó cho phẫu thuật chữa bệnh đau mắt hột—một căn bệnh do vi khuẩn gây ra khiến mí mắt lật vào trong, làm lông mi cọ xát vào giác mạc—bạn có thể giúp 500 người sáng mắt trở lại.

Thật đáng kinh ngạc, phải không?

Nhưng đây cũng chính là lúc chúng ta đối mặt với một vấn đề khác—những sự đánh đổi. Và hầu hết chúng ta không thích phải lựa chọn giữa các phương án. Đó là lý do vì sao nhiều người thích hành động theo cảm xúc hơn là lý tríkhi làm từ thiện.

Nhưng nếu thực sự muốn tạo ra tác động, chúng ta không thể chỉ làm những gì khiến bản thân cảm thấy tốt. Chúng ta cần làm điều thực sự tốt.

Nếu bạn quyên góp một đô la cho tổ chức từ thiện X, thì bạn không thể quyên góp nó cho tổ chức từ thiện Y. Nếu bạn dùng 50.000 đô la để giúp 500 người ở một quốc gia nghèo thoát khỏi cảnh mù lòa, thì người hàng xóm khiếm thị bên cạnh bạn sẽ không có chó dẫn đường. Một sự đánh đổi đau lòng.

Will MacAskill chia sẻ:

Chúng ta có nguồn lực hữu hạn, nhưng lại có vô số vấn đề trong thế giới này—vượt xa khả năng của bất kỳ cá nhân nào có thể giải quyết. Điều đó có nghĩa là, khi quyên góp cho một tổ chức từ thiện, chúng ta cần đối diện với một sự thật khó khăn: mỗi đồng tiền được chi cho một nơi, là một cơ hội bị bỏ lỡ ở nơi khác.

Vì thế, chúng ta không chỉ nên tự hỏi “Đây có phải là một cách tốt để sử dụng tiền không?” mà còn phải đặt câu hỏi “Đây có phải là cách tốt nhất để sử dụng tiền không?” Bởi nếu ta quyên góp vào một tổ chức từ thiện chỉ vì nó “tốt”, nhưng chưa phải là tốt nhất, thì ta vẫn đang bỏ lỡ cơ hội giúp đỡ nhiều người hơn mức có thể. Nhưng nhiều người không muốn nghĩ về điều này, vì đó là một sự thật không mấy dễ chịu.

Và đây cũng là lý do nhiều người chỉ trích Vị tha hiệu quả (Effective Altruism)—họ cho rằng nó lạnh lùng, khô khan và thiếu cảm xúc. Nhưng thử nghĩ mà xem, liệu có tốt hơn không nếu chúng ta làm từ thiện một cách bộc phát nhưng kém hiệu quả?

Trong Doing Good Better, Will viết:

Khi giúp đỡ người khác, nếu không suy nghĩ kỹ càng, chúng ta rất dễ trở nên kém hiệu quả.

Trái tim thúc giục ta quyên góp. Nhưng nếu muốn tạo ra tác động lớn nhất, ta cần dùng cả lý trí. Bởi lẽ, ngay cả sự đồng cảm cũng có thể bị chi phối bởi những thiên kiến nhận thức.

Một trong số đó là hiệu ứng “nạn nhân có thể nhận diện”. Will giải thích:

Các nghiên cứu cho thấy, nếu bạn kể câu chuyện về một đứa trẻ duy nhất đang đói khát và cần sự giúp đỡ, mọi người sẽ quyên góp nhiều hơn so với khi nghe câu chuyện về hai đứa trẻ, dù số tiền cần thiết để giúp cả hai là như nhau. Điều này xảy ra đơn giản vì cách bộ não con người lập trình sự đồng cảm.

Vì vậy, khi ai đó nói: “Bạn chỉ nhìn vào những con số, bạn chẳng có chút đồng cảm nào cả”, thì điều đó hoàn toàn sai lầm. Đây thực chất là một dạng đồng cảm cao cấp hơn—một dạng đồng cảm cho phép chúng ta hiểu rằng, đằng sau mỗi con số đều là một con người thực sự, với gia đình, ước mơ, hy vọng, và khao khát có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Chỉ vì họ không đứng ngay trước mặt chúng ta, không có nghĩa là họ không xứng đáng được quan tâm.

Vậy Bạn Thực Sự Nên Làm Gì?

Có thể bạn đang lo lắng tôi sẽ nói rằng từ giờ bạn không được ăn món này, phải tẩy chay món kia, không bao giờ được lái xe, không được dùng túi nhựa, phải bỏ công việc hiện tại để đi xây nhà cho người nghèo ở châu Phi…

Không, không hề. Will nói rằng điều quan trọng nhất mà bạn có thể làm không liên quan đến bất kỳ điều nào trong số đó.

Cách Đơn Giản Nhất Để Làm Thế Giới Tốt Hơn

Chỉ cần quyên góp một khoản tiền cho một tổ chức từ thiện thực sự hiệu quả. Vậy thôi. Không cần phải thay đổi lối sống một cách cực đoan.

Will chia sẻ:

Điều dễ dàng nhất mà mọi người có thể làm là quyên góp một cách hiệu quả hơn.

Thực tế, đôi khi một khoản quyên góp nhỏ còn tạo ra tác động lớn hơn nhiều so với việc thay đổi lối sống cá nhân. Ví dụ, trong vấn đề khí thải carbon, có một giải pháp hiệu quả hơn nhiều so với việc thay đổi thói quen sinh hoạt—đó là bù trừ carbon. Will giải thích:

Khi áp dụng bù trừ carbon, bạn có thể hoàn toàn xóa bỏ lượng khí thải carbon mà mình tạo ra. Điều này là bất khả thi nếu chỉ dựa vào thay đổi lối sống. Ai cũng cần ăn uống, mua sắm, đi lại—tức là vẫn sẽ thải ra khí CO₂ ở một mức độ nào đó. Nhưng nếu sử dụng bù trừ carbon, bạn có thể đưa lượng khí thải của mình về bằng 0, thậm chí còn tạo ra tác động tích cực cho môi trường.

Nghe có vẻ đơn giản, nhưng câu hỏi đặt ra là: tổ chức từ thiện nào thực sự hiệu quả?

Will gợi ý hai lựa chọn:

1. GiveWell—một tổ chức độc lập chuyên đánh giá và xếp hạng các tổ chức từ thiện hiệu quả nhất.
2. EA Funds—một quỹ do chính nhóm Vị tha hiệu quả thành lập. Đây giống như một “quỹ đầu tư” trong lĩnh vực từ thiện: mọi khoản quyên góp sẽ được tổng hợp và phân bổ vào những nơi tạo ra tác động lớn nhất.

Nếu muốn tìm hiểu thêm về Vị tha hiệu quả, bạn có thể tham khảo thông tin tại đây.

Chúng ta đã học được rất nhiều điều từ Will. Nhưng có một sai lầm cuối cùng mà nhiều người vẫn mắc phải khi cố gắng giúp đỡ người khác và làm thế giới trở nên tốt đẹp hơn… 

Tóm Lại: Làm Từ Thiện Hiệu Quả Hơn

Dưới đây là những điều Will muốn nhắn gửi về cách giúp đỡ người khác một cách hiệu quả nhất:

• Hầu hết các chương trình từ thiện không thực sự hiệu quả—75% trong số đó có rất ít hoặc không mang lại tác động đáng kể.
• Một khoản quyên góp cũng giống như một khoản đầu tư—muốn tối ưu hóa tác động, ta cần cân nhắc kỹ lưỡng cách sử dụng tiền từ thiện, giống như cách ta đầu tư tài chính.
• Bạn muốn “cảm thấy tốt” hay thực sự “làm điều tốt”? Hãy kết hợp cả trái tim và lý trí.
• Cách đơn giản nhất để giúp đỡ thế giới là quyên góp vào các tổ chức từ thiện thực sự hiệu quả—danh sách của GiveWell ở đây, quỹ EA Funds ở đây.
• Sai lầm lớn nhất mà bạn có thể vẫn đang mắc phải? Chần chừ.

Chúng ta rất dễ tìm lý do để trì hoãn. Nhiều người nghĩ rằng lãi kép là sức mạnh vĩ đại nhất vũ trụ, nên thay vì quyên góp ngay bây giờ, có lẽ họ nên tiết kiệm tiền, đầu tư để nó sinh lời, rồi để lại cho tổ chức từ thiện trong di chúc?

Không. Đó là một ý tưởng tệ.

Bởi vì hiệu quả chi phí của các hoạt động từ thiện đang giảm nhanh hơn tốc độ tăng trưởng của lãi kép. Will giải thích:

Bạn sẽ tạo ra tác động lớn hơn nhiều nếu quyên góp sớm hơn thay vì trì hoãn. Thế giới đang ngày càng giàu hơn. Chúng ta đang dần giải quyết nhiều vấn đề. Điều đó có nghĩa là trong tương lai, sẽ khó có thể làm từ thiện một cách hiệu quả như hiện tại. Tôi tin rằng trong vòng mười năm nữa, chương trình phân phát màn chống muỗi sẽ không còn cần tài trợ nữa, vì nó đã được tài trợ đầy đủ. Và lúc đó, chúng ta sẽ chỉ có thể quyên góp cho những dự án kém hiệu quả hơn.

Tốc độ giảm hiệu quả của các chương trình từ thiện hàng đầu nhanh hơn tốc độ tăng trưởng của lãi kép.

Nhưng nếu ngay lúc này, bạn không có tiền để quyên góp, cũng không có thời gian để tình nguyện, thì sao?

Không sao cả.

Bạn vẫn có thể giúp đỡ bằng cách chia sẻ bài viết này, để nhiều người hơn biết đến những cách hiệu quả nhất để giúp đỡ người khác. Đó cũng là một việc tốt để góp phần thay đổi thế giới.

Lòng vị tha là một điều đáng quý. Nhưng lòng vị tha hiệu quả còn đáng quý hơn. Vì như Will vẫn thường nói:

“Thiện chí thôi là chưa đủ.”  

Nguồn: How To Make The World A Better Place: 4 Secrets Backed by Research – Bakadesuyo