Một cách mạnh mẽ để tăng cường khả năng kiểm soát bản thân

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Tự nhận thức (self-concept) là tập hợp niềm tin của một người về các đặc điểm của bản thân – câu trả lời cho câu hỏi “Tôi là ai?”
• Sự rõ ràng trong tự nhận thức có nghĩa là bạn có một hình ảnh rõ ràng, nhất quán và ổn định về chính mình.
• Nghiên cứu mới cho thấy: càng rõ ràng về bản thân, con người càng có khả năng kiểm soát hành vi tốt hơn.

Bạn là ai? Bạn hiểu mình đến mức nào? Và bạn có chắc chắn với những câu trả lời ấy không?

Những câu hỏi này hé mở cánh cửa bước vào thế giới của tự nhận thức, nơi tập hợp những niềm tin của bạn về các thuộc tính của bản thân như tính cách, năng lực, vai trò xã hội và các khuôn mẫu trong suy nghĩ.

Một số người có hình ảnh bản thân rất rõ nét, số khác thì mơ hồ, chồng chéo và thiếu nhất quán. Điều này rất quan trọng, bởi vì theo một nghiên cứu mới, việc thiếu rõ ràng về bản thân có liên quan đến sự suy giảm khả năng kiểm soát, tức là khó cưỡng lại cám dỗ và khó hành động phù hợp với mục tiêu dài hạn của chính mình.

Nghiên cứu do nhóm của Jiang thực hiện và được công bố trong Personality and Social Psychology Bulletin đã làm rõ điều đó. Trước khi đi sâu vào nghiên cứu mới này, hãy cùng tìm hiểu khái niệm nền tảng.

Source: DanaTentis/Pixabay

Sự rõ ràng trong tự nhận thức và khả năng kiểm soát bản thân

Sự rõ ràng trong tự nhận thức là mức độ mà ở đó những niềm tin của bạn về chính mình được xác định một cách rõ ràng, tự tin, thống nhất và ổn định.

Khi sự rõ ràng này thấp, bạn dễ rơi vào trạng thái mơ hồ và phải dựa vào nguồn bên ngoài (như đồng nghiệp, bạn bè, thậm chí là người theo dõi trên mạng xã hội) để xác định mình là ai.

Sự không chắc chắn ấy khiến bạn dễ bị tác động từ bên ngoài, chẳng hạn như mua một sản phẩm chỉ vì nó được gợi ý, chạy theo quan điểm chính trị hoặc tôn giáo của người khác, hay liên tục tìm kiếm sự trấn an từ người xung quanh.

Thêm vào đó, khi không rõ mình là ai, con người cũng thường mất khả năng kiểm soát bản thân, nghĩa là rất khó để từ chối những phần thưởng nhỏ trước mắt để theo đuổi những giá trị lớn hơn về lâu dài. Ví dụ điển hình là việc không thể nói “không” với cám dỗ từ một cuộc tình qua đường, thay vì cố gắng vun đắp cho một mối quan hệ bền vững với người mình thực sự yêu thương.

Nhưng rốt cuộc, sự không chắc chắn về bản thân ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát hành vi như thế nào? Đó chính là câu hỏi mà nghiên cứu mới này tìm cách lý giải.

Khám phá mối liên hệ giữa tự nhận thức rõ ràng và khả năng kiểm soát

Trong bài báo, Jiang cùng cộng sự đã báo cáo kết quả của 5 nghiên cứu. Dưới đây là tóm tắt ngắn gọn:

Họ phát hiện ra rằng những người có mức độ rõ ràng về bản thân thấp:

• cảm thấy mình thiếu kiểm soát hành vi (nghiên cứu 1 và 2).
• không muốn luyện tập hoặc cải thiện hiệu suất làm việc qua các bài kiểm tra trên máy tính (nghiên cứu 3).
• ít có xu hướng tập trung hoặc kiên trì với các kế hoạch luyện tập thể chất (nghiên cứu 4 và 5).

Tác động tiêu cực của sự mơ hồ trong nhận thức bản thân đến khả năng kiểm soát hành vi được trung gian bởi một yếu tố gọi là tính liên tục của bản ngã, tức là cảm giác rằng "tôi trong quá khứ, hiện tại và tương lai" là một khối thống nhất, có liên kết với nhau.

Thông điệp đọng lại

Sự rõ ràng trong tự nhận thức là việc bạn hiểu bản thân mình một cách rõ ràng, nhất quán và ổn định.

Nhiều người gặp khó khăn trong xã hội và sức khỏe tâm thần thường không biết mình là ai, và sống trong trạng thái mơ hồ ấy. Khi thiếu đi hình ảnh rõ ràng về chính mình, họ thường tìm đến những nguồn bên ngoài để lắp ghép danh tính.

Ví dụ, những người có vấn đề về hình ảnh cơ thể thường bám víu vào chuẩn mực sắc đẹp do xã hội dựng nên, như đàn ông phải cơ bắp, phụ nữ phải gầy mảnh.

Việc thiếu sự rõ ràng trong bản ngã cũng ảnh hưởng đến cách chúng ta đối mặt với khó khăn. Những người không chắc mình là ai thường dùng những chiến lược né tránh hoặc thụ động, như uống rượu, dùng chất kích thích, thay vì những cách ứng phó tích cực như lập kế hoạch, giải quyết vấn đề hoặc tái cấu trúc lại suy nghĩ.

Vì thế, việc rèn luyện và củng cố nhận thức rõ ràng về chính mình có thể là bước đầu tiên giúp con người đối mặt tốt hơn với những vấn đề liên quan đến sự thiếu kiểm soát: từ ăn uống không lành mạnh, béo phì, nghiện ngập, phạm tội, tự hủy hoại bản thân, đến việc mua sắm vô độ hay lệ thuộc vào tình dục.

Khi có một hình ảnh bản thân rõ ràng, ta dễ cảm thấy mình đang nắm quyền kiểm soát cuộc sống, và có đủ bản lĩnh để kháng cự trước cám dỗ trên hành trình hướng đến những mục tiêu dài hạn. Nó cũng giúp ta dễ dàng kết nối với người khác và bớt đau đớn hơn khi bị từ chối hay tổn thương.

Bởi lẽ, một phần của nỗi đau khi bị chối bỏ nằm ở việc ta mất đi cảm giác về bản thân, về giá trị, và về cái tôi của chính mình. Càng ít phụ thuộc vào những nhóm người mơ hồ hay những yếu tố bên ngoài để xác định bản ngã, ta càng ít đau hơn khi bị gạt bỏ. 

Nguồn: A Powerful Way to Increase Self-Control | Psychology Today