Người giàu có thật sự ích kỷ và lạnh lùng hơn phần còn lại của thế giới?

nguoi-giau-co-that-su-ich-ky-va-lanh-lung-hon-phan-con-lai-cua-the-gioi

Nov 17, 2025 Rubi Nhận Thức

Các nghiên cứu cho thấy một mối liên hệ rõ rệt giữa sự giàu có và tính ích kỷ.

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

Nghiên cứu cho thấy người giàu thường kém vị tha và ích kỷ hơn.
Những khảo sát về hành vi khi lái xe chỉ ra: xe càng đắt tiền, chủ nhân càng thiếu nhân nhượng.
Khát vọng làm giàu thường đi kèm với trạng thái “mất kết nối” khỏi người khác.
Sự tách rời này khiến con người cảm thấy thiếu thốn, hụt hẫng, và giảm khả năng đồng cảm.

Vài tuần trước, Piotr Szczerek – một CEO người Ba Lan, triệu phú – trở thành tâm điểm chú ý vì đã giật chiếc mũ có chữ ký từ tay một đứa trẻ tại giải quần vợt American Open. Cộng đồng mạng dậy sóng, đe dọa trực tiếp đến hình ảnh và công việc kinh doanh của ông, buộc ông phải lên tiếng xin lỗi.

Liệu có gì lạ khi một doanh nhân giàu có lại cư xử một cách nhỏ nhen và cay nghiệt như thế? Thật ra, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ rõ ràng giữa sự giàu có và hành vi kém đạo đức, bao gồm xu hướng gian lận, tham lam, và lừa dối. Một nghiên cứu cho thấy người thuộc tầng lớp giàu có có xu hướng chỉ tập trung vào lợi ích của riêng họ, loại trừ người khác ra khỏi vòng quan tâm. Ngược lại, những người từ tầng lớp thấp hơn lại dễ đồng cảm trước nỗi đau của người khác hơn.

Thậm chí, các nhà nghiên cứu còn phát hiện rằng những người lái xe sang trọng ít có hành vi vị tha hơn. Họ ít chậm lại để nhường đường cho người đi bộ, ít cho xe khác nhập làn, lại dễ lái xe hung hăng và bất chấp luật lệ hơn. Có một nghiên cứu cho thấy: cứ mỗi 1.000 đô la tăng lên trong giá trị chiếc xe, khả năng người lái giảm tốc để nhường người đi bộ lại giảm thêm 3%.

Image: GaudiLab/Shutterstock

Bộ ba bóng tối – Dark Triad

Nhìn một cách đơn giản, dường như người giàu dễ “khó chịu” hơn và kém vị tha hơn. Vậy điều gì đứng sau mối liên hệ này? Có thể chính sự giàu có làm con người trở nên tệ bạc, tách biệt khỏi cộng đồng và trở nên ích kỷ hơn? Hay ngay từ đầu, những người vốn lạnh lùng và không quan tâm đến người khác mới là những người có khả năng chạm tới sự giàu sang tột bậc?

Một cách để lý giải là nhìn vào nhóm tính cách được gọi là “bộ ba bóng tối”: thái nhân cách (psychopathy), ái kỷ (narcissism), và mưu mô thao túng (machiavellianism). Những đặc điểm nhân cách này, vốn xoay quanh sự ích kỷ và thiếu đồng cảm, thường đi với nhau, khó tách bạch.

Nghiên cứu cho thấy những người mang đặc điểm thuộc “bộ ba bóng tối” thường đạt địa vị và tài sản cao hơn. Một nghiên cứu kéo dài 15 năm phát hiện: những người này có xu hướng leo lên các vị trí quyền lực trong tổ chức và giàu có hơn người khác. Một số ước tính cho rằng: tỷ lệ tâm thần lâm sàng ở ban điều hành doanh nghiệp cao gấp ba lần so với dân số bình thường. Ngoài ra, giới trẻ có đặc điểm “bộ ba bóng tối” cũng xuất hiện nhiều hơn trong các khóa học kinh doanh ở đại học, cao đẳng.

Vì sao những người lạnh lùng lại khao khát sự giàu có?

Theo quan điểm của tôi, mối liên hệ giữa sự giàu có và tính cay nghiệt khá dễ hiểu. Trong cuốn DisConnected, tôi cho rằng có những người rơi vào trạng thái “tách biệt tâm lý” sâu sắc. Họ dựng lên những ranh giới nội tâm quá kiên cố, đến mức cảm thấy mình tách rời khỏi thế giới, khỏi người khác. Điều này dẫn đến thiếu đồng cảm, thiếu gắn kết.

Sự tách rời này tạo ra một cảm giác thiếu hụt: như thể bên trong họ luôn có một khoảng trống. Và chính sự không trọn vẹn ấy thúc đẩy họ đi tìm tiền bạc, quyền lực, địa vị – như một cách bù đắp.

Ngược lại, những người cảm thấy kết nối với người khác và với thế giới thường không mang cảm giác thiếu thốn bên trong, nên ít bị thôi thúc bởi ham muốn quyền lực hay giàu sang.

Đồng thời, việc thiếu đồng cảm cũng giúp họ dễ thành công hơn. Nó cho phép họ tàn nhẫn khi cần, sẵn sàng thao túng hay lợi dụng người khác để đạt mục đích. Nếu hành động của họ khiến người khác khổ sở, mất việc, hay mất danh tiếng – điều đó không làm họ bận lòng. Không có sự đồng cảm, họ chẳng cảm nhận được nỗi đau mình gây ra.

Vì thế, sự tách rời tâm lý tạo ra hai hệ quả tai hại:

Nó làm nảy sinh khao khát mạnh mẽ đối với tiền tài và địa vị.
Nó trao cho họ sự lạnh lùng cần thiết để đạt được những thứ đó một cách dễ dàng.

Giàu có và hạnh phúc

Dĩ nhiên, điều này không có nghĩa tất cả người giàu đều tệ bạc. Nhiều người giàu lên vì may mắn, vì ý tưởng xuất sắc, hoặc thực sự muốn dùng tài sản để giúp đời. Nhưng dựa vào các yếu tố ở trên, không khó hiểu khi trong nhóm người giàu lại có tỷ lệ hành vi thiếu tử tế cao hơn bình thường.

Nhiều nghiên cứu trong tâm lý học cho thấy sự liên hệ giữa tiền bạc và hạnh phúc chỉ rất yếu. Một nghiên cứu nổi tiếng năm 2010 của Daniel Kahneman và Angus Deaton phát hiện: mức độ hạnh phúc tăng dần theo thu nhập, nhưng chỉ đến khoảng 75.000 đô la một năm (tương đương khoảng 110.000 đô vào năm 2025). Sau mức đó, dù có giàu đến đâu, hạnh phúc cũng không tăng thêm nữa.

Thậm chí, một nghiên cứu khác của Kahneman và cộng sự cho thấy: với những người quá bận tâm đến việc kiếm thật nhiều tiền, sự hài lòng với cuộc sống lại giảm khi thu nhập tăng.

Tóm lại, bằng chứng cho thấy: người giàu khó mà đạt được sự mãn nguyện chỉ bằng tiền bạc. Của cải hay danh tiếng không thể lấp được khoảng trống trong lòng họ. Có lẽ đó cũng là lý do vì sao nhiều người cực kỳ giàu lại càng hành xử thiếu đạo đức khi cảm giác tách rời trong họ ngày một lớn. Trong khi đó, nghiên cứu cho thấy mối liên hệ rất mạnh giữa lòng vị tha và hạnh phúc. Vì thế, có lẽ điều chúng ta nên hướng đến không phải là làm sao để giàu có hơn, mà là làm sao để trở nên tử tế hơn.

References