Người trưởng thành đặt ranh giới với cha mẹ: Làm sao để vừa yêu thương vừa không bị xâm lấn?

Ý chính:

• Cha mẹ ngày càng can dự sâu hơn vào đời sống của con cái trưởng thành và cả cháu chắt. Nhưng không phải lúc nào điều đó cũng tốt đẹp.
• Khi cha mẹ can thiệp quá mức, người lớn có thể bị đối xử như “trẻ con”, mất quyền tự quyết và cảm giác làm chủ cuộc sống.
• Khoảng 1 trong 4 người từng trải qua mâu thuẫn lớn với cha mẹ mình (nay là ông bà) trong việc nuôi dạy con cái.

Tôi từng chứng kiến nhiều bậc cha mẹ thích “quản lý vi mô”, nhưng mãi đến khi con gái tôi bước vào năm cuối đại học cách đây hơn mười năm, tôi mới nhận ra đó đã trở thành một xu hướng. Con bé gặp một rắc rối về lịch học có thể khiến việc tốt nghiệp bị trì hoãn, nên tôi đã gửi email hỏi ý kiến văn phòng khoa. Khi cô trưởng khoa gọi lại, câu đầu tiên bà ấy nói là bà ngạc nhiên vì chưa từng nghe tôi liên lạc bao giờ. Tôi hỏi vì sao lại ngạc nhiên: “Phụ huynh thường xuyên gọi cho văn phòng khoa à?” Hóa ra, trong lớp học có 400 sinh viên, chỉ có khoảng 20 phụ huynh mà bà ấy chưa từng tiếp xúc, và tôi nằm trong số hiếm hoi đó.

Nghiên cứu cho thấy mức độ tham gia của cha mẹ vào đời sống của con cái trưởng thành đã thay đổi sâu sắc chỉ trong vài thế hệ. Một nghiên cứu năm 2008 cho biết 30% trẻ có mẹ đi làm được ông bà chăm sóc toàn thời gian hoặc bán thời gian trong tuần; 50% ông bà giữ vai trò “dự phòng” trong việc trông trẻ. Nghiên cứu gần đây hơn của AARP vào năm 2019 cho thấy 94% cha mẹ hỗ trợ tài chính cho con cái hoặc cháu chắt của mình theo cách nào đó. Khoảng 26% giúp chi phí du lịch, 21% hỗ trợ học phí và 14% đóng góp cho các khoản chi tiêu hằng ngày. Chẳng ai ngạc nhiên khi đại dịch COVID-19 càng thổi bùng xu hướng này: 65% người thuộc thế hệ Z nhận hỗ trợ tài chính từ cha mẹ, và 1 trong 5 người Millennials trên 30 tuổi cũng vậy. Thậm chí, có đến 1/5 ngôi nhà được con cái trưởng thành mua với sự giúp đỡ của cha mẹ.

Thuật ngữ “cha mẹ trực thăng” lần đầu xuất hiện trong cuốn Between Parent and Teenager của Haim Genott, xuất bản năm 1969. Dù được dùng phổ biến, cụm từ này lại nghe có vẻ vô hại, không lột tả được động cơ thật sự khiến cha mẹ “bay lượn” quanh con hay mức độ tổn thương mà người con phải chịu đựng khi cha mẹ quyết định thay cho họ mọi thứ, chỉ để bảo đảm con cái không làm tổn hại đến “hào quang” của gia đình. Điều gì bị bỏ lỡ trong hành trình đó? Là người trẻ gần như trưởng thành không được cơ hội khám phá bản thân, học cách chịu trách nhiệm với cuộc đời mình, và rất quan trọng, học cách đứng dậy sau những sai lầm và vấp ngã không thể tránh khỏi trong cuộc sống.

Khi nào sự can thiệp trở thành xâm phạm?

Thật khó để nhìn nhận đâu là giới hạn lành mạnh trong sự can thiệp của cha mẹ, ngay cả khi động cơ xuất phát từ tình yêu thương. Và để rõ ràng: ở đây chúng ta không nói đến những lần giúp đỡ trong thảm họa hay biến cố lớn khiến cuộc sống con cái đảo lộn. Chúng ta đang bàn đến cuộc sống thường nhật, và tầm quan trọng của việc thiết lập ranh giới, ngay cả khi cha mẹ vẫn đồng hành.

Alicia, 51 tuổi, nhớ lại thời điểm mà mối quan hệ giữa cô và hai người con (lúc đó 23 và 24 tuổi) đi đến bước ngoặt. Cô từng không nhận được bất kỳ lời khuyên hay sự hỗ trợ nào từ cha mẹ, nên nghĩ rằng mình đang làm điều tốt bằng cách đi theo hướng ngược lại:

“Tôi đã đưa ra QUÁ NHIỀU lời khuyên, và điều đó khiến các con ngày càng xa tôi. Chúng bắt đầu phát ngán với tôi.”

May mắn thay, cả con gái và con trai đều nhắn tin nói thẳng với cô rằng họ muốn cô lùi lại. Chính lúc đó Alicia mới nhận ra mình đã vô tình làm suy yếu sự độc lập và khả năng làm chủ cuộc đời của các con. Cô nhận ra, những lời khuyên không được yêu cầu của mình nghe chẳng khác nào ám chỉ: “Mẹ không tin các con đủ giỏi để tự quyết định.” Và cô lập tức dừng lại. Giờ đây, mối quan hệ giữa ba mẹ con rất gần gũi, nhưng Alicia chỉ đưa ra lời khuyên khi được hỏi.

Giờ, hãy cùng nhìn vào những tình huống thường gặp để xem đâu là lúc ta cần vạch rõ ranh giới, để tình cảm gia đình được nuôi dưỡng trong lành và bền vững.

1. Hỗ trợ tài chính: Quà tặng, cho vay hay trao đổi điều kiện?

Khi cha mẹ ngỏ ý giúp Leila (36 tuổi) và chồng là Tom (35 tuổi) một khoản tiền mặt để đặt cọc mua nhà, cả hai vợ chồng đều mừng rỡ vì họ đang chuẩn bị đón đứa con đầu lòng. Nhưng niềm vui ấy nhanh chóng chuyển thành nỗi thất vọng, khi Leila nhận ra cha mẹ cô muốn có tiếng nói quyết định trong việc chọn ngôi nhà nào. Mẹ cô có những quan điểm rất cứng nhắc về cách một gia đình trẻ nên sống ra sao.

Leila và Tom chọn một căn nhà kiểu cổ Victoria độc đáo, có nhiều phòng và khu đất rộng nhưng cần sửa chữa khá nhiều; còn cha mẹ cô thì nhất quyết muốn họ mua một căn Colonial truyền thống, nhỏ hơn nhưng hoàn hảo từ trong ra ngoài. Vấn đề là, Leila và Tom không thể hình dung ra cuộc sống của họ trong ngôi nhà đó. Hai bên tranh cãi qua lại, cuối cùng cha của Leila tuyên bố sẽ rút lại lời đề nghị nếu họ vẫn chọn căn nhà Victoria, vì “ông muốn bảo vệ khoản đầu tư của mình.” Leila nghĩ đó chỉ là lời nói đùa, nhưng Tom thì không nghĩ vậy, anh đối chất thẳng thắn với bố vợ rằng đây là món quà hay một khoản vay. Cuộc trao đổi diễn ra tồi tệ, và cả hai vợ chồng đều đồng ý rằng: nhận số tiền này là mang theo quá nhiều ràng buộc. Đáng tiếc, từ đó mối quan hệ giữa Leila và cha mẹ trở nên căng thẳng.

Như một bà mẹ có con trai 30 tuổi từng chia sẻ:

“Tôi từng cho con tiền và cũng từng cho vay. Khi là khoản vay, tôi ghi rõ ràng ra giấy và đưa cho con một bản, điều đó giúp mọi thứ minh bạch hơn.”

Tôi cho rằng đây là cách làm hay. Cha mẹ nên tự hỏi bản thân: mình có sẵn sàng “ghi sổ nợ” không? Nhưng một món quà, thì không nên kèm theo điều kiện nào cả.

2. Trông cháu miễn phí và những xung đột trong cách nuôi dạy con

Đây là một trong những vấn đề nổi cộm và dường như là điều khiến những người đã làm cha mẹ lên tiếng nhiều nhất. Nó có thể gây chia rẽ trong bất kỳ hoàn cảnh nào, nhưng càng nhạy cảm hơn khi ông bà đang là người trông trẻ miễn phí. Hillary, 43 tuổi, là một ví dụ:

“Ngay khi mẹ tôi bắt đầu giúp tôi trông con, mọi ranh giới bỗng chốc sụp đổ. Bà không chịu tuân thủ các nguyên tắc trong nhà tôi, tệ hơn là hay nói ngược lại tôi ngay trước mặt hai đứa nhỏ, khi đó mới sáu và tám tuổi. Ngay khoảnh khắc chúng bảo rằng ‘Bà ngoại cho phép mà’, tôi biết mình cần tìm phương án khác. Mối quan hệ giữa tôi và mẹ đến giờ vẫn chưa thật sự hồi phục, vì bà đã rất tổn thương.”

Một nghiên cứu toàn quốc do Bệnh viện Nhi đồng C.S. Mott thực hiện cho thấy, cứ 10 phụ huynh thì có 4 người từng mâu thuẫn với ông bà về việc nuôi dạy con. Các vấn đề phổ biến là: kỷ luật (57%), ăn uống (44%), thời gian dùng TV/màn hình (36%) và phép lịch sự (27%). Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, 42% phụ huynh đã hạn chế thời gian ông bà gặp cháu nếu cha mẹ họ không chịu thay đổi hành vi. Có một điểm thường bị chỉ trích—dù chỉ dựa trên kinh nghiệm chia sẻ từ bạn đọc của tôi, là việc ông bà thiên vị một cháu hơn những đứa còn lại. Điều này, nếu từng tồn tại trong quá khứ của người làm cha mẹ, lại càng dễ khiến mối quan hệ gia đình rạn nứt.

Một nghiên cứu của AARP năm 2019 cho biết:

“Phần lớn ông bà cho rằng cách họ nuôi dạy con tốt hơn cha mẹ thời nay. Thực tế, hơn một nửa đồng ý rằng đánh đòn là cách kỷ luật hiệu quả, trong khi chỉ có 4% phụ huynh hiện nay vẫn áp dụng.”
Tôi thậm chí không biết nên bắt đầu phản hồi điều đó từ đâu.

3. Khi ranh giới bị xâm phạm

Thật đáng buồn, nhiều cuộc hôn nhân đã phải đối mặt với thử thách, thậm chí bị đe dọa hoặc tổn hại nghiêm trọng bởi sự can thiệp quá mức từ cha mẹ, nhất là khi gia đình phụ thuộc vào cha mẹ để được hỗ trợ tài chính hoặc trông con. Robin, 37 tuổi, chia sẻ về việc cô đã vô tình để cha mẹ ảnh hưởng đến quyết định của mình như thế nào:

“Nhìn lại, tôi không nghĩ cha mẹ tôi từng thật sự thích Josh. Họ cho rằng anh ấy lười biếng, thiếu kỷ luật vì không ham muốn vật chất. Họ nghĩ anh ấy đang hoang phí tài năng khi chọn làm luật sư công thay vì gia nhập một hãng luật lớn. Mẹ tôi trông con giúp tôi đi làm, và tôi đã để họ len lỏi vào hôn nhân của mình bằng cách lặp lại những lời phàn nàn, rồi cùng họ quay lưng với chồng mình. Giờ vợ chồng tôi đang đi trị liệu để giải quyết, và bọn trẻ thì đi học bán trú sau giờ học. Không phải lý tưởng, nhưng con đường cũ đang dẫn chúng tôi vào ngõ cụt.”

Khi yêu thương vượt quá ranh giới, nó có thể trở thành xiềng xích. Nhưng nếu biết dừng lại đúng lúc, ta có thể biến nó thành điểm tựa để yêu thương được tự do thở. 

Tài liệu tham khảo

AARP, “Grandparents Today: National Survey” 2019. https://www.aarp.org/content/dam/aarp/research/surveys_statistics/life-…

National Association of Childcare Resources and Referral Agencies, “Grandparents: A Critical Childcare Safety Net,” https://www.childcareaware.org/wpcontent/uploads/2015/10/2008_grandpare…

Mott Poll Report, “When Parents and Grandparents Disagree.” https://mottpoll.org/reports/when-parents-and-grandparents-disagree

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: How Adult Children Can Set Boundaries With Their Parents | Psychology Today