Những điều tôi học được từ rối loạn tăng động giảm chú ý (ADD)

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADD) không đơn giản như mọi người vẫn nghĩ. Trong thế giới hiện đại, khi cuộc sống đầy ắp những điều gây xao nhãng, việc loại bỏ mọi phiền nhiễu có thể giúp hầu hết chúng ta tập trung hơn. Nhưng đối với những người thật sự mắc ADD, thử thách vẫn còn nguyên đó.

Khi phát hiện mình mắc ADD cách đây vài năm, đó là một khoảnh khắc "Aha!" vỡ òa trong tôi. Đột nhiên, những mảnh ghép tưởng chừng rời rạc trong tính cách của tôi đã kết nối thành một bức tranh rõ nét hơn: sự nóng vội, dễ mất tập trung, bồn chồn, khả năng trì hoãn đến mức khó tin, sự tập trung ngắn ngủi (xuất hiện trong chốc lát rồi tan biến), cùng với những đợt năng lượng và sáng tạo bùng nổ và một cảm giác sống động kỳ lạ không thể định nghĩa.

Khoảnh khắc ấy đã thay đổi tôi sâu sắc, mở ra một thế giới rộng lớn hơn, giúp tôi nhìn nhận lại chính mình, bệnh nhân, bạn bè và gia đình theo một cách mới. Tôi nhận ra rằng rất nhiều đặc điểm tính cách hay vấn đề tâm lý thực sự có cơ sở sinh học – không chỉ riêng ADD mà còn cả trầm cảm, rối loạn học tập, lo âu, cơn hoảng loạn và thậm chí là sự nhút nhát.

Hiểu biết này mang đến sự giải phóng cho cả tôi lẫn bệnh nhân. Nó cũng dẫn dắt lĩnh vực sức khỏe tinh thần đến những phương pháp điều trị mới đầy hiệu quả cho các rối loạn liên quan đến não bộ. Tôi cố ý sử dụng từ "não bộ" để nhấn mạnh rằng tính cách của chúng ta phần nào đã được "mã hóa" từ trong sinh học. Nhưng điều quan trọng không kém là sinh học chỉ là một phần của câu chuyện.

Chúng ta sinh ra với một bộ gene nhất định, nhưng cách những gene ấy biểu hiện phụ thuộc nhiều vào trải nghiệm sống và sự tương tác giữa môi trường với cơ thể. Nếu hiểu điều này, chúng ta có thể "quản lý" não bộ khéo léo hơn bằng nhiều phương pháp, từ dùng thuốc đến thay đổi lối sống.

Việc chẩn đoán và điều trị ADD trong chính cuộc sống của tôi cũng như hàng trăm bệnh nhân đã cho tôi thấy sức mạnh phi thường của những can thiệp này. Tôi từng chứng kiến không ít cuộc hôn nhân đứng bên bờ vực sụp đổ bỗng tìm lại sự cân bằng khi cặp đôi nhận ra nguyên nhân không phải do tính cách xấu xa mà chính ADD gây ra. Nhiều sự nghiệp tưởng như mãi dậm chân ở nhãn "kẻ thất bại" bỗng chốc khởi sắc sau khi được chẩn đoán và điều trị đúng cách. Biết bao học sinh đã cứu vãn con đường học vấn của mình nhờ phát hiện ra ADD.

ADD là một chẩn đoán đầy quyền năng: nếu bỏ sót có thể gây tổn hại lớn, nhưng nếu phát hiện đúng lại trở thành chìa khóa mở ra những tiềm năng đáng kinh ngạc.

ADD cũng dạy tôi cách nhìn nhận mọi người theo một lăng kính mới. Ngày nay, khi gặp ai đó, tôi thường tự hỏi: "Não bộ của họ hoạt động như thế nào?" – như một cách để thấu hiểu người đối diện. Tôi nhận ra rằng não bộ của mỗi người là độc nhất vô nhị, và một số người thú vị, sáng tạo nhất lại sở hữu những "bộ não khác thường" với cách vận hành đặc biệt.

Không có khái niệm nào gọi là bộ não "chuẩn mực," giống như không có chiếc xe, bộ trang phục hay khuôn mặt con người nào là tiêu chuẩn duy nhất. Những phân loại xưa cũ như "thông minh" hay "ngu ngốc" hoàn toàn không đủ để mô tả sự đa dạng kỳ diệu của não bộ con người. Thậm chí, chúng còn vô tình chà đạp lên những khác biệt đó.

Chúng ta biết về não bộ nhiều hơn bao giờ hết, nhưng chính khi hiểu thêm lại nhận ra mình biết quá ít. Những bản đồ não bộ tinh vi có thể cho ta cái nhìn sâu vào bên trong hộp sọ tưởng như bất khả xâm phạm, tiết lộ cách não bộ hoạt động khi nhìn, suy nghĩ, ghi nhớ, thậm chí là khi gặp trục trặc. Dù vậy, trước mắt ta vẫn là một lãnh thổ rộng lớn chưa được khám phá, giống như những bản đồ Tân Thế giới của thế kỷ 16 trong sách lịch sử thời tiểu học.

Dù mỗi ngày có những thuật ngữ mới ra đời như "trí tuệ cảm xúc," "rối loạn căng thẳng sau sang chấn" hay "rối loạn tăng động giảm chú ý," dù chúng ta phát hiện ra những chất dẫn truyền thần kinh và mạng lưới kết nối mới trong não bộ, hay thay đổi những giả thuyết cũ, thì mọi cuộc thảo luận chân thành về đời sống tinh thần đều phải bắt đầu bằng một lời thú nhận: "Vẫn còn quá nhiều điều chúng ta chưa biết."

Source: SeventyFour/iStock photo ID:1434731154

Rối Loạn Hay Chỉ Là Một Ẩn Dụ?

Những suy tư triết lý bay bổng này có liên quan gì đến tôi và rối loạn tăng động giảm chú ý (ADD)? Vài năm trước, ADD bỗng xuất hiện trên bản đồ văn hóa Mỹ, giống như cách một số rối loạn tâm lý đột ngột trở thành tâm điểm chú ý. Trong thập niên 1930, chúng ta nói về chứng suy nhược thần kinh; những năm 1950, nhà thơ W.H. Auden gọi thời đại này là "kỷ nguyên của lo âu"; đến thập niên 1970, Christopher Lasch đặt tên cho nó là "nền văn hóa tự yêu mình." Và giờ đây, ADD đã nổi lên như biểu tượng cho lối sống Mỹ hiện đại. Có lẽ chính điều đó giải thích tại sao hai cuốn sách tôi viết cùng bác sĩ tâm lý Harvard, John Ratey – Driven to Distraction và Answers to Distraction – lại được đón nhận rộng rãi và nhận nhiều phản hồi nồng nhiệt đến vậy.

Tuy nhiên, sự nổi tiếng đột ngột của ADD cũng kéo theo không ít hiểu lầm. Các nhà khoa học có lý khi tỏ ra khó chịu trước những tuyên bố phóng đại mà nghiên cứu chưa thể chứng minh – chẳng hạn như việc khẳng định có đến 25% dân số mắc ADD (trong khi con số thực tế có lẽ chỉ vào khoảng 5%). Người dân thường cũng cảm thấy bực mình vì họ cho rằng chẩn đoán này đã trở thành cái cớ bao biện cho mọi hành vi không phù hợp, núp bóng những thuật ngữ khoa học về thần kinh học.

ADD đôi khi bị coi như một điều làm lung lay niềm tin sâu sắc của nước Mỹ vào đạo đức làm việc: "Tại sao con không làm bài tập về nhà?" – "Vì con mắc ADD." "Sao anh đến trễ?" – "Vì tôi bị ADD." "Sao năm năm rồi mà anh chưa đóng thuế?" – "Vì tôi bị ADD." "Sao cô cư xử khó chịu thế?" – "Vì tôi mắc ADD."

Thế nhưng, thực tế lại hoàn toàn ngược lại: khi ADD được chẩn đoán và điều trị đúng cách, người mắc không chỉ trở nên có trách nhiệm hơn mà còn làm việc hiệu quả hơn và nhẫn nại hơn. Cậu học sinh luôn quên làm bài tập và liên tục bị phạt giờ đây có thể nhớ làm bài sau khi ADD được kiểm soát. Người trưởng thành nơi công sở, sau khi được điều trị, cuối cùng cũng hoàn thành dự án mà trước đó họ đã "vô trách nhiệm" bỏ bê. Thậm chí nhà nghiên cứu hàn lâm cũng có thể hoàn thành luận án tiến sĩ của mình.

Vậy ADD là gì và đã ở đâu trong suốt bao thế kỷ qua? Liệu đây chỉ là một xu hướng tạm thời, hay thực sự có cơ sở khoa học nào cho nó?

ADD không phải là một rối loạn mới, dù chỉ mới được hiểu rõ hơn trong những năm gần đây, và định nghĩa của nó sẽ còn tiếp tục được tinh chỉnh khi chúng ta hiểu thêm về nó. Hiện tại, chúng ta giống như những người mù sờ voi – cảm nhận được sự hiện diện to lớn của những cá nhân với sức tập trung đầy khác biệt và dễ tổn thương, nhưng vẫn chưa thể đưa ra mô tả chính xác hoặc phát triển kế hoạch điều trị hoàn chỉnh.

Ngay từ những năm 1940, cụm từ "hội chứng tổn thương não tối thiểu" đã được dùng để mô tả những triệu chứng giống với ADD ngày nay. Hiện nay, cuốn Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-IV) định nghĩa ADD là một hội chứng mất tập trung không tự nguyện – sự xao lãng không ngừng của luồng năng lượng tinh thần mà ta gọi là sự chú ý. Đây chính là đặc điểm cốt lõi của rối loạn này.

Cụ thể hơn, hội chứng này phải bao gồm ít nhất sáu triệu chứng thuộc hai nhóm: mất tập trung hoặc tăng động và bốc đồng – biến thể thứ hai này được gọi là rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).

Việc xác định một rối loạn chỉ dựa trên sự chú ý là một bước tiến lớn, vì trong nhiều thế kỷ trước đây, chẳng ai quan tâm đến khái niệm chú ý. Người ta xem nó như một lựa chọn – nếu bạn để tâm trí mình lang thang thì đó đơn giản là do bạn cho phép điều đó xảy ra. Những triệu chứng của ADD, tương tự như trầm cảm, hưng cảm hay rối loạn lo âu, từng bị xem là biểu hiện của những khuyết điểm đạo đức sâu xa.

Khi mọi người hỏi tôi ADD đã ở đâu suốt bấy lâu nay, tôi trả lời rằng nó luôn hiện diện trong lớp học, văn phòng và những mái nhà trên khắp thế giới – ngay trước mắt chúng ta – chỉ là nó đã được gọi bằng những cái tên khác: lười biếng, ngu ngốc, hư hỏng và vô dụng. Trong nhiều thập kỷ, những đứa trẻ mắc ADD đã bị làm nhục, đánh đập, trừng phạt và khinh rẻ. Chúng bị quy kết không phải thiếu tập trung mà là thiếu động lực và nỗ lực. Nhưng cách tiếp cận này thất bại thảm hại chẳng khác nào cố gắng đánh đập một đứa trẻ để trị chứng cận thị – và những tổn thương đó còn kéo dài mãi đến khi chúng trưởng thành.

Tất Cả Nằm Trong Đầu Bạn

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy ADD (rối loạn tăng động giảm chú ý) có cơ sở sinh học. Trước hết, và có lẽ xúc động nhất, là những câu chuyện từ hàng triệu bệnh nhân đáp ứng đầy đủ tiêu chí chẩn đoán và đã có những chuyển biến kỳ diệu nhờ vào liệu pháp điều trị tiêu chuẩn. Đây là những cuộc đời được cứu vớt, những câu chuyện sống động minh chứng rằng khi một loại thuốc có thể đều đặn làm giảm triệu chứng của ADD, điều đó khẳng định gốc rễ của chúng bắt nguồn từ thế giới vật chất.

Tôi nhớ mãi khoảnh khắc khi Noah, một học sinh lớp tám, nhận giải thưởng "Tiến Bộ Nhiều Nhất" trong lễ tốt nghiệp. Mẹ cậu từng được một chuyên gia khuyên nên cân nhắc gửi con vào trung tâm giáo dưỡng vì Noah bị xem là quá "bất ổn." Cậu thường xuyên gặp rắc rối ở trường. Ngay từ lần đầu gặp Noah, tôi đã nhận ra sự tử tế và kiên cường nơi cậu bé – điều mà không một chuyên gia nào trước đó hiểu thấu. Noah không chỉ mắc ADD mà còn bị nhẹ chứng bại não. Như nhiều trẻ mắc ADD khác, cậu trực cảm, ấm áp và giàu cảm thông. Nhờ sự huấn luyện, hỗ trợ từ giáo viên, xây dựng lịch trình rõ ràng hơn và thuốc Ritalin, Noah tiến bộ dần đều từ năm lớp sáu cho đến khi tốt nghiệp lớp tám.

Khi đứng trong góc phòng tập thể dục, tựa lưng vào tường, tôi nhìn cậu bé bước lên nhận giải, dáng đi vẫn còn vụng về nhưng đầy tự hào. Noah bắt tay hiệu trưởng rồi quay lại, nở nụ cười rạng rỡ với mọi người. Trong lòng tôi vang lên một tiếng "Vâng!" vang dội. Vâng cho chiến thắng của Noah, vâng cho sự chiến thắng của tri thức và quyết tâm trước sự hiểu lầm, và vâng cho những đứa trẻ tương lai sẽ không còn phải chịu đựng nỗi khổ này nữa. Tôi rơi nước mắt, những giọt lệ hạnh phúc nhất trong đời mình.

Ngoài những câu chuyện đầy cảm xúc, còn có nhiều bằng chứng sinh học thú vị chứng minh sự tồn tại của ADD. Dường như yếu tố di truyền đóng vai trò trong rối loạn này, khi nó thường xuất hiện trong các gia đình giống như chứng hưng cảm hay các bệnh tâm thần khác. Dù chưa có nhà khoa học nào cô lập được một gen gây rối loạn cụ thể, chúng ta ngày càng hiểu rõ rằng rối loạn tâm lý là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa gen, chất dẫn truyền thần kinh, hormone và môi trường sống. Một nghiên cứu kỹ lưỡng đăng trên Tạp chí Học viện Tâm lý Trẻ em và Thanh thiếu niên Hoa Kỳ đã khẳng định ADD có tính di truyền dựa trên các nghiên cứu về gia đình, cặp song sinh và con nuôi.

Bằng chứng về ADD thậm chí có thể thấy trong một số khu vực cụ thể của não bộ. Năm 1990, bác sĩ tâm lý Alan Zametkin tại Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia (NIMH) công bố phát hiện đáng kinh ngạc về não bộ của người mắc ADD trên Tạp chí Y học New England. Ông đo lường quá trình chuyển hóa đường – chỉ số chính cho hoạt động não bộ – ở 30 người trưởng thành từng mắc ADD từ nhỏ và so sánh với 30 người không mắc. Qua hình ảnh chụp PET (chụp cắt lớp phát xạ positron), Zametkin nhận thấy não người mắc ADD hấp thụ ít đường hơn ở những vùng kiểm soát sự bốc đồng, chú ý và cảm xúc.

Một nghiên cứu khác của bác sĩ David Hauser tại NIMH liên kết ADD với một chứng rối loạn tuyến giáp hiếm gặp gọi là kháng hormone tuyến giáp toàn phần (GRTH). Có đến 70% người mắc GRTH cũng mắc ADD – một mối liên hệ đáng ngạc nhiên. Gần đây, các nghiên cứu quét não đã phát hiện ra cả sự khác biệt về cấu trúc lẫn chức năng trong não bộ của người mắc ADD – chẳng hạn như kích thước nhỏ hơn của thể chai (cấu trúc kết nối hai bán cầu não) và nhân đuôi (khu vực xử lý thông tin sâu trong não).

Những nghiên cứu đột phá này đã đặt nền tảng cho các nghiên cứu đầy triển vọng, dù vẫn cần nhiều nỗ lực để những phát hiện này có thể thực sự giúp ích trong việc chẩn đoán ADD. Chúng đơn giản chỉ ra rằng yếu tố sinh học đóng vai trò quan trọng – và đó là một dấu hiệu đầy sức mạnh.

Khoảnh Khắc Quyết Định

Không gì quan trọng hơn trong việc đối mặt với ADD (rối loạn tăng động giảm chú ý) bằng một chẩn đoán chính xác. Cho đến ngày nay, căn bệnh này vẫn bị hiểu sai, dẫn đến việc vừa bị bỏ sót lại vừa chẩn đoán quá mức. Khi nhận thức của công chúng ngày càng tăng, nhiều người tự nhận mình là chuyên gia về ADD. Như một bệnh nhân của tôi từng nói: "ADD giờ đã trở thành một ngành công nghiệp phát triển." Không phải ai xưng danh chuyên gia cũng thực sự hiểu rõ ADD từ đầu đến cuối.

Chẳng hạn, trầm cảm cũng có thể khiến một người mất tập trung, lơ đãng (và nhiều trường hợp ADD và trầm cảm thậm chí xuất hiện đồng thời). Tuy nhiên, triệu chứng ADD thường kéo dài từ thời thơ ấu, trong khi trầm cảm có xu hướng bộc phát theo từng giai đoạn. Bệnh về tuyến giáp cũng có thể biểu hiện tương tự ADD và chỉ có kiểm tra y tế mới loại trừ được điều này. Chưa kể, người có IQ cao có thể che giấu hoặc trì hoãn việc chẩn đoán ADD.

Nếu được thăm khám cẩn thận, ADD có thể được xác định chính xác dù không có một xét nghiệm duy nhất để khẳng định. Giống như nhiều rối loạn khác, ADD nằm trên một phổ rộng: Trường hợp nặng có thể khiến một người rơi vào trạng thái mất kiểm soát, hỗn loạn, bốc đồng đến mức không thể hoạt động bình thường, chưa kể những triệu chứng phụ như tự ti hoặc trầm cảm. Nhưng những ca nhẹ hơn có thể gần như không nhận thấy, đặc biệt ở người thông minh và thích nghi tốt.

Theo tôi, lịch sử cuộc đời là "bài kiểm tra" thuyết phục nhất, sau đó được hỗ trợ bởi các tiêu chí của DSM-IV và kiểm tra tâm lý. Khi một người kể rằng họ thường bị gọi là "kẻ mộng mơ," "người trên mây," hay "lơ đễnh" suốt cuộc đời, tôi nghi ngờ rằng họ có thể mắc ADD. Tại phòng khám của chúng tôi ở Concord, Massachusetts, chúng tôi sử dụng một bộ công cụ kiểm tra thần kinh rút gọn để xác nhận chẩn đoán. Bộ công cụ này bao gồm các bài kiểm tra tiêu chuẩn đo lường trí nhớ, tư duy logic, sự bốc đồng và khả năng tổ chức các nhiệm vụ phức tạp.

Điểm số không kể hết câu chuyện. Người kiểm tra cần quan sát xem liệu khách hàng có dễ bị phân tâm hay nản lòng không. Chúng tôi thậm chí thực hiện một bài kiểm tra đơn giản về vận động, đo lường tốc độ gõ ngón tay của một người. (Người mắc ADD làm rất tốt; người trầm cảm thì không.) Dù hữu ích, những bài kiểm tra này không phải là tuyệt đối. Một người thông minh không mắc ADD có thể thấy những bài kiểm tra này nhàm chán và mất tập trung. Trớ trêu thay, ba phương pháp điều trị không dùng thuốc tốt nhất cho ADD – cấu trúc, động lực và yếu tố mới lạ – lại vô tình có mặt trong chính tình huống kiểm tra, khiến ADD tạm thời bị che đậy.

Chỉ riêng việc chẩn đoán đúng cũng đủ thay đổi cuộc đời một con người. Bản thân cha tôi từng mắc chứng hưng cảm, và tôi đã tự hỏi liệu mình có thừa hưởng căn bệnh này không. Khi biết mình mắc ADD, sự thật đó đã thay đổi hoàn toàn cách tôi nhìn nhận bản thân. Thay vì nghĩ rằng mình có một khiếm khuyết về nhân cách, một di sản gia đình hay một "khác biệt" đáng lo ngại nào đó, tôi nhận ra mình sở hữu một cấu trúc sinh học não bộ độc đáo. Hiểu biết này giải phóng tôi khỏi áp lực tâm lý. Thực ra, tôi còn thấy biết ơn vì mình mắc ADD, vì tôi yêu những phẩm chất tích cực đi kèm – sự sáng tạo, năng lượng và tính bất ngờ.

Sự chân thành khi chia sẻ về ADD và chứng khó đọc của bản thân đã mang lại cho tôi rất nhiều sự đồng cảm và ủng hộ. Chỉ duy nhất khi ai đó dùng chẩn đoán này như một cái cớ thì mới gây ra rắc rối.

Khi đã có chẩn đoán rõ ràng, một người và gia đình họ có thể bắt đầu hiểu và thay đổi những hành vi đã gây ra vấn đề suốt nhiều năm. Việc điều trị cần có cách tiếp cận đa chiều, bao gồm:

Một trong những yếu tố quan trọng nhất trong hành trình đối mặt với ADD là giáo dục chính bản thân người mắc cũng như gia đình, bạn bè, đồng nghiệp hoặc giáo viên của họ về căn bệnh này. Ở Hoa Kỳ, có hai tổ chức lớn cung cấp thông tin hữu ích là CHADD (Children and Adults with Attention Deficit Disorder) và ADDA (Attention Deficit Disorder Association).

Xây Dựng Nếp Sống Cân Bằng

Việc thay đổi lối sống đóng vai trò không nhỏ trong việc giúp người mắc ADD quản lý cuộc sống của mình. Những thay đổi này bao gồm việc xây dựng cấu trúc sinh hoạt rõ ràng, kết hợp tập thể dục, thiền định và cầu nguyện vào thói quen hàng ngày.

Các cách tiếp cận có cấu trúc có thể đơn giản như sử dụng danh sách công việc, ghi chú nhắc nhở, hệ thống lưu trữ đơn giản, sổ lịch hẹn, hoặc bảng ghi nhớ đặt đúng chỗ. Sự đơn giản là chìa khóa. Một bệnh nhân của tôi từng phấn khích đến mức vội vàng chi cả nghìn đô la ở cửa hàng văn phòng phẩm để mua các vật dụng tổ chức phức tạp mà cuối cùng không bao giờ dùng tới. Ví dụ về một cấu trúc đơn giản mà hiệu quả: Tôi luôn đặt chìa khóa xe vào chiếc giỏ bên cạnh cửa ra vào để tránh việc mỗi sáng phải vội vã tìm kiếm.

Tập thể dục giúp xua tan căng thẳng và giảm bớt sự bốc đồng. Thiền định hoặc cầu nguyện có thể giúp tâm trí thư giãn và tập trung hơn.

Huấn Luyện, Trị Liệu và Đào Tạo Xã Hội

Những người mắc ADD thường phàn nàn rằng việc sống có trật tự là quá nhàm chán. "Nếu tôi có thể tổ chức cuộc sống có cấu trúc, thì tôi đâu mắc ADD!" – một bệnh nhân từng than thở như vậy.

Huấn luyện viên có thể trở thành người bạn đồng hành quý giá, giúp người mắc ADD sắp xếp cuộc sống và khuyến khích họ duy trì đúng hướng. Nếu huấn luyện viên là một nhà trị liệu tâm lý, họ cần tích cực tham gia vào việc tư vấn những thay đổi hành vi cụ thể.

Trị liệu tâm lý giúp giải tỏa những mô thức tự hủy hoại bản thân hoặc cải thiện lòng tự trọng thấp. Các cặp đôi có thể thiết lập những phân công đơn giản để tránh xung đột kéo dài. Đào tạo xã hội giúp người mắc ADD học cách tránh những sai lầm trong giao tiếp, đồng thời việc hiểu rõ bản chất của căn bệnh này cũng góp phần xây dựng các mối quan hệ thành công hơn.

Thuốc Điều Trị: Kỳ Tích của Y Học Hiện Đại

Các loại thuốc dùng để điều trị ADD được ví như "kính mắt cho não bộ," giúp tăng cường sự tập trung tinh thần. Khoảng 80% người mắc ADD đáp ứng tích cực với thuốc. Các loại thuốc thường được kê đơn gồm:

• Chất kích thích như Ritalin hoặc Dexedrine
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng như Tofranil và Elavil
• Một số loại thuốc huyết áp cao như Catapres

Những loại thuốc này hoạt động bằng cách điều chỉnh mức độ của các chất dẫn truyền thần kinh quan trọng như dopamine, epinephrine và norepinephrine. Sự thay đổi này giúp não bộ kiểm soát tốt hơn các kích thích ngoại vi và nội tại, cho phép tâm trí tập trung hiệu quả hơn.

Không có một liều lượng cố định nào phù hợp cho tất cả; mỗi người cần một mức điều chỉnh khác nhau, không phụ thuộc vào trọng lượng cơ thể.

Ritalin là loại thuốc phổ biến nhất trong điều trị ADD, vừa an toàn vừa hiệu quả khi sử dụng đúng cách. Dù vậy, nếu lạm dụng, các chất kích thích có thể gây nguy hiểm. Ritalin không gây nghiện và cũng không tạo cảm giác phấn khích như các loại ma túy. Người ta không dùng Ritalin để "phê" mà là để giúp đầu óc tập trung hơn. Ví dụ, bạn sẽ không bao giờ nghe ai đó khoe rằng: "Tối qua tôi uống Ritalin và đọc hết ba cuốn sách" như một biểu hiện của sự hưng phấn.

Tuy nhiên, việc lạm dụng chất kích thích để học dồn trước kỳ thi không khác gì uống cà phê quá liều – và điều này cần phải cảnh báo. Ritalin chỉ nên được dùng dưới sự giám sát y tế và tuyệt đối không được bán, tặng hay sử dụng sai mục đích.

Chẩn Đoán và Điều Trị ADD: Hành Trình Khoa Học Vượt Qua Nỗi Đau

Việc chẩn đoán và điều trị ADD là minh chứng cho chiến thắng của khoa học trước những khổ đau tinh thần – một trong những ví dụ về những hội chứng não bộ mà giờ đây ta đã dần hiểu và xử lý mà không còn định kiến hay phán xét đạo đức ẩn giấu. Khi con người bắt đầu đưa những nỗi đau tâm lý ra khỏi bóng tối đầy kỳ thị đã kéo dài hàng thế kỷ, tiến vào ánh sáng của sự hiểu biết khoa học và điều trị hiệu quả, chúng ta có lý do để hân hoan.

Giải Phẫu Tâm Lý của ADD

Khái niệm chính thức về ADD được định nghĩa trong phiên bản thứ tư của Sổ Tay Chẩn Đoán và Thống Kê Các Rối Loạn Tâm Thần (DSM-IV) do Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ xuất bản năm 1994. Đây là nỗ lực hệ thống hóa lĩnh vực tâm lý học dựa trên nghiên cứu thực tế và dữ liệu thực nghiệm rộng lớn. Tuy nhiên, cần hiểu rằng ADD không phải là một trạng thái bạn hoàn toàn có hoặc không có như việc mang thai, mà giống như trầm cảm, nó xuất hiện với nhiều mức độ khác nhau.

Điều Kiện Chẩn Đoán ADD

Để chẩn đoán chính thức ADD, cần đáp ứng những tiêu chí sau:

1. Sáu hoặc nhiều hơn các triệu chứng sau liên quan đến sự không tập trung kéo dài ít nhất sáu tháng:
• Thường xuyên không chú ý chi tiết, mắc sai sót trong học tập, công việc hoặc hoạt động khác
• Không lắng nghe khi được nói chuyện trực tiếp
• Không hoàn thành nhiệm vụ hoặc công việc được giao
• Khó tổ chức công việc và hoạt động
• Tránh né hoặc không thích các nhiệm vụ cần sự tập trung dài hạn
• Thường xuyên làm mất đồ cần thiết cho công việc
• Dễ bị phân tâm bởi kích thích bên ngoài
• Hay quên trong sinh hoạt hàng ngày
2. Hoặc sáu hoặc nhiều hơn các triệu chứng tăng động và bốc đồng kéo dài ít nhất sáu tháng:
• Hay bồn chồn, cựa quậy chân tay
• Thường xuyên rời khỏi chỗ ngồi khi không được phép
• Chạy nhảy hoặc leo trèo không phù hợp hoàn cảnh
• Khó khăn khi chơi hoặc tham gia hoạt động giải trí
• Luôn tỏ ra bận rộn, như có "động cơ" thúc đẩy
• Nói quá nhiều
• Thường xuyên trả lời trước khi câu hỏi kết thúc
• Khó chờ đến lượt
• Thường xuyên cắt ngang hoặc xen vào cuộc trò chuyện của người khác
3. Các triệu chứng xuất hiện trước năm 7 tuổi
4. Triệu chứng gây suy giảm ở hai hoặc nhiều môi trường khác nhau (như trường học, công việc, gia đình)
5. Có bằng chứng rõ ràng về suy giảm chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp

Một Nền Văn Hóa Bị Phân Tán Chú Ý

Ngày nay, nước Mỹ phải đối mặt với những rối loạn chú ý do văn hóa gây ra – điều mà tôi gọi là "ADD giả." Chính điều này khiến ADD trở nên thu hút trí tưởng tượng của nhiều người và biến chẩn đoán thành một "nhãn hàng thiết kế" hơn là một hội chứng có thể gây suy nhược thực sự.

ADD giả có nhiều biểu hiện tương đồng với ADD thật: bốc đồng, tìm kiếm kích thích liên tục, hành vi thiếu kiên nhẫn, dễ xao nhãng và khó duy trì sự chú ý.

Dễ hiểu khi xã hội hiện đại có thể gây ra trạng thái giống như ADD. Khi tôi còn nhỏ vào những năm 1950, truyền hình mới bắt đầu bước vào phòng khách của mỗi gia đình Mỹ, và điện thoại quay số còn chưa xuất hiện ở thị trấn nhỏ của tôi. Giờ đây, chúng ta có thể kết nối với bất kỳ ai, bất kỳ lúc nào, ở bất kỳ đâu. Một đồng nghiệp của tôi từng nhận được 40.000 email chỉ trong một tuần. Công nghệ máy tính, điện thoại di động, thư thoại, truyền hình vệ tinh, máy fax, DVD, hội nghị video – tất cả đều trở nên phổ biến. Chúng ta như bị "điện hóa" – luôn bận rộn, kết nối không ngừng ngày đêm, liên tục gửi và nhận thông tin.

Nhưng nghịch lý thay, khi chúng ta siêu kết nối về mặt điện tử, chúng ta lại bị ngắt kết nối về mặt con người. Những cuộc trò chuyện mặt đối mặt dần biến mất. Kết nối ngày càng ngắn gọn, thoáng qua, và nhanh chóng nhường chỗ cho một tương tác khác cũng mong manh không kém. Không có sự kết nối sâu sắc và bền vững, con người dễ rơi vào trạng thái bất ổn, bồn chồn, tìm kiếm vô vọng điều gì đó vô danh – những triệu chứng thường liên quan đến ADD.

Bởi ADD có vẻ giống với hậu quả của cuộc sống hiện đại, đôi khi người chẩn đoán phải tự hỏi: "Người này mắc ADD thật hay chỉ đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng của lối sống hiện đại?" Câu trả lời thường khá rõ ràng: triệu chứng của ADD giả sẽ biến mất khi cá nhân thoát khỏi môi trường gây ra nó, còn ADD thật thì vẫn còn đó.

Liều Thuốc Cho "ADD Giả"

Cách chữa trị ADD giả là sống chậm lại và kết nối với những gì thực sự quan trọng. Tắt TV, ngừng kiểm tra thư thoại; ăn tối cùng gia đình hoặc bạn bè; làm quen với hàng xóm; tái kết nối với gia đình lớn; và học cách từ chối những yêu cầu bất tận về thời gian của bạn.

Dù vậy, nói dễ hơn làm khi hàng loạt yêu cầu hấp dẫn không ngừng len lỏi vào tâm trí ta mỗi ngày. Làm thế nào để sống "kết nối" mà vẫn giữ được sự gắn kết trực tiếp với con người? Một giải pháp là thay đổi xã hội, tái thiết lập những cấu trúc từng phù hợp nhưng nay không còn hoạt động hiệu quả như gia đình, nhà thờ, câu lạc bộ xã hội, thị trấn nhỏ hay khu phố. Giải pháp thực tế hơn là mỗi người hãy tự chịu trách nhiệm và mạnh mẽ khẳng định một lối sống chậm rãi, kết nối hơn. Bạn sẽ phải đối mặt với cả một làn sóng văn hóa, nhưng phần thưởng là một cuộc sống giàu có hơn, trọn vẹn hơn và ý nghĩa hơn. 

Nguồn: What I've Learned From ADD – Psychology Today