.png){kind=logo}
Những kỳ vọng (không quá lớn)
Bộ não được điều chỉnh theo những kỳ vọng, và một kỳ vọng không được đáp ứng, bất kể nhỏ nhặt đến đâu, đôi lúc có thể giáng một đòn mạnh xuống chúng ta.
Kỳ vọng: sử dụng chúng hay bị chúng sử dụng
Bộ não được điều chỉnh theo những kỳ vọng, và một kỳ vọng không được đáp ứng, bất kể nhỏ nhặt đến đâu, đôi lúc có thể giáng một đòn mạnh xuống chúng ta. Điều này trở nên nổi bật ở trẻ nhỏ, chúng có thể phát rồ vì những kỳ vọng không được đáp ứng dù là nhỏ nhất (không được ăn thêm một cái bánh như ý chúng có thể khiến đứa nhóc 4 tuổi rơi vào trạng thái kích động.) Những kỳ vọng không được đáp ứng cũng có thể giáng một đòn xuống người trưởng thành. Đây là lý do tại sao.
Dopamine và kỳ vọng
Nghiên cứu não bộ tốt nhất về kỳ vọng đến từ Giáo sư Wolfram Schultz tại Đại học Cambridge ở Anh. Schultz nghiên cứu về mối liên hệ giữa dopamine và mạch phần thưởng.
Giáo sư Wolfram Schultz
Các tế bào Dopamine nằm sâu trong não, trong nhân accumbens, và bắn điện khi mong đợi về những phần thưởng căn bản. Schultz phát hiện thấy khi một tín hiệu từ môi trường cho thấy bạn sẽ nhận được một phần thưởng, dopamine sẽ được giải phóng để đáp lại. Những phần thưởng đến một cách bất ngờ thì giải phóng nhiều dopamine hơn là những phần thưởng được kỳ vọng. Do đó, một khoản tiền thưởng bất ngờ trong công việc, dù nhỏ thôi, cũng có thể tác động tích cực đến hóa chất não bộ của bạn còn hơn cả mức tăng lương dự kiến.
Tuy nhiên, nếu bạn đang mong đợi về một phần thưởng và không nhận được, mức dopamine tụt giảm đột ngột. Cảm giác này chẳng dễ chịu chút nào, bạn cảm thấy nó rất giống một cơn đau. Kỳ vọng được tăng lương và không được đáp ứng có thể tạo ra một nỗi hoảng sợ kéo dài trong nhiều ngày. Song, mức độ dopamine thấp của những kỳ vọng không đạt được là một điều gì đó mà chúng ta đều liên tục trải qua: kỳ vọng đèn bật sáng và thấy chúng mất nhiều thời gian mới sáng và mức dopamine của bạn giảm xuống, khiến bạn thất vọng. Mong đợi dịch vụ tại ngân hàng thực hiện nhanh chóng nhưng bạn nhìn thấy một dòng người đang xếp hàng, thất vọng nhiều hơn. Dopamine không chỉ đi xuống trong những ví dụ trên, bạn cũng nhận được một phản ứng đe dọa nhẹ, làm giảm hoạt động của não trước trán dành cho những nhiệm vụ chủ tâm.
Dopamine là chất dẫn truyền thần kinh của ham muốn. Mức Dopamine tăng lên khi bạn muốn điều gì đó, ngay cả một điều đơn giản như muốn băng qua đường. (Dopamine là một động lực của phản ứng phần thưởng trong đa số vương quốc động vật. Rốt cuộc, chúng ta cũng biết được lý do thực sự tại sao những chú gà muốn băng qua đường...nó đang thèm một đợt bùng nổ dopamine!) Nói một cách đơn giản, dopamine là trung tâm của trạng thái tiến tới, trở nên cởi mở với kinh nghiệm, tò mò và hứng thú.
Số lượng các kết nối được tạo ra mỗi giây trong não bộ cũng có liên quan đến mức độ dopamine. Một liều cocaine làm tăng mức dopamine lên đáng kể, và các ý tưởng nhảy múa loạn xạ trong đầu người đó khi số lượng các kết nối tăng lên sau mỗi giây. Khi mức độ dopamine quá thấp, số lượng kết nối mỗi giây trong não giảm xuống. Bộ phim "Awakenings" với Robin Williams minh họa câu chuyện về một bệnh nhân đi từ trạng thái hôn mê sang hưng cảm, sau khi được tiêm một tác nhân sản sinh dopamine, L-dopa. Khi L-dopa dừng lại, bệnh nhân lại nhanh chóng rơi vào trạng thái hôn mê.
Các tế bào dopamine trong nhân accumbens kết nối với nhiều phần của não bộ, bao gồm cả vỏ não trước trán, trong đó đạt được mức độ dopamine phù hợp là rất quan trọng cho khả năng tập trung chú ý. Bạn cần mức độ dopamine tốt để "giữ" một ý tưởng trong vỏ não trước trán của bạn. Những kỳ vọng tích cực làm tăng mức độ dopamine trong não, và mức dopamine gia tăng này khiến bạn có nhiều khả năng để tập trung tốt. Điều này có lý về mặt trực giác: các giáo viên biết rằng trẻ học tốt nhất khi chúng có hứng thú với một môn học. Sự thích thú, ham muốn và những kỳ vọng tích cực là những biến đổi nhỏ về một trải nghiệm tương tự, một kinh nghiệm của sự gia tăng mức dopamine trong bộ não.
Mối liên kết giữa kỳ vọng, dopamine và nhận thức có thể lý giải tại sao hạnh phúc là một trạng thái tuyệt vời cho khả năng trí tuệ và giải quyết vấn đề. Rất nhiều nghiên cứu đã được thực hiện, chẳng hạn như Barbara Frederickson từ Đại học Bắc Carolina, cho thấy những người hạnh phúc nhận thức được phạm vi dữ liệu rộng lớn hơn, giải quyết nhiều vấn đề hơn và đưa ra nhiều ý tưởng mới cho cách hành động trong một trường hợp. Có lẽ việc kiếm tìm hạnh phúc (khó nắm bắt) trên thực tế là sự tìm kiếm mức độ dopamine phù hợp.
Từ quan điểm này, để tạo ra một cuộc sống "hạnh phúc", có lẽ bạn nên sống một cuộc đời với nhiều điều mới lạ, tạo ra những cơ hội cho những phần thưởng bất ngờ, và tin rằng mọi việc sẽ luôn trở nên tốt hơn một chút.
Tạo ra những kỳ vọng phù hợp
Cho dù mục tiêu của bạn là có được hạnh phúc mãi mãi, hay chỉ cần cải thiện năng suất làm việc của bạn, thì việc cải thiện cách bạn kiểm soát các kỳ vọng của mình rõ ràng sẽ rất hữu ích, để tạo ra mức dopamine phù hợp. Để tôi nói rõ, tôi không phải là người ủng hộ việc tiêu thụ L-dopa, cocaine hoặc bất kỳ chất nào khác để tạo ra mức dopamine cao hơn. Cách tốt nhất để quản lý các kỳ vọng của bạn (mà không để lại tác dụng phụ) là hãy bắt đầu chú ý đến chúng. Kiểm soát kỳ vọng của bạn cũng là một cơ hội để trở nên chủ động hơn trong cách bạn điều chỉnh cảm xúc của bản thân, thiết lập bối cảnh cho hiệu suất tốt thay vì chỉ giải quyết vấn đề khi gặp sự cố.
Những kỳ vọng không được đáp ứng là một trong những trải nghiệm quan trọng cần tránh, vì chúng tạo ra phản ứng đe dọa mạnh mẽ hơn. Các nhà lãnh đạo vĩ đại càng phải kiểm soát kỳ vọng một cách thận trọng để tránh trường hợp không đáp ứng được chúng. Khi Barack Obama tuyên thệ nhậm chức tổng thống Mỹ năm 2009, ông muốn đảm bảo rằng mọi người giảm bớt những kỳ vọng của họ về ông và những năm sắp tới.
Ý thức thay đổi điều bạn kỳ vọng có thể tạo ra một tác động bất ngờ. Hãy tưởng tượng bạn đang cố gắng xin nâng cấp lên hạng ghế thương gia cho một chuyến bay quốc tế đường dài. Nếu bạn giữ kỳ vọng của mình ở mức thấp, bạn sẽ ổn nếu như không nhận được phần thưởng, hoặc phấn khởi nếu bạn nhận được phần thưởng. Trong khi đó nếu bạn chỉ cho phép mình phấn khởi về hạng ghế nâng cấp, bạn sẽ có một chuyến bay kinh khủng nếu bạn không được nâng cấp lên hạng ghế thương gia, hoặc chỉ hơi vui, chứ không phấn khích, nếu bạn nhận được nó. Khi bạn lùi lại và xem xét tất cả các kết quả khả thi theo cách này, thì việc giảm bớt những kỳ vọng của bạn về phần thưởng tích cực sẽ trở nên có lý trong hầu hết các tình huống.
Cũng như việc đảm bảo rằng bạn giữ cho kỳ vọng của mình ở mức thấp, một cách khác để kích thích tâm trạng của bạn là hãy chú ý đến những kỳ vọng tích cực mà bạn biết là chắc chắn sẽ được thỏa mãn. Một đồng nghiệp gần đây nói với tôi rằng, "Tôi thích dùng cái thực tế rằng sắp tới tôi sẽ có một kỳ nghỉ, dù còn cách cả mấy tháng nữa, để giúp tôi tích cực. Nếu tôi tập trung vào điều này, dù nó không hợp lý, thì tôi cũng biết rằng nó sẽ giúp tôi tránh rơi vào trạng thái buồn nản, trì trệ." Lựa chọn tập trung vào những việc luôn luôn trở nên tốt hơn một chút xíu, ngay cả khi thi thoảng bằng chứng cho thấy điều ngược lại, giúp bạn duy trì được mức dopamine có lợi.
Hình: Serge Bloch
