Những thách thức đặc biệt mà phụ nữ mắc ADHD phải đối mặt

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Phụ nữ mắc ADHD vẫn chưa được chẩn đoán đầy đủ và thiếu sự hỗ trợ cần thiết.
• Họ còn đối mặt với những thách thức đặc thù liên quan đến nội tiết tố.
• Việc nâng cao nhận thức và công nhận ADHD ở phụ nữ là chìa khóa để mang lại sự hỗ trợ tốt hơn.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một tình trạng phát triển thần kinh, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung, ngồi yên một chỗ hoặc kiểm soát hành vi bốc đồng. Đây là một vấn đề nghiêm trọng đến mức có thể làm giảm tuổi thọ trung bình đến tám năm.

Với phụ nữ, ADHD còn mang theo nhiều thử thách đặc biệt.

Khó khăn trong việc tiếp cận chẩn đoán

Một nghiên cứu tại Thụy Điển trên hơn 85.000 bệnh nhân mắc ADHD cho thấy: phụ nữ thường được chẩn đoán muộn hơn nam giới trung bình bốn năm, dù nhiều người đã chủ động tìm kiếm sự trợ giúp tâm lý từ rất sớm.

Sự chậm trễ này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Trước hết, các tiêu chuẩn chẩn đoán hiện tại vốn đã có thiên lệch, vì không tính đến khả năng biểu hiện ADHD ở phụ nữ có thể khác biệt. Tính đến năm 1998, trong hơn 250 nghiên cứu về ADHD, có đến 81% người tham gia là nam giới. Trong số 70 nghiên cứu chỉ tập trung vào một giới, thì 99,7% là nghiên cứu về nam, chỉ 0,3% là về nữ.

Chính những nghiên cứu này đã đặt nền móng cho bộ tiêu chuẩn chẩn đoán ADHD hiện nay. Khi gần như chỉ nghiên cứu trên nam giới, đặc biệt là bé trai, thì không ngạc nhiên khi biểu hiện của ADHD ở phụ nữ gần như bị bỏ qua.

Trong khi đó, phụ nữ thường thể hiện ADHD qua sự mất tập trung và các triệu chứng nội tâm, vốn rất dễ bị bỏ sót và ít được giới thiệu để chẩn đoán hơn. Họ cũng có tỉ lệ mắc kèm các rối loạn như lo âu hay trầm cảm cao hơn, càng khiến việc chẩn đoán ADHD trở nên khó khăn hơn.

Thậm chí, các nghiên cứu còn cho thấy: ngay cả khi biểu hiện giống hệt nhau, bác sĩ vẫn ít chẩn đoán ADHD ở nữ hơn so với nam. Sau khi đã được chẩn đoán, phụ nữ cũng ít khi được điều trị bằng thuốc kích thích, loại thuốc hiệu quả cao đối với ADHD, mà thường bị kê thuốc chống trầm cảm hoặc giảm lo âu, vốn kém hiệu quả hơn và có nhiều tác dụng phụ hơn.

Không được lắng nghe

Một trong những trải nghiệm phổ biến mà phụ nữ mắc ADHD chia sẻ, đó là khi đi tìm chẩn đoán, họ cảm thấy bản thân không được lắng nghe.

ADHD thường đi kèm với trầm cảm và lo âu. Phụ nữ mắc ADHD đặc biệt dễ rơi vào vòng xoáy này. Khi mòn mỏi tìm kiếm một câu trả lời khác sau hàng loạt lần điều trị trầm cảm thất bại, nhiều người chỉ nhận lại sự thờ ơ – họ tiếp tục bị kê đơn thuốc chống trầm cảm, nhưng không ai đặt câu hỏi lớn hơn: "Liệu nguyên nhân gốc rễ có phải ADHD?"

Một nghiên cứu về 52 phụ nữ tại Anh cho thấy: một người đã trải qua 16 loại thuốc chống trầm cảm khác nhau trước khi được chẩn đoán chính xác ADHD – nhưng không loại nào thực sự giải quyết được căn nguyên của vấn đề. Nhiều người trong nghiên cứu này cũng chia sẻ rằng, sau khi được chẩn đoán, sự hỗ trợ họ nhận được rất ít ỏi, thậm chí không tồn tại – điều này tác động nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Và đây không chỉ là câu chuyện riêng của hệ thống y tế Anh. Phụ nữ khắp nơi trên thế giới đều gặp khó khăn trong việc được lắng nghe, được tin tưởng và được điều trị đúng cách.

Câu chuyện của Nelly là một ví dụ điển hình: cô gặp bác sĩ tâm thần từ năm 7 tuổi, được kê thuốc an thần từ năm 13 tuổi, và mãi đến 28 tuổi mới được chẩn đoán ADHD. Giống như nhiều phụ nữ khác, chỉ khi dùng thuốc kích thích, các triệu chứng trầm cảm dai dẳng của cô mới biến mất hoàn toàn.

Một nghiên cứu khác trên 16.000 bệnh nhân ADHD cho thấy: phụ nữ không những chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ nhiều hơn, mà còn thường đã được kê thuốc chống trầm cảm từ trước khi được chẩn đoán đúng. Nhưng sau khi bắt đầu dùng thuốc ADHD, họ có xu hướng ngừng thuốc chống trầm cảm, cho thấy việc điều trị đúng có thể thay đổi cả cuộc đời.

Tác động đặc biệt từ nội tiết tố

Không chỉ phải đối mặt với các triệu chứng điển hình như mất tập trung hay hiếu động, phụ nữ mắc ADHD còn trải qua những biến đổi đặc biệt gắn liền với chu kỳ kinh nguyệt.

Các giai đoạn chuyển tiếp nội tiết mạnh mẽ như dậy thì hay mãn kinh thường làm trầm trọng hơn các triệu chứng.

Phụ nữ mắc ADHD cũng thường gặp nhiều vấn đề liên quan đến hormone hơn. Một nghiên cứu chỉ ra rằng, họ có tỉ lệ trầm cảm sau sinh cao hơn, và khoảng 49% còn mắc hội chứng rối loạn khí sắc tiền kinh nguyệt (PMDD).

Mãn kinh cũng làm các triệu chứng ADHD trở nên nghiêm trọng hơn và làm tăng nguy cơ trầm cảm.

Không dừng lại ở đó, một nghiên cứu quy mô lớn cho thấy: phụ nữ mắc ADHD và dùng thuốc tránh thai có nguy cơ bị trầm cảm cao gấp sáu lần so với phụ nữ không mắc ADHD. Một nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng, những biến động nội tiết tự nhiên trong chu kỳ kinh nguyệt ảnh hưởng rõ rệt đến mức độ và cách biểu hiện của các triệu chứng ADHD.

Chúng ta cần làm gì?

Nâng cao nhận thức về những khó khăn riêng biệt mà phụ nữ mắc ADHD đang đối mặt là điều thiết yếu để cải thiện khả năng tiếp cận chẩn đoán và điều trị.

Việc cập nhật các chương trình đào tạo y khoa với những phát hiện mới nhất sẽ giúp bác sĩ có góc nhìn đầy đủ và chính xác hơn về biểu hiện ADHD ở phụ nữ.

Chúng ta cũng cần nhiều nghiên cứu hơn về phụ nữ, đặc biệt là mối liên hệ giữa ADHD và hormone, từ đó có thể xây dựng các phương pháp điều trị phù hợp với đặc điểm riêng biệt này.

Nghiên cứu tại xứ Wales trên 16.000 bệnh nhân cho thấy: phụ nữ có xu hướng ngừng thuốc chống trầm cảm sau khi bắt đầu điều trị đúng bằng thuốc ADHD, chứng minh rằng chẩn đoán và điều trị đúng có thể tạo ra sự thay đổi sâu sắc trong cuộc sống.

Dù tỷ lệ phụ nữ được chẩn đoán ADHD đã tăng lên đáng kể trong những năm gần đây, nhưng vẫn còn rất nhiều người bị bỏ sót. Việc nâng cao nhận thức, sự thấu hiểu và đào tạo y tế sẽ là chìa khóa để hỗ trợ đúng cách cho những người phụ nữ đã từng bị lãng quên – những người đã chịu đựng trong thầm lặng suốt nhiều năm.

Tài liệu tham khảo:

Attoe DE, Climie EA. Miss. Diagnosis: A Systematic Review of ADHD in Adult Women. J Atten Disord. 2023 May;27(7):645-657. doi: 10.1177/10870547231161533. Epub 2023 Mar 30. PMID: 36995125; PMCID: PMC10173330.

Martin J, Langley K, Cooper M, Rouquette OY, John A, Sayal K, Ford T, Thapar A. Sex differences in attention-deficit hyperactivity disorder diagnosis and clinical care: a national study of population healthcare records in Wales. J Child Psychol Psychiatry. 2024 Dec;65(12):1648-1658. doi: 10.1111/jcpp.13987. Epub 2024 Jun 12. PMID: 38864317.

Morgan, J. (2023). Exploring women’s experiences of diagnosis of ADHD in adulthood: a qualitative study. Advances in Mental Health, 22(3), 575–589. https://doi.org/10.1080/18387357.2023.2268756

Skoglund C, Sundström Poromaa I, Leksell D, Ekholm Selling K, Cars T, Giacobini M, Young S, Kopp Kallner H. Time after time: failure to identify and support females with ADHD - a Swedish population register study. J Child Psychol Psychiatry. 2024 Jun;65(6):832-844. doi: 10.1111/jcpp.13920. Epub 2023 Nov 28. PMID: 38016697.

Lundin C, Wikman A, Wikman P, Kallner HK, Sundström-Poromaa I, Skoglund C. Hormonal Contraceptive Use and Risk of Depression Among Young Women With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2023 Jun;62(6):665-674. doi: 10.1016/j.jaac.2022.07.847. Epub 2022 Nov 1. PMID: 36332846.

Dorani F, Bijlenga D, Beekman ATF, van Someren EJW, Kooij JJS. Prevalence of hormone-related mood disorder symptoms in women with ADHD. J Psychiatr Res. 2021 Jan;133:10-15. doi: 10.1016/j.jpsychires.2020.12.005. Epub 2020 Dec 3. PMID: 33302160.

Babinski DE, Libsack EJ. Adult Diagnosis of ADHD in Women: A Mixed Methods Investigation. J Atten Disord. 2025 Feb;29(3):207-219. doi: 10.1177/10870547241297897. Epub 2024 Nov 26. PMID: 39588653; PMCID: PMC11694561.

Eng AG, Nirjar U, Elkins AR, Sizemore YJ, Monticello KN, Petersen MK, Miller SA, Barone J, Eisenlohr-Moul TA, Martel MM. Attention-deficit/hyperactivity disorder and the menstrual cycle: Theory and evidence. Horm Behav. 2024 Feb;158:105466. doi: 10.1016/j.yhbeh.2023.105466. Epub 2023 Nov 30. PMID: 38039899; PMCID: PMC10872410.

Hinshaw SP, Nguyen PT, O'Grady SM, Rosenthal EA. Annual Research Review: Attention-deficit/hyperactivity disorder in girls and women: underrepresentation, longitudinal processes, and key directions. J Child Psychol Psychiatry. 2022 Apr;63(4):484-496. doi: 10.1111/jcpp.13480. Epub 2021 Jul 6. PMID: 34231220.

See the ADHD User's Manual

Nguồn: The Unique Challenges Faced by Women With ADHD | Psychology Today