Phương án dự phòng có thể chính là lý do khiến bạn thất bại

Bác sĩ đo mắt của tôi từng nói rằng làm nghiên cứu là một công việc rất mệt mỏi cho đôi mắt. Khi không đọc tài liệu, bạn sẽ phải dán mắt vào dữ liệu hoặc căng thẳng giải mã từng dòng code trên màn hình nhấp nháy. Tôi đeo kính áp tròng, và bà ấy khuyên tôi nên mang theo kính gọng đến chỗ làm – để phòng trường hợp mắt bị mỏi.

Một vài năm trước, tôi nhận thấy một điều kỳ lạ. Những ngày nhớ mang kính, tôi gần như chắc chắn sẽ cần dùng đến chúng. Đến giờ trưa, mắt tôi đã thấy mệt. Nhưng nếu tôi để kính ở nhà, tôi lại chẳng cảm thấy cần tháo kính áp tròng ra chút nào. Nhận ra điều đó giống như một khoảnh khắc Eureka! nhỏ bé. Phương án dự phòng, giống như cặp kính của tôi, có thể tác động đến động lực và hành vi của chúng ta theo những cách kỳ lạ và khó lường.

Trong vài năm qua, tôi đã cùng Alexandra Freund, giáo sư tâm lý học tại Đại học Zurich, nghiên cứu về cách một phương án dự phòng (hay còn gọi là "Plan B") ảnh hưởng đến cách chúng ta theo đuổi mục tiêu. Quan điểm cốt lõi của chúng tôi là phương án dự phòng không hề vô hại – dù bạn có sử dụng hay không, nó vẫn tác động đến cách bạn thực hiện "Plan A". Ảnh hưởng này có thể tích cực: một phương án dự phòng có thể giúp ta tự tin hơn khi theo đuổi mục tiêu đầy thử thách. Nhưng nó cũng có thể phá hoại chính con đường mà ta đang đi.

Lập kế hoạch dự phòng tiêu tốn nguồn lực – những thứ lẽ ra có thể dồn toàn lực vào việc hoàn thiện Plan A. Việc cân nhắc khi nào nên chuyển hướng hoặc có nên dùng Plan B hay không có thể khiến ta mất tập trung. Nó cũng có thể trở thành một "đường lui" dễ dàng nhưng không đúng thời điểm khi ta gặp khó khăn. Nghịch lý thay, chính phương án dự phòng có thể khiến bạn thất bại.

Làm sao một phương án dự phòng – thứ vốn được lập ra để bảo vệ bạn khỏi thất bại – lại có thể trở thành nguyên nhân khiến bạn thất bại?

Hãy tưởng tượng bạn đang tìm việc. Bạn cần có công việc mới trong tháng này để đảm bảo tài chính. Plan A của bạn là ứng tuyển vào một công ty công nghệ. Bạn biết đó là một thử thách lớn, nên bạn đã có sẵn một phương án dự phòng: một vị trí trong ngành ngân hàng. Vậy phương án dự phòng này giúp bạn hay cản trở bạn?

Để hiểu rõ hơn, cần phân biệt hai loại phương án dự phòng:

1. Phương án dự phòng mang tính tình huống (Contingent backup plan):
   Loại kế hoạch này chỉ được sử dụng nếu tình huống xấu xảy ra – nếu Plan A thất bại, bạn sẽ chuyển sang Plan B. Với ví dụ trên, ứng viên sẽ dồn toàn lực vào việc xin việc ở công ty công nghệ và chỉ tìm đến vị trí ngân hàng nếu phương án ban đầu không thành công. Cách tiếp cận này giúp giảm rủi ro, nhưng nếu nhận được phản hồi từ công ty công nghệ quá muộn, người đó có thể không còn đủ thời gian để xoay chuyển sang Plan B.
2. Phương án dự phòng mang tính song song (Redundant backup plan):
   Loại kế hoạch này được phát triển song song với Plan A nhằm tối ưu hóa cơ hội thành công. Trong trường hợp trên, ứng viên vừa chuẩn bị cho công ty công nghệ, vừa chuẩn bị cả hồ sơ, luyện tập phỏng vấn cho vị trí ngân hàng. Nhưng khi gặp khó khăn trong quá trình phỏng vấn ở công ty công nghệ, họ có thể bị cám dỗ từ bỏ giữa chừng: "Có lẽ mình sẽ có cơ hội tốt hơn ở ngân hàng. Hay là dừng lại ở đây và tập trung vào đó?"

Pete/Flickr

Cả hai loại phương án dự phòng đều có điểm mạnh và điểm yếu riêng.

• Với phương án dự phòng tình huống, điểm lợi là ta không bị phân tâm. Khi Plan A thất bại, ta mới cần đến Plan B. Nhưng nếu không có đủ thời gian để xoay chuyển khi cần thiết, phương án này có thể trở nên vô dụng.
• Với phương án dự phòng song song, ta luôn có sẵn lựa chọn thay thế, nhưng cái giá phải trả là sự mất tập trung. Việc liên tục so sánh hai phương án có thể khiến ta quyết định quá sớm hoặc quá muộn – hoặc dành quá nhiều công sức cho phương án dự phòng mà không thực sự theo đuổi đến cùng mục tiêu ban đầu. Trong trường hợp tệ nhất, ta có thể bị mắc kẹt trong sự lưỡng lự, và cuối cùng lại chẳng thành công với cả hai lựa chọn.

Vậy, làm thế nào để có một phương án dự phòng hiệu quả? Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy phương án dự phòng có thể thay đổi cách ta theo đuổi mục tiêu – đôi khi theo hướng tiêu cực. Khi suy nghĩ về Plan B của mình, hãy tự hỏi:

• Liệu nó có thực sự hỗ trợ cho Plan A?
• Hay nó đang vô tình làm giảm quyết tâm và khiến bạn dễ dàng từ bỏ hơn?

Tôi đang ngồi trong văn phòng của mình lúc này, còn cặp kính của tôi thì vẫn nằm yên trên bàn đầu giường. Liệu điều đó có mạo hiểm không? Có thể. Nhưng tôi cảm thấy đôi mắt mình vẫn rất tỉnh táo.

Nguồn: Having a backup plan might be the very reason you failed | Aeon.co