6 bước để rời bỏ một mối quan hệ bị bạo hành lời nói

Nếu chỉ được chọn một lời than thở thường xuyên nhất từ những bảng khảo sát mà phụ nữ và đàn ông điền cho cuốn sách của tôi “Bạo Hành Lời Nói: Nhận Diện, Đối Phó, Phản Ứng, và Hồi Phục”, thì đó hẳn sẽ là: “Tại sao tôi lại mất quá nhiều thời gian để nhận ra mình đang bị bạo hành, và tại sao việc rời đi lại khó đến thế?”

Câu trả lời cho câu hỏi này vừa đơn giản lại vừa phức tạp.

Bạo hành lời nói bắt nguồn từ sự mất cân bằng quyền lực giữa hai người trong một mối quan hệ. Trong mối quan hệ cha mẹ - con cái, sự mất cân bằng đó gần như là hiển nhiên, vì đứa trẻ phụ thuộc vào cha mẹ, và người cha hay mẹ không chỉ kiểm soát thế giới nhỏ bé mà đứa trẻ sống trong đó, mà còn là người quyết định cách hiểu về thế giới ấy.

Còn trong mối quan hệ giữa hai người trưởng thành – dù là tình yêu hay không – một bên có thể nắm quyền lực hơn vì lý do tài chính, tài sản vật chất, hoặc đơn giản vì bên kia cần hoặc muốn mối quan hệ ấy nhiều hơn. Bạo hành lời nói chính là một cách để duy trì sự kiểm soát: nó làm suy sụp lòng tự trọng và sự tự tin của người bị hại, đồng thời thắt chặt thêm sợi dây lệ thuộc giữa họ với kẻ bạo hành.

Vì Sao Việc Rời Bỏ Một Mối Quan Hệ – Dù Là Bị Bạo Hành Lời Nói – Lại Khó Đến Vậy?

Chúng ta thường nghĩ về bản thân như những người dám liều, thích phiêu lưu, nhưng sự thật là con người vốn rất bảo thủ, họ thường chọn cái quen thuộc, dù điều đó khiến họ khổ sở, hơn là đối mặt với cái chưa biết. Tâm lý sợ mất mát chính là thứ điều khiển mọi quyết định, một phát hiện từng giúp nhà tâm lý học Daniel Kahneman đoạt giải Nobel Kinh tế.

Vượt qua thôi thúc muốn ở lại thật sự không dễ, nhưng hoàn toàn có thể, đặc biệt nếu bạn chú ý đến những bước sau đây.

6 Bước Hỗ Trợ Bạn Trong Hành Trình Rời Bỏ

Có những khuôn mẫu dễ đoán vì sao người ta lại mắc kẹt trong những mối quan hệ đầy tổn thương như thế; những bước dưới đây được đúc kết từ nghiên cứu khoa học và cả những câu chuyện đời thực. Để dễ diễn đạt, tôi sẽ dùng đại từ và danh từ chỉ nữ giới, nhưng xin nhớ rằng đàn ông cũng là nạn nhân của bạo hành lời nói.

1. Ngừng việc coi chuyện bị bạo hành là “bình thường” và cố tìm lý do bao biện

Trẻ nhỏ thường xem bạo hành lời nói là điều bình thường, đơn giản vì chúng nghĩ rằng “nhà ai chắc cũng thế”. Chỉ đến khi một đứa trẻ nhận ra rằng không phải nơi đâu người ta cũng dùng lời nói như vũ khí, thì tia sáng của nhận thức mới bắt đầu lóe lên.

Tuy nhiên, nếu cha mẹ là người bạo hành, thì nhu cầu được yêu thương và chở che từ họ lại lấn át nhận thức ấy. Đứa trẻ sẽ cố gắng tự an ủi bằng cách nghĩ rằng “chắc mẹ (hay bố) không cố ý đâu” hoặc tệ hơn, tự đổ lỗi rằng có thể người lớn nói đúng: mình thật sự không xứng đáng, không đủ tốt để được yêu thương.

Những thông điệp ấy từ thời thơ ấu thường theo ta đến tận khi trưởng thành, khiến ta dễ chấp nhận việc bị bạo hành lời nói mà không nhận ra. Trong một mối quan hệ giữa hai người lớn, người bị hại thường tìm cách bào chữa cho kẻ bạo hành, hoặc tự đổ lỗi cho mình – vì trong lòng vẫn chưa sẵn sàng rời đi, vẫn còn hy vọng rằng rồi một ngày nào đó, người ấy sẽ thay đổi, sẽ trở nên dịu dàng và yêu thương hơn.

Tiếc thay, chính tính chu kỳ của bạo hành lời nói lại càng nuôi dưỡng thứ hy vọng mong manh ấy.

2. Nhận diện được chu kỳ của bạo hành lời nói

Nếu việc bạo hành diễn ra suốt 24 giờ mỗi ngày, 7 ngày mỗi tuần, thì chắc chắn bạn sẽ không còn chối bỏ hay hy vọng gì nữa – và kẻ bạo hành biết rất rõ điều đó. Nếu sự tấn công là liên tục, bạn đã bước ra từ lâu rồi.

Lenore Walker từng mô tả mô hình 3 giai đoạn của bạo hành thể xác, và nó cũng tương tự với bạo hành bằng lời nói. Mọi chuyện bắt đầu bằng giai đoạn căng thẳng, khi kẻ bạo hành bắt đầu chỉ trích, chì chiết, và dùng lời nói để tấn công. Trong bạo hành thể xác, giai đoạn này thường dẫn đến một hành vi bạo lực cụ thể; còn trong bạo hành lời nói, sự bùng nổ có thể là một cuộc cãi vã lớn, hay một trận la mắng dữ dội.

Và rồi đến giai đoạn trăng mật – cũng là điểm mấu chốt trong câu chuyện này. Lúc ấy, kẻ bạo hành lại trở nên dịu dàng, dễ mến, thậm chí xin lỗi và hứa rằng sẽ thay đổi. Cái vẻ ân cần, âu yếm này khiến người bị hại nhớ lại lý do vì sao mình từng yêu người ấy đến thế, và càng bám víu lấy hy vọng rằng mọi chuyện sẽ khá hơn. Họ tự nhủ rằng “mọi thứ đã đổi khác rồi”.

Khả năng nhận ra chu kỳ này chính là bước đầu để bạn chặn đứng những suy nghĩ khiến mình mãi mắc kẹt – điều mà tôi sẽ nói rõ hơn ở phần tiếp theo.

Photograph by Matthew Henry. Copyright free. Unsplash.

3. Đối diện với những suy nghĩ tự động hoặc lệch lạc

Từ nhiều thập kỷ trước, nhà tâm lý học B.F. Skinner đã phát hiện ra một hiện tượng ở loài chuột – và điều đó cũng đúng với con người – gọi là “tăng cường ngắt quãng”. Ông đặt những con chuột đói vào ba chiếc lồng khác nhau: lồng đầu tiên, cần gạt không cho thức ăn; lồng thứ hai, cần gạt lúc nào cũng có thức ăn; lồng thứ ba, cần gạt chỉ đôi khi mới có thức ăn. Điều kỳ lạ là những con chuột bị “mắc kẹt” vào chiếc cần gạt lại chính là những con trong chiếc lồng thứ ba.

Con người chúng ta cũng vậy. Nếu người yêu hay bạn đời không mang lại cho ta điều gì, ta sẽ rời bỏ. Nếu họ luôn đáp ứng được nhu cầu, ta sẽ ở lại. Nhưng nếu họ chỉ thỉnh thoảng mới cho ta điều mình khao khát, ta thường cố nán lại, chỉ để chờ xem lần sau liệu điều đó có xảy ra lần nữa không. Chính cái kiểu “tăng cường ngắt quãng” ấy đã khiến giai đoạn trăng mật trong bạo hành lời nói trở nên gắn chặt như keo siêu dính.

Rồi lại còn một kiểu suy nghĩ nghe rất trí thức – nhưng thật ra cũng đầy lầm lạc – gọi là “ngụy biện chi phí chìm”. Một lần nữa, điều đó cho thấy bản chất con người luôn thiên về ở lại hơn là rời đi. Khi ta nghĩ đến việc thay đổi hay rời bỏ điều gì đó, ta thường không nghĩ đến những gì ta có thể nhận được trong tương lai, mà chỉ nghĩ đến những gì ta đã đầu tư: “Nếu tôi rời bỏ mối quan hệ này, chẳng phải bao nhiêu thời gian, cảm xúc, và công sức tôi đã bỏ ra sẽ đổ sông đổ bể hết sao?” Nhưng sự thật là, những gì ta đã đầu tư ấy đã không còn nữa từ lâu rồi. Đó là lý do vì sao nó được gọi là một “ngụy biện”.

4. Hãy tập trung vào những gì bạn đang chịu đựng từ bạo hành lời nói

Hãy chuyển ánh nhìn từ hành vi của người kia sang chính bạn, sang những thói quen và phản ứng bạn đã hình thành để cố gắng chịu đựng và thích nghi. Hãy dũng cảm nhìn sâu vào những gì đang xảy ra bên trong bạn, cảm nhận về bản thân bạn, và khả năng suy nghĩ độc lập của bạn.

Một khi bạn thành thật đối diện với những gì đã bị bào mòn theo năm tháng bởi làn sóng lời nói không ngừng nghỉ, bạn sẽ thấy khó hơn để tiếp tục hợp lý hóa, coi nhẹ, hay bị cuốn vào những lần trăng mật đầy ảo ảnh kia.

5. Hãy cho phép mình được cảm nhận trọn vẹn cảm xúc

Sự phủ nhận và niềm hy vọng mong manh chỉ có thể tồn tại nếu bạn nén lại những cảm xúc như giận dữ hay tổn thương. Nhưng việc cho phép bản thân cảm thấy phẫn nộ trước cách mình bị đối xử lại chính là bước đầu tiên để có thể vượt qua.

Bạn có thể sẽ bất ngờ với những cảm xúc xuất hiện trong mình, và cả cường độ của chúng. Ngay cả trong một mối quan hệ bị bạo hành lời nói, bạn vẫn có thể cảm thấy một nỗi mất mát khôn cùng, xen lẫn với sự hổ thẹn vì đã ở lại quá lâu và cho phép điều đó tiếp diễn.

Bước này sẽ được thực hiện tốt nhất nếu bạn có sự đồng hành của một nhà trị liệu tâm lý tận tâm và giàu kinh nghiệm.

6. Hãy tưởng tượng về một tương lai khác

Hãy nhẹ nhàng làm dịu đi tiếng nói hoài nghi trong đầu bạn – cái giọng bảo rằng “lần tới cũng chẳng khá hơn đâu” hoặc “có khi rời đi lại còn tệ hơn bây giờ”. Hãy nhớ rằng: bạn không thể thay đổi ai khác ngoài chính mình. Và rằng: thay đổi là điều hoàn toàn có thể, một cuộc sống khác là điều hoàn toàn có thật.

Nếu bạn cần sự hỗ trợ, đừng ngần ngại tìm kiếm.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: 6 Steps to Leaving a Verbally Abusive Relationship | Psychology Today