Sống chung với người luôn cho mình đúng?

Trong tình yêu và hôn nhân, mâu thuẫn là điều không thể tránh khỏi, bởi đó là hành trình dung hòa hai cá tính riêng biệt. Có nhiều nét tính cách ở bạn đời khiến chúng ta khó chịu, nhưng hiếm có điều gì gây bức xúc sâu sắc như việc họ luôn cho rằng mình đúng trong mọi tình huống.

Nếu điều này chỉ xảy ra ở một người bạn, nó có thể đơn thuần gây phiền phức. Nhưng khi đối tượng là người bạn chia sẻ cuộc sống mỗi ngày, với vô số cảm xúc ràng buộc và sự gần gũi, điều đó dễ trở thành một nguồn căng thẳng kéo dài. Nếu bạn đang sống cùng một người như thế, có một vài điều quan trọng có thể giúp bạn giảm bớt xung đột trong mối quan hệ.

Tính cách này phản ánh một cơ chế phòng vệ tâm lý mạnh mẽ

Không có nguyên nhân đơn giản nào dẫn đến nét tính cách phức tạp này. Tuy nhiên, hầu hết những người luôn muốn mình đúng đều có một điểm chung quan trọng: họ sử dụng sự "đúng" như một cơ chế phòng vệ để che giấu sự dễ tổn thương – một phần không thể thiếu trong trải nghiệm của con người.

Theo định nghĩa, cơ chế phòng vệ là cách hành xử vô thức để bảo vệ bản thân khỏi những cảm giác hoặc tình huống khó chịu. Việc luôn cho mình đúng đã trở thành một phản ứng ăn sâu vào tư duy và tính cách của họ, đến mức họ không nhận thức rõ ràng lý do thật sự đằng sau hành vi đó. Họ thích cảm giác đúng, nhưng không hiểu rằng việc này xuất phát từ nỗi sợ hãi và cảm giác thiếu thốn bên trong – những điều sẽ bộc lộ nếu họ thừa nhận mình sai.

Về mặt tâm lý, những người luôn cho mình đúng sẽ cảm thấy cực kỳ bất an nếu người khác phát hiện ra sai lầm của họ. Với họ, việc bị phát hiện sai đồng nghĩa với sự yếu đuối hay khuyết điểm, dù với hầu hết mọi người, việc thỉnh thoảng sai lầm chẳng phải điều gì nghiêm trọng. Ngược lại, những người có lòng tự trọng lành mạnh chấp nhận rằng mình có thể sai – vì con người vốn không hoàn hảo, và sự dễ tổn thương chính là một phần của nhân tính.

Nguyên nhân sâu xa của tính cách này: Tổn thương và thiếu thốn trong quá khứ

Những trải nghiệm sớm khiến sự dễ tổn thương đồng nghĩa với đau khổ
Nhiều người hình thành tính cách luôn đúng từ khi còn nhỏ. Có thể, họ từng chia sẻ một cảm xúc sâu sắc với ai đó và bị lợi dụng hoặc chế giễu sau này. Hoặc họ từng bị chê bai, chỉ trích, thậm chí trừng phạt khi thất bại, khiến họ cảm thấy mình ngu ngốc hoặc kém cỏi.
Theo thời gian, họ vô thức xây dựng một “bức tường thành” phòng thủ quanh cái tôi của mình, để không bao giờ cảm thấy nhỏ bé hay đáng thương nữa.

Thiếu Lời Khen Ngợi, Cảm Giác Không Được Trân Trọng

Một nguyên nhân khác góp phần hình thành nét tính cách này là sự thiếu vắng những lời khen ngợi và cảm giác được coi trọng trong tuổi thơ. Khi còn là những cậu bé, cô bé, những người này không nhận được đủ sự công nhận và động viên, khiến sự phát triển cái tôi và lòng tự trọng của họ bị tổn thương.

Khi trưởng thành, để bù đắp cho sự tự ti và cảm giác xấu hổ vì bản thân "không đủ tốt," họ bắt đầu "đảo ngược kịch bản." Về mặt bề ngoài, họ học cách hành xử như thể mình mạnh mẽ, vượt trội và không bao giờ sai lầm – dù lý trí luôn mách bảo rằng không có ai hoàn hảo đến vậy.

Khi lớn lên cùng một bậc cha mẹ luôn đúng

Trong một số trường hợp, người mang tính cách “luôn đúng” phát triển khuynh hướng này do ảnh hưởng từ việc quan sát và bắt chước xã hội. Cụ thể, họ có thể đã lớn lên trong gia đình với một bậc cha mẹ cũng mang nét tính cách “luôn đúng.” Những đứa trẻ có cha mẹ như vậy thường cảm thấy tức giận và bất mãn, bởi cách nhìn nhận của cha mẹ dường như cứng nhắc, bất công, và đôi khi đi ngược lại thực tế hoặc tính khách quan.

Những đứa trẻ này thường sống trong cảm giác ngấm ngầm rằng mình thua kém so với người cha hoặc mẹ “vượt trội” luôn đúng. Điều này khiến chúng nội tâm hóa cảm giác bản thân không đủ tốt, không giá trị như chính con người của mình. Kết quả là, suốt thời thơ ấu, những đứa trẻ này thường xuyên cảm thấy tức giận và phẫn uất vì không được "lắng nghe" hay trân trọng, và bị những người quan trọng nhất trong cuộc đời gạt đi hoặc coi nhẹ.

Vậy chúng đối phó với những cảm xúc này ra sao? Chúng bắt đầu áp dụng chính nét tính cách đã từng làm tổn thương mình lên người khác: hành xử như thể mình mới là người luôn đúng trong mọi tình huống.

Ý nghĩa chẩn đoán của nét tính cách này

Đối với một số người, nét tính cách “không bao giờ sai” là biểu hiện của một vấn đề lớn hơn: một cấu trúc nhân cách bị bóp méo ở những khía cạnh quan trọng. Những cá nhân này có thể mắc một dạng rối loạn nhân cách mà các nhà lâm sàng gọi là Cluster B Personality Disorders (bao gồm Rối loạn Nhân cách Ái kỷ, Ranh giới, và Chống đối Xã hội), được mô tả trong phiên bản hiện tại của Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ, 2013).

Những người thuộc nhóm Cluster B thường có kỳ vọng lệch lạc về người khác, cái nhìn sai lệch về bản thân và các mối quan hệ bất thường. Họ thường có nhu cầu cảm thấy vượt trội hơn người khác, điều này dẫn đến việc hạ thấp hoặc bỏ qua suy nghĩ và cảm xúc của người khác.

Họ tư duy theo cách này: “Thực tế có nghĩa lý gì khi cái tôi của tôi đang bị đe dọa? Tôi phải bảo vệ cái tôi để cảm thấy lớn lao và mạnh mẽ, bất chấp mọi giá.”

Đối với những người luôn đúng, việc bảo vệ cái tôi mỏng manh của họ chính là mục tiêu hàng đầu trong mọi tình huống. 

Tính cách không phải là yếu tố duy nhất

Việc hình thành và duy trì nét tính cách “luôn đúng” không chỉ xuất phát từ tính cách mà còn liên quan đến lối tư duy của người mang nét tính cách này. Cụ thể, họ có thể gặp vấn đề với phong cách tư duy cứng nhắc, với những ý niệm cố định. Những người không bao giờ sai có thể đáp ứng một số hoặc toàn bộ tiêu chí của Rối loạn Ám ảnh Cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder), một rối loạn bao gồm các suy nghĩ và hành vi cứng nhắc.

Tương tự, những người nằm ở mức độ cao chức năng trong Rối loạn Phổ Tự kỷ (Autism Spectrum Disorder, trước đây được gọi là “Hội chứng Asperger”) thường có những suy nghĩ và hành vi cứng nhắc, cố định. Khi họ tin rằng mình đúng trong một tình huống nào đó, họ rất khó thay đổi quan điểm hoặc nhìn nhận vấn đề từ góc độ của người khác trong cùng hoàn cảnh.

Tuy nhiên, những rối loạn kể trên chỉ là một phần trong số các vấn đề có thể cùng tồn tại với tính cách “luôn đúng.” Nếu bạn lo lắng rằng người bạn đời của mình thể hiện nét tính cách này như một triệu chứng của một vấn đề tâm lý lớn hơn, tốt nhất là nên gặp gỡ một chuyên gia sức khỏe tâm thần để thảo luận sâu hơn. Dù các chuyên gia chỉ có thể chẩn đoán người mà họ trực tiếp đánh giá, họ vẫn có thể lắng nghe hoàn cảnh của bạn và đưa ra lời khuyên để bạn quản lý mối quan hệ một cách hiệu quả hơn.

Những nhu cầu chưa được đáp ứng trong cuộc sống hiện tại

Trong khi việc hiểu các khía cạnh lâm sàng về người bạn đời của mình là quan trọng, việc suy ngẫm về những yếu tố trong cuộc sống hiện tại của họ có thể làm trầm trọng thêm vấn đề cũng rất hữu ích. Sigmund Freud, nhà thần kinh học và người sáng lập phân tâm học, tin rằng các vấn đề cảm xúc chính yếu của con người thường xuất hiện ở một trong hai lĩnh vực: cuộc sống công việc hoặc cuộc sống tình cảm. Trong công việc lâm sàng của tôi, tôi thấy lý thuyết này thực sự rất chính xác. Những người hành xử như họ không bao giờ sai thường có nhu cầu chưa được đáp ứng trong cuộc sống cá nhân, dù đó là trong tình yêu, gia đình, hay xã hội.

Nhu cầu được công nhận trong công việc

Cảm giác có mục đích và được coi trọng là điều cốt lõi cho sự an lành của mỗi người. Chúng ta đều cần cảm nhận rằng những đóng góp của mình — dù trong công việc chính thức như một nhân viên thu ngân hay CEO, hay trong vai trò nội trợ như quản lý gia đình và chăm sóc con cái — đều có ý nghĩa và được trân trọng. Nếu nhu cầu được công nhận này không được đáp ứng, nó sẽ để lại một khoảng trống lớn, dẫn đến tức giận, oán hận, buồn bã, và thậm chí trầm cảm.

Những người cảm thấy mình không được công nhận trong công việc thường trở nên phòng thủ, cố gắng bù đắp bằng cách làm mọi thứ để những người gần gũi với họ nhận ra giá trị và tầm quan trọng của họ. Nói cách khác, nếu cảm thấy không được đánh giá cao, họ sẽ dồn hết tâm trí để chứng minh mình có giá trị. Chính vì nhu cầu được công nhận này quá sâu sắc và cấp bách, họ xây dựng một hình ảnh bản thân như một người vượt trội, xuất sắc hơn hẳn người khác, che giấu sự mong manh và dễ tổn thương thật sự bên trong.

Nhu cầu được công nhận trong cuộc sống cá nhân

Để có thể hạnh phúc và hòa hợp trong các mối quan hệ gần gũi như vợ chồng, bạn bè thân thiết, đồng nghiệp hay cấp trên, mỗi người cần được đáp ứng những nhu cầu cơ bản về sự tôn trọng và quan tâm. Khi ai đó cảm thấy mình không được chú ý, không được trân trọng hay bị coi thường quá lâu, họ sẽ bắt đầu cảm thấy cay đắng, giận dữ, và thậm chí là trầm cảm.

Không nghi ngờ gì, những người hành xử như thể họ luôn đúng thường không nhận được sự tôn trọng và công nhận cần thiết trong cuộc sống hàng ngày. Khi họ cảm thấy mình không đủ quan trọng trong mắt những người thân yêu, họ sẽ phòng thủ bằng cách sử dụng các đặc điểm tính cách và cơ chế bảo vệ để bảo vệ cái tôi khỏi cảm giác tổn thương hay thiếu sót. Họ thường áp dụng thái độ “tôi không bao giờ sai” như một cách bù đắp cho cảm giác bị bỏ rơi hoặc không được coi trọng bởi những người quan trọng trong cuộc sống hiện tại.

Vì sao cách tiếp cận của họ không hiệu quả

Dù đã nỗ lực rất nhiều, lối tư duy này không thực sự mang lại hiệu quả. Việc luôn cho rằng mình đúng, không bao giờ sai, vốn không xuất phát từ sự chân thật hay dựa trên thực tế (bởi không ai có thể siêu phàm hay luôn đúng mọi lúc), nên nền tảng của hệ tư duy này vốn đã không vững chắc và không thích nghi.

Kết quả là, những người mang nét tính cách này không đạt được mục tiêu khiến người khác tôn trọng và công nhận mình. Ngược lại, phong cách cứng nhắc này chỉ gây ra mâu thuẫn, khiến mọi người thêm oán giận hoặc thậm chí ghét bỏ họ hơn. Đáng buồn thay, vòng luẩn quẩn này cứ tiếp diễn. Những người “luôn đúng” càng bị kích động hơn vì họ cố gắng đòi hỏi sự tôn trọng mà họ tin rằng mình xứng đáng, nhưng cuối cùng vẫn không nhận được sự công nhận đủ đầy.

Theo thời gian, họ trở nên cay đắng và giận dữ hơn, càng kiên quyết chứng minh giá trị và sự đúng đắn của mình. Nhu cầu được tôn trọng và công nhận là điều cơ bản đến mức con người sẵn sàng làm bất cứ điều gì để đạt được, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc tự phá hoại bản thân.

Làm thế nào để đối diện khi người bạn đời luôn đúng

Bạn đã từng nghe câu chuyện về việc cố thay đổi vằn của một con hổ, đúng không? Nói một cách đơn giản, việc thay đổi những đặc điểm tính cách cốt lõi của người bạn đời là một hành trình vô vọng. Nhu cầu tâm lý phải luôn đúng, không bao giờ sai của những người này mạnh mẽ đến mức, sau nhiều năm, nét tính cách này đã trở thành một phần bất di bất dịch, gần như bền vững như… titan.

Tuy nhiên, điều có thể thay đổi chính là cách bạn – người bạn đời – phản ứng với họ. Vậy bạn nên làm gì? Hãy áp dụng một số cách tiếp cận tinh thần như sau:

Tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý
Đầu tiên, chiến lược hiệu quả nhất khi đối diện với người bạn đời luôn đúng là tìm đến một nhà trị liệu hôn nhân gia đình. Mặc dù rất nhiều người mang nét tính cách này sẽ không muốn gặp chuyên gia vì lòng tự tôn của họ không đủ mạnh để tiếp nhận những lời góp ý hay phê bình mang tính xây dựng, bạn vẫn nên đề xuất việc thử tham gia trị liệu – thậm chí chỉ cần một buổi.

Nếu trị liệu không phải là lựa chọn khả thi, thì lựa chọn còn lại (ngoài việc kết thúc mối quan hệ – điều có thể không cần thiết) là thay đổi cách bạn phản ứng với nét tính cách gây khó chịu của họ.

Đừng coi tính cách phòng thủ và luôn đúng của họ là điều cá nhân

Sẽ dễ cảm thấy như bị xúc phạm khi người bạn đời hành xử như thể họ từ trên trời giáng xuống, ban cho bạn những chân lý tuyệt đối. Nhưng thực tế, điều đó hoàn toàn không mang tính cá nhân. Họ sẽ hành xử như vậy với bất kỳ ai ở gần họ, dù là trong công việc hay cuộc sống cá nhân.

Hãy hiểu rằng, nhu cầu luôn đúng của họ không phải là dấu hiệu cho thấy họ nghĩ bạn kém cỏi hơn họ; mà chỉ là họ vô cùng sợ hãi việc bị coi thường hoặc không được công nhận – dù đó là bởi người lạ, sếp, hay chính bạn. Dù họ có vẻ vượt trội và kiêu hãnh, thực chất họ đang phải chịu đựng một cái tôi khá mong manh.

Rõ ràng, những người thực sự cảm thấy hài lòng về bản thân không cần lúc nào cũng đúng; chỉ những người đang chiến đấu với sự nghi ngờ bản thân và lòng tự tôn thấp mới khăng khăng rằng mình là người thông minh nhất, sáng suốt nhất trong căn phòng. Những người “không bao giờ sai” thực chất không thể để mình dễ bị tổn thương, vì theo lối suy nghĩ méo mó của họ, sự dễ tổn thương đó sẽ chỉ khiến họ đau đớn hoặc bị lợi dụng.

Hãy chọn cuộc chiến của bạn

Những người luôn đúng thường xem việc thắng cuộc và được công nhận là “Người đáng kính nhất” là mục tiêu tối thượng. Họ sẽ không ngần ngại đáp trả từng lời thách thức của bạn, nên nếu vấn đề không quá quan trọng, hãy để họ thắng. Nhưng khi bạn phải đối mặt với một vấn đề thực sự đáng cân nhắc, hãy tạm gác lại, dành một đến hai ngày để suy ngẫm và lên kế hoạch tiếp cận vấn đề một cách điềm tĩnh, không cảm xúc. Nếu bạn để lộ bất kỳ cảm xúc tiêu cực nào như giận dữ hay thất vọng, điều đó chỉ càng khiến họ thêm quyết tâm hơn.

Kẻ thù không đội trời chung của những người này chính là sự chịu trách nhiệm. Vì vậy, đừng phí công sức cố bắt họ chịu trách nhiệm hay yêu cầu sự công bằng. Một khi nhu cầu chứng tỏ mình đúng của họ bị kích thích, họ sẽ không bao giờ, dù chỉ một lần, thừa nhận bất kỳ điểm yếu nào.

Hãy chuẩn bị một danh sách dài những cách giúp bạn giải tỏa khi bị kích động

Việc bạn mong đợi sự công bằng và một sự thừa nhận chung về thực tế trong mối quan hệ là điều hoàn toàn hợp lý. Nhưng đáng tiếc, những người mang tính cách này không coi trọng điều đó. Không thể tránh khỏi việc bạn sẽ đôi lúc bị khó chịu bởi tính cách này, nhưng bạn có thể đảm bảo rằng mình không mất kiểm soát khi phải đối mặt với họ.

Bạn có thể đối diện tốt và duy trì mối quan hệ đủ ổn định nếu bạn có đủ những cách thức tích cực để giải tỏa. Một vài ví dụ bao gồm: nói chuyện với nhà trị liệu, thực hành thiền, tham gia các hoạt động thể dục, chia sẻ với bạn thân, viết nhật ký, hoặc tâm sự cùng người hướng dẫn tinh thần như mục sư, linh mục, hay thầy giảng của mình.

Thông điệp tổng quát

Đừng coi nhu cầu luôn đúng của người bạn đời là một sự xúc phạm cá nhân, và cũng đừng phản ứng quá cảm xúc khi họ bị kích thích bởi điều này. Cuối cùng, ai cũng có những khuyết điểm, và nhiệm vụ của mỗi chúng ta là tìm ra cách phản ứng với những người thân yêu sao cho vừa làm mình cảm thấy nhẹ nhõm, vừa giữ được sự kết nối và cảm giác được yêu thương, trân trọng.

References

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.

Defense mechanism (2019). In Oxford Learner's Dictionaries. Retrieved from https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/defence-m…

Nguồn: Married to Someone Who's Always Right – Psychology Today