Sự thật quyến rũ về vẻ đẹp

Không phải ai cũng là một “người đẹp nổi bật.” Chúng ta thường tập trung vào những khuyết điểm của bản thân. Nhưng nếu nhìn mình qua lăng kính của người khác, bạn sẽ thấy phiên bản đẹp nhất của chính mình. Hóa ra, bí quyết làm đẹp quan trọng nhất chính là sự thấu hiểu bản thân.

Đừng tự trách mình vì khao khát được đẹp. Người đẹp thường nhận được sự ưu ái từ người lạ, nhà tuyển dụng, thậm chí cả mẹ ruột. Những người ưa nhìn gặt hái không ít lợi ích xã hội và kinh tế, từ những cơ hội tình cảm rộng mở đến những bản án nhẹ nhàng hơn tại tòa. Những ai không thuộc “câu lạc bộ nhan sắc” dễ cảm thấy ghen tị với những đặc quyền ấy. Nhưng liệu chúng ta có thực sự ngoài cuộc?

Sự thật là chúng ta thường không khách quan khi đánh giá diện mạo của mình. Người khác nhìn thấy tổng thể, còn chúng ta chỉ chăm chăm vào những khuyết điểm. Chiếc mũi gồ ghề của bạn thân? Bạn thấy đó là nét đặc trưng, một điểm nhấn cá tính. Nhưng chiếc mũi tương tự trên gương mặt mình thì lại khiến bạn cảm thấy nó là một “thảm họa.” Hơn nữa, cảm nhận về ngoại hình của chúng ta cũng rất thất thường: Bạn có thể thấy mình là “ngôi sao” trong một buổi tiệc, nhưng lại cảm thấy lu mờ ở một nơi khác – tất cả trong cùng một đêm.

Nếu tự đánh giá bản thân không đáng tin, và lời trấn an từ bạn bè, gia đình cũng không làm bạn yên lòng, thì có lẽ bạn sẽ tìm đến sự phán xét từ người lạ. Chẳng hạn, trang web “Hot or Not” (nơi mọi người gửi ảnh để được đánh giá theo thang điểm 10) từng đạt gần 2 triệu lượt truy cập mỗi ngày ngay trong tuần đầu ra mắt vào năm 2000. Nhưng liệu cách này có giúp ích cho hình ảnh bản thân?

Tin vui là: bạn gần như chắc chắn hấp dẫn hơn bạn nghĩ. Đơn giản vì mọi người đều quá bận tâm đến ngoại hình của chính họ để có thời gian soi mói bạn. Nếu bạn đặc biệt chú ý đến cơ thể mình (như phụ nữ thường làm) hoặc cảm thấy không thoải mái nơi công cộng, khả năng cao là bạn vẫn thu hút hơn bạn tưởng. Chúng ta đều có khả năng bẩm sinh để thay đổi cách người khác nhìn nhận mình mà không cần bất kỳ biến đổi hình thể nào. Khi bạn tin rằng mình trông ổn, người khác cũng sẽ thấy bạn đẹp hơn. Hãy gọi đó là “cuộc lột xác nội tâm”: Hiểu rõ sức mạnh nhận thức của bản thân sẽ giúp bạn ngừng ám ảnh về ngoại hình – và từ đó trông đẹp hơn.

Tại sao cảm nhận về bản thân lại thay đổi thất thường như thời tiết mùa xuân? Đôi khi chỉ một lần đi dạo phố cũng khiến bạn nhìn nhận vẻ ngoài khác đi. Não bộ của chúng ta luôn hoạt động như một “máy đo nhan sắc,” không ngừng thu thập dữ liệu.

Các nhà tâm lý học gọi hiện tượng này là “hiệu ứng tương phản”: Bạn cảm thấy mình đẹp hơn khi ở cạnh những người kém nổi bật và ngược lại. Những so sánh xã hội này không chỉ diễn ra khi bạn cố tình đánh giá người qua đường, mà còn tự động xảy ra. Trong một nghiên cứu, những người được cho xem hình ảnh một khuôn mặt xinh đẹp (ở mức tiềm thức) sau đó tự đánh giá mình kém hấp dẫn hơn so với những người nhìn thấy một khuôn mặt bình thường, dù không ai nhớ rằng mình đã nhìn thấy gì. Hàng ngàn so sánh như thế này hình thành nên nhận thức về bản thân.

Deanna Melluso, một chuyên gia trang điểm tại New York, chia sẻ: “Tôi cao 1m52 và dáng người đầy đặn. Tôi hài lòng với ngoại hình của mình. Nhưng khi làm việc với những người mẫu cao ráo, mảnh mai suốt cả ngày, tôi bắt đầu thấy mình béo. Chỉ khi bước ra đường, tôi mới cảm thấy mình bình thường trở lại – tôi nhận ra rằng mình vừa rời khỏi một thế giới không thật.”

Phụ nữ, có lẽ vì vị thế xã hội của họ thường gắn liền với ngoại hình, dễ bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng này hơn. Theo giáo sư tâm lý học Richard Robins, “Khi phụ nữ đánh giá sự hấp dẫn của mình, họ thường so sánh với một tiêu chuẩn lý tưởng như người mẫu thời trang. Trong khi đó, khi cả nam và nữ đánh giá trí thông minh, họ không so sánh với Einstein mà chỉ dựa vào một tiêu chuẩn bình thường hơn.”

Trong một nghiên cứu, khi mọi người giải toán, nam và nữ đều đạt kết quả tương đương – miễn là họ mặc quần áo bình thường. Nhưng khi phải làm bài trong bộ đồ bơi, phụ nữ bất ngờ kém hơn nam giới, vì họ quá bận tâm đến ngoại hình để tập trung tính toán.

Ai cũng sẽ tự phán xét ngoại hình khắt khe hơn khi trở nên tự ý thức, như khi trình bày trước đồng nghiệp. Nhưng những người có điểm số cao về “ý thức công khai” – một đặc điểm tính cách – thì luôn cảm thấy như vậy. Đây là kiểu người bạn sẽ thấy luôn phải chỉn chu, kể cả khi chỉ ra ngoài mua cà phê. Người lạ thường đánh giá họ đẹp hơn mức trung bình, nhưng chính họ lại có xu hướng so sánh bản thân với những người rất hấp dẫn – và cảm thấy tệ hơn sau đó.

Khi khuôn mặt và cơ thể chúng ta thay đổi qua tuổi thơ và tuổi trưởng thành, ta hình thành nên một hình ảnh cố định về bản thân, khó thay đổi kể cả khi đã trưởng thành. Không phải ai lớn lên ghét ngoại hình của mình cũng từng là một đứa trẻ “xấu xí.” Nhiều người từng rất đáng yêu, nhưng sở hữu một đặc điểm nổi bật như chiều cao vượt trội hay nhiều tàn nhang, khiến họ thường xuyên bị chú ý.

Nhà phân tâm học Vivian Diller từng nói: "Tấm gương nội tâm" của chúng ta thường được định hình bởi chính cha mẹ mình. Một đứa trẻ lớn lên với những lời chê bai từ cha mẹ rằng mình xấu xí sẽ phải đấu tranh để vượt qua nhận thức đó, dù những trường hợp như vậy khá hiếm. Tinh tế hơn, chính là ánh mắt cha mẹ dành cho ta – liệu họ có thực sự sáng bừng lên khi nhìn thấy chúng ta và trân trọng những nét riêng biệt của ta hay không.

Tình yêu của cha mẹ có thể củng cố sự tự tin cho một số người, nhưng không phải lúc nào tuổi thơ cũng quyết định trực tiếp đến hình ảnh bản thân khi trưởng thành. Những "chú vịt con xấu xí" đôi khi hóa thành thiên nga – hoặc bỗng nhiên được công nhận vẻ đẹp bởi số đông. Donelle Ruwe, giờ là giáo sư văn học Anh tại Đại học Bắc Arizona, từng là một cô bé vụng về với cặp kính cận, áo nẹp lưng và cả niềng răng. Nhưng cô ấy chơi piano rất giỏi. Năm 19 tuổi, khi vừa tháo bỏ nẹp lưng, một người tuyển chọn thí sinh sắc đẹp, muốn tăng điểm tài năng cho cuộc thi, đã khuyến khích cô đăng ký tham gia. Cô làm theo, và trở thành Hoa hậu Meridian, Iowa, năm 1985.

"Lần đầu tiên, tôi cảm thấy mình thật cuốn hút," cô kể. Sự tự tin mới mẻ này không chỉ giúp cô yêu diện mạo của mình mà còn khuyến khích cô tự do phát triển trí tuệ – mạnh dạn bày tỏ quan điểm trong lớp và tranh luận với người khác. "Tôi nghĩ rằng khi bạn quá tự ti về cơ thể, tâm trí và cảm xúc của bạn sẽ bị chi phối bởi điều đó," cô nói. "Nhưng khi bạn ngừng tự ti, bạn có thể giao tiếp mà không để nó cản trở."

Tuy nhiên, những người vốn xinh đẹp từ bé cũng phải đối mặt với những vấn đề riêng. Những đứa trẻ quá ưa nhìn có thể lớn lên trở thành những người trưởng thành bất an, đặc biệt nếu chúng được ca ngợi chỉ dựa trên ngoại hình. Họ dễ phát triển kiểu tự trọng phụ thuộc – điều nhà nghiên cứu Heather Patrick ở Đại học Y Baylor gọi là “lòng tự trọng có điều kiện.” Những người này chỉ cảm thấy hài lòng với ngoại hình nếu đạt được một tiêu chuẩn cụ thể, thường rất cao, như duy trì cân nặng nhất định. Với họ, tự hài lòng không phải là một phổ biến thiên, mà là trắng đen rõ ràng: Không đạt được chuẩn mực đồng nghĩa với cảm giác hoàn toàn xấu xí.

Carol Alt, từng là người mẫu trang bìa cho Sports Illustrated, đã rơi vào hiện tượng này năm 1995, khi một nhiếp ảnh gia thời trang chê cô quá "mũm mĩm" để mặc bikini. Sau một ngày chụp hình cố che đi vài gram “thừa” bằng cách giấu sau những tảng đá, ông ta sa thải cô và gửi cô về Los Angeles, nơi cô chìm trong trầm cảm kéo dài hàng tuần với NyQuil. “Tôi thấy tội lỗi và béo mỗi lần ăn uống,” cô nhớ lại. “Tôi cảm thấy mình mất kiểm soát với cơ thể, và sự mong manh đó khiến tôi thất vọng, thậm chí sợ hãi.”

Nhưng với ngoại hình – cũng như các khía cạnh khác của cuộc sống – sự ghi nhận từ người khác trở nên ý nghĩa hơn khi chúng ta tin rằng kết quả tốt đến từ nỗ lực của bản thân, chứ không phải chỉ từ món quà của tạo hóa. Nếu bạn sinh ra xinh đẹp, đó là nhờ gen của cha mẹ. Nhưng nếu bạn trở nên cuốn hút hơn nhờ đầu tư chăm sóc bản thân, thì đó là công lao của chính bạn.

Carol Alt cho biết cô cảm thấy mình đẹp hơn bao giờ hết khi bước qua tuổi tứ tuần. Tác giả của cuốn Eating in the Raw chia sẻ rằng việc thay đổi chế độ ăn uống đã tạo nên sự khác biệt. “Giờ đây, tôi cảm thấy được khen ngợi nhiều hơn khi ai đó nhận xét về những điều tôi đã nỗ lực, như giữ sức khỏe tốt, hơn là khi họ chỉ nói, ‘Bạn đẹp quá.’”

Cuối cùng, vẻ đẹp không chỉ là câu chuyện của một lần may mắn được sinh ra. Trong đời thực – ngoài những bài kiểm tra trong phòng thí nghiệm hay những bức ảnh “đẹp hay không” – ngoại hình luôn được đánh giá cùng với ngôn ngữ cơ thể, giọng nói và tính cách. Sự duyên dáng đôi khi còn vượt trội hơn cả nhan sắc.

Trong một nghiên cứu, các nhà tâm lý học đã quay video cảnh mọi người bước vào phòng và tự giới thiệu với hai người khác. Sau đó, họ yêu cầu những người lạ đánh giá mức độ hấp dẫn ngoại hình, khả năng biểu cảm cảm xúc và kỹ năng xã hội của các đối tượng. Cả ba yếu tố đều góp phần vào mức độ yêu thích chung – nhưng vẻ ngoài lại là yếu tố ít quan trọng nhất.

Theo Ann Demarais và Valerie White, tác giả cuốn Ấn tượng đầu tiên: Những điều bạn không biết về cách người khác nhìn nhận mình, cách dễ nhất để cải thiện hình ảnh của bạn trong mắt người khác là thể hiện rằng bạn thích họ. Nếu bạn bày tỏ sự quan tâm đến những gì họ nói, mỉm cười hoặc chạm nhẹ vào cánh tay họ, họ sẽ cảm thấy được quan tâm, thoải mái và thậm chí bị thu hút bởi bạn.

Chúng ta đều đã từng trải qua khoảnh khắc kỳ diệu khi nhìn thấy một người thân yêu trở nên ngày càng đẹp hơn theo thời gian, khi mối quan hệ ngày càng sâu sắc. Hãy tưởng tượng ánh mắt tràn đầy yêu thương ấy luôn dõi theo bạn – bạn sẽ thấy hình ảnh phản chiếu trong mắt người khác cũng đẹp hơn rất nhiều. Dù bạn không thể tắt đi chiếc “máy đo nhan sắc” trong nội tâm, nhưng bạn hoàn toàn có thể dành ít thời gian soi gương hơn và nhiều thời gian sống trọn với thế giới hơn.

Nguồn: The Beguiling Truth About Beauty – Psychology Today