Sự trưởng thành cảm xúc trong lúc khủng hoảng

Một số người trong chúng ta thuộc về nhóm mà xã hội hay gọi bằng cái tên nhẹ nhàng là “những người hay lo.” Nghĩa là, chúng ta gần như sống trong trạng thái hoảng loạn trước hàng loạt vấn đề, mọi lúc mọi nơi. Chúng ta lo rằng vết xước trên đầu gối có thể trở thành ung thư, rằng cánh cửa khách sạn vừa chạm vào có thể truyền nhiễm một căn bệnh chết người, rằng mọi khoản tiết kiệm sẽ bốc hơi trong một thảm họa kinh tế bất ngờ, hay rằng kẻ thù sẽ gieo rắc những tin đồn hủy hoại danh dự và cuộc đời mình mãi mãi.

Những nỗi lo ấy có thể trở nên choáng ngợp và tàn phá đến mức bạn bè tốt bụng sẽ khuyên ta nên tìm gặp ngay một nhà trị liệu tâm lý để lấy lại sự bình tĩnh.

Ở đó, chúng ta có thể sẽ được nghe rất nhiều điều an ủi, đặc biệt là: không một nỗi sợ hãi mạnh mẽ nào trong ta thực sự phản ánh đúng những gì có khả năng xảy ra ngoài đời thực. Vết xước trên đầu gối chỉ là vết xước. Chẳng có thảm họa toàn cầu nào sắp ập đến. Không có căn bệnh nào sắp quét sạch loài người. Cánh cửa khách sạn không làm gì sai cả. Tiền bạc của chúng ta không dễ dàng biến mất. Và không ai thực sự quan tâm đủ để muốn làm nhục ta đến mức đó.

Chúng ta học được cách phân biệt giữa thế giới bên trong mình và thế giới bên ngoài: thế giới bên trong đầy rẫy những nỗi sợ hãi và bất an, còn thế giới bên ngoài hóa ra lại là một nơi dễ chịu hơn, bình thản hơn và ít ác ý hơn rất nhiều.

Nếu đọc thêm một chút lý thuyết tâm lý, chúng ta có thể hiểu vì sao ở một số người, có sự đứt gãy lớn giữa hai thế giới ấy. Điều này thường liên quan đến tuổi thơ: một tuổi thơ bất ổn, cay nghiệt, chất chứa nỗi xấu hổ và cô đơn có thể làm biến dạng cách chúng ta nhìn nhận toàn bộ cuộc sống. Ta mặc định rằng mọi thứ sẽ luôn tồi tệ như nó đã từng.

Nhiệm vụ của trị liệu tâm lý là giúp ta nhận ra cái nhìn tiêu cực và thiên lệch của mình, và rằng thế giới của người trưởng thành thực ra không chứa đầy quỷ dữ như ta tưởng. Thay vào đó, nó đầy ắp cơ hội, sự an ủi và tha thứ. Ta cũng nhận ra rằng thảm họa mà ta từng sợ hãi thực ra đã xảy ra từ lâu rồi, và ta đã sống sót. Từ từ, ta bắt đầu tốt hơn.

Thế nhưng, nếu không may, vào những thời điểm quan trọng trong đời, ta có thể đối mặt với một loạt biến cố khắc nghiệt đến mức chúng đe dọa làm sụp đổ tất cả những gì ta từng học được. Chúng khiến những lời xoa dịu mà ta từng tin tưởng trở nên vô nghĩa.

Bất chấp mọi nỗ lực giữ vững lý trí, ta có thể nhận ra mình đang phải đối mặt với một căn bệnh hiểm nghèo. Hoặc, sau khi đã vượt qua nỗi ám ảnh rửa tay sạch sẽ, ta được thông báo rằng một con vi khuẩn thực sự có thể giết chết mình. Hoặc, dù đã dũng cảm khám phá xu hướng tình dục của bản thân, ta vẫn bị kẻ thù chế nhạo vì những khát khao chân thật của mình.

Trong nỗi cay đắng và hoang mang, ta có thể quay lưng lại với liệu pháp tâm lý và cái nhìn ngây thơ về thực tế mà nó mang lại. Ta hét lên trong đau khổ: “Thấy chưa! Cuộc đời thực sự kinh khủng như tôi vẫn luôn nghĩ mà. Tôi đã nghi ngờ rằng cuộc sống là địa ngục, và giờ thì nó đúng là như vậy.”

Có lẽ, lúc này mọi nỗ lực duy trì sự trưởng thành về cảm xúc hay sự điềm tĩnh của tâm hồn đều sụp đổ. Nhưng nếu vượt qua được cơn hoảng loạn ban đầu, ta sẽ thấy rằng mọi thứ chưa phải kết thúc. Ngay cả giữa những hoàn cảnh tồi tệ nhất, ta vẫn có thể tìm kiếm – và đạt được – sự khôn ngoan và bình thản.

Điều cần hiểu rõ ở đây là: trị liệu tâm lý không hứa rằng cuộc đời sẽ không bao giờ xảy ra chuyện xấu nữa. Nó không thể xóa bỏ hoàn toàn những điều ác nghiệt. Nhưng nó có thể dạy ta những cách suy nghĩ mới để khiến những điều đó – kể cả cái chết – bớt đau đớn và đáng sợ hơn rất nhiều.

Có những cách chịu đựng nghịch cảnh tốt hơn và xấu hơn. Có những cách diễn giải thảm họa khiến nó thêm chồng chất nỗi đau và sợ hãi – nhưng cũng có những cách giúp ta gỡ bỏ những lớp đau khổ thứ cấp ấy, dẫu không thể làm tan biến hoàn toàn sự hỗn loạn.

Hãy cùng lắng nghe hai điều mà những ai có một đời sống nội tâm đầy xáo động (và một quá khứ chẳng mấy êm đẹp) thường – rất bất công – tự nói với chính mình mỗi khi gặp phải sóng gió, và so sánh chúng với những gì mà những tiếng nói khôn ngoan hơn có thể mách bảo:

“Mọi thứ sắp kết thúc rồi…”

Khi bạn đã từng trải qua một hoặc hai thảm họa đủ lớn từ khi còn nhỏ, thì không cần quá nhiều để bạn nhận ra điều gì sắp sửa xảy ra khi rắc rối bất ngờ ập đến. Cái chết dường như ngay trước mắt. Không có cách nào thoát khỏi thảm kịch này. Tất cả sắp kết thúc...

Nhưng – dù điều này có thể nghe hơi phi lý – ngay cả giữa đại dịch hay khi nhận được chẩn đoán ung thư, chúng ta vẫn có thể đang phóng đại. Thế giới bên ngoài có thể tồi tệ, rất tồi tệ, nhưng chính thế giới nội tâm bên trong ta lại đang khiến mọi thứ trở nên tệ hại hơn gấp bội. Nỗi sợ, sự tuyệt vọng, cảm giác về một kết cục tồi tệ không tránh khỏi – tất cả được chính ta thêm vào và nhân lên nhiều lần.

Không phải mọi thảm họa đều là dấu chấm hết. Và ngay cả khi mọi thứ kết thúc, không phải lúc nào nó cũng là một cơn đại hồng thủy cuốn trôi tất cả.

Những người trong chúng ta có may mắn được sống bên một người lớn đầy yêu thương từ thuở bé thường thấm nhuần trong mình một bài học vô giá. Khi món đồ chơi yêu thích bị vỡ, và ta òa khóc như thể nỗi đau đó không gì sánh được, có một bàn tay dịu dàng nâng ta lên, ôm chặt lấy ta, và thủ thỉ: “Mẹ hiểu, mẹ hiểu mà.” Khi nước mắt đã nguôi dần, giọng nói ấy tiếp tục giúp ta tìm cách sửa chữa: “Có lẽ ở cửa hàng khác sẽ có món đồ tương tự. Hay mình thử dán nó lại xem sao. Nếu không, biết đâu con vẫn có thể chơi với nó, dù chỉ còn một chân.”

Nhờ đó, ta dần tìm lại được vị ngọt của cuộc sống, và tiếp tục bước đi. Nhiều thập kỷ sau, khi sóng gió một lần nữa ập đến, ta vẫn có thể nghe thấy tiếng thì thầm ấm áp ấy vang lên trong lòng mình:

“Đúng là khó khăn thật, nhưng hãy nghĩ đến những gì vẫn còn lại. Có lẽ chúng ta có thể bắt đầu lại từ đầu. Có thể cơn ác mộng này sẽ qua đi. Và ngay cả khi không còn cách nào, mọi chuyện rồi cũng ổn thôi. Ngay cả cái chết cũng không nhất thiết là một thảm họa.”

Chúng ta biết điều này bởi có lẽ, năm nào đó trong quá khứ, chính người chủ của giọng nói dịu dàng ấy đã ra đi trong sự thanh thản và hài hước – để lại cho ta một tấm gương để noi theo.

“Bạn xứng đáng nhận mọi điều tồi tệ xảy đến với mình…”

Với một số người, vấn đề không chỉ là chuyện xấu xảy ra, mà là nó xảy ra vì ta xứng đáng bị như vậy. Ta khổ sở vì ta đáng bị khổ sở.

Chúng ta mang trong lòng những kho dự trữ khổng lồ của nỗi xấu hổ và sự tự ghét bỏ. Để rồi mỗi khi thất bại – có thể là mất việc, một mối tình tan vỡ, hay rơi vào cảnh nợ nần – một giọng nói bên trong lập tức vang lên, không chỉ khuếch đại nỗi đau mà còn biến nó thành một bản án dành cho chính sự tồn tại của ta:

“Mày không chỉ nghèo, mày còn là một sai lầm đáng lẽ không nên được sinh ra.”

Chẳng ai nghi ngờ rằng đôi khi người ta phá sản. Cũng chẳng ai nghi ngờ rằng tình yêu có thể tan vỡ. Nhưng không phải ai mất tiền hay ly hôn cũng kết luận rằng họ là kẻ tồi tệ nhất trên đời, và rằng lựa chọn duy nhất của họ là tự kết liễu mình.

Những ai mang trong mình chút ấm áp còn sót lại từ thời thơ ấu sẽ nghe được một giọng nói khác: “Ta không phải những khoảnh khắc tồi tệ nhất của mình.”

Chúng ta có thể làm điều gì đó sai lầm, nhưng không có nghĩa chúng ta hoàn toàn là kẻ xấu. Kể cả khi ngồi tù hay bị mọi người bỏ rơi, ta vẫn còn những khía cạnh đáng yêu. Ai đó, đâu đó, vẫn có thể yêu thương ta. Và chỉ cần một tia sáng hy vọng đó, ta có thể vượt qua.

Chúng ta thường nghĩ rằng sự khác biệt giữa một cuộc đời tốt đẹp và một cuộc đời tồi tệ nằm ở những sự kiện xảy ra với mỗi người. Nhưng đáng ngạc nhiên thay, sự khác biệt ấy lại nằm ở cách chúng ta diễn giải những sự kiện đó.

Có những tù nhân mới bị kết án, những bệnh nhân vừa nhận tin xấu, hay những người đang đối mặt với hiểm họa cận kề, nhưng họ vẫn không thêm vào những bi kịch của mình nỗi xấu hổ, sự căm ghét bản thân, hay cảm giác tuyệt vọng vô bờ.

Họ biết cách giữ cho bản thân bình thản giữa chiến trường, biết nói với chính mình:

• “Mình không đáng bị thế này.”
• “Vẫn còn cách để sửa chữa.”
• “Mình vẫn đáng được yêu thương.”
• “Mình có thể sống sót qua chuyện này.”
• “Và nếu không, thì có lẽ, cái chết cũng chỉ là một ngưỡng cửa mà hàng tỷ người đã bước qua – một hành trình mà dù đáng sợ, mình cũng sẽ vượt qua được.”

Trị liệu tâm lý không hứa rằng cuộc sống sẽ toàn những điều kỳ diệu. Nhưng nó mang đến cho ta cơ hội thứ hai để nghe lại giọng nói dịu dàng mà ta đã bỏ lỡ khi còn bé. Một giọng nói nhắc nhở ta rằng, ngay cả khi mọi thứ không ổn, ta vẫn có thể đối mặt, vẫn có thể vượt qua.

Có một câu nói đùa cay độc rằng: “Chỉ vì bạn hoang tưởng không có nghĩa là chẳng ai theo dõi bạn.” Câu trả lời đúng cho câu nói ấy có lẽ là:

“Và ngay cả khi có ai đó đang theo dõi bạn, điều đó không có nghĩa là bạn đáng bị như vậy, hay điều đó sẽ hủy hoại bạn.”

Cũng giống như thế, chỉ vì đang có dịch bệnh không có nghĩa là bạn sẽ chết. Và ngay cả khi cái chết đến, điều đó không có nghĩa là bạn không thể chấp nhận nó với chút hài hước và sự thanh thản.”

Ngay cả khi thế giới kết thúc, sẽ vẫn có những người cảm thấy tồi tệ hơn những người khác – những người nghĩ rằng họ đáng bị như vậy, rằng điều đó chứng minh họ là kẻ đê hèn và vô giá trị. Nhưng cũng sẽ có những người chào đón thảm họa mà không bi kịch hóa nó.

Tin vui là, từ rất lâu trước khi hành tinh này diệt vong, với một chút giúp đỡ từ trị liệu và triết học, chúng ta có thể tự đưa mình vào nhóm thứ hai: nhóm những người chịu đựng khó khăn mà không thêm thắt những lời chỉ trích tàn nhẫn. Chúng ta có thể học cách trở thành người lớn nhẹ nhàng ôm lấy đứa trẻ bên trong mình, xoa dịu tiếng khóc nấc của nó – tiếng khóc của một đứa trẻ từng đau khổ và sợ hãi, và ở một mức độ nào đó, vẫn luôn là ta.

Nguồn: EMOTIONAL MATURITY IN A CRISIS