Tại sao mệt mỏi vì cuộc sống đang ngày càng trở thành một hiện tượng phổ biến

Những Điểm Chính

• Sự mệt mỏi vì cuộc sống phản ánh một cuộc đấu tranh hiện sinh ngày càng gia tăng ở nhiều người lớn tuổi, vẫn khỏe mạnh.
• Ở các xã hội phương Tây, tuổi già thường dẫn đến cảm giác cô đơn, mất đi ý nghĩa cuộc sống và trở nên mờ nhạt trong mắt mọi người.
• Nghiên cứu văn hóa cho thấy rằng thái độ đối với tuổi già có thể ảnh hưởng sâu sắc đến hạnh phúc của con người ở những năm cuối đời.
• Tìm kiếm sự trưởng thành và những niềm vui bất ngờ trong tuổi già có thể giúp con người chiến thắng cảm giác mệt mỏi hiện sinh.

Molly đã 88 tuổi và vẫn khỏe mạnh. Bà đã tiễn đưa hai người chồng, các anh chị em, hầu hết bạn bè và cả người con trai duy nhất.

“Ta chẳng còn mối quan hệ ý nghĩa nào cả, con yêu ạ,” bà nói với tôi. “Tất cả đều đã đi hết. Con biết không, tận sâu bên trong, ta cũng muốn rời khỏi thế gian này.” Bà nghiêng người lại gần hơn, như thể sắp chia sẻ một bí mật:

“Con có muốn biết ta là ai không? Ta là người mạnh mẽ. Ta có thể thừa nhận với chính mình và với con rằng, chẳng còn điều gì níu giữ ta lại. Ta đã sẵn sàng để ra đi khi thời điểm đến. Thực ra, điều đó càng đến sớm càng tốt.”

Mệt Mỏi Vì Cuộc Sống – Hiện Tượng Của Tuổi Già

Tôi đã có cơ hội trò chuyện với nhiều người lớn tuổi trong quá trình nghiên cứu của mình. Đôi khi, tôi thực sự cảm nhận được sự chân thành trong lời chia sẻ của họ, khi một số người bộc bạch rằng cuộc sống của mình đã trọn vẹn. Họ dường như đã mệt mỏi với việc tồn tại.

Tôi là thành viên của Mạng lưới Nghiên cứu về Sự Mệt Mỏi của Cuộc Sống ở Người Lớn Tuổi châu Âu, nơi quy tụ các bác sĩ lão khoa, nhà tâm thần học, nhà khoa học xã hội, nhà tâm lý học và chuyên gia về cái chết. Chúng tôi mong muốn hiểu sâu sắc hơn về hiện tượng này và tìm ra điểm đặc thù của nó. Mạng lưới cũng đang nghiên cứu để đưa ra các khuyến nghị cho các nhà chính sách, các phương thức chăm sóc sức khỏe, cũng như hỗ trợ người chăm sóc và bệnh nhân.

Giáo sư đạo đức chăm sóc Els van Wijngaarden cùng các đồng nghiệp ở Hà Lan đã lắng nghe một nhóm người cao tuổi không mắc bệnh nặng nhưng vẫn khao khát kết thúc cuộc sống. Những vấn đề chính mà họ tìm ra ở những người này bao gồm: nỗi cô đơn dày vò, cảm giác bản thân không còn giá trị, khó khăn trong việc bộc lộ bản thân, mệt mỏi hiện sinh, và nỗi sợ hãi khi nghĩ đến việc mình có thể sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào người khác.

Điều này không nhất thiết là hậu quả của một đời chịu đựng khổ đau hay phản ứng trước cơn đau thể xác. Mệt mỏi với cuộc sống cũng xuất hiện ở những người tự cho rằng mình đã sống một cuộc đời đầy đủ ý nghĩa. Một người đàn ông 92 tuổi chia sẻ với các nhà nghiên cứu của mạng lưới:

“Ông chẳng có ảnh hưởng đến bất cứ điều gì. Con tàu vẫn lướt đi, mọi người đều có việc để làm, còn ông chỉ là thứ hàng hóa nằm im trên tàu. Thật khó chịu. Đó không phải là ông. Từ 'sỉ nhục' có lẽ hơi nặng nề, nhưng cảm giác cũng gần như thế. Ông thấy mình bị phớt lờ, hoàn toàn bên lề.”

Một người đàn ông khác nói: “Hãy nhìn những bà lão trong tòa nhà đối diện. Gầy gò, như cõi chết, ngồi bất động trong xe lăn… Đó không còn là một sự tồn tại con người nữa. Đó là giai đoạn mà tôi hoàn toàn không muốn trải qua.”

Image: Natalia Rivera/flickr.com

Nỗi Khổ Đau Riêng Biệt

Nhà văn người Mỹ Philip Roth từng viết rằng “tuổi già không phải là một trận chiến, tuổi già là một cuộc thảm sát”. Sống đủ lâu, ta có thể mất đi chính bản thân mình, khả năng thể chất, bạn đời, bạn bè, và cả sự nghiệp.

Với một số người, tôi nhận thấy điều này khơi dậy một cảm giác rằng cuộc sống đã bị tước mất ý nghĩa – và những công cụ cần thiết để tái tạo mục đích sống dường như đã không còn nữa.

Giáo sư chăm sóc sức khỏe Helena Larsson cùng các đồng nghiệp ở Thụy Điển đã viết về một trạng thái “dần tắt đèn” ở tuổi già. Họ cho rằng con người dần buông bỏ cuộc sống cho đến khi sẵn sàng đóng lại mọi mối liên hệ với thế giới bên ngoài. Nhóm của Larsson đặt ra câu hỏi liệu điều này có phải là một điều không thể tránh khỏi với tất cả chúng ta.

Dĩ nhiên, kiểu khổ đau này có những đặc điểm chung (buồn bã và đau đớn) với những nỗi đau khác trong đời. Nhưng nó không giống hệt. Hãy nghĩ đến những khổ đau hiện sinh có thể phát sinh từ một căn bệnh hiểm nghèo hay một cuộc ly hôn. Trong những trường hợp ấy, một phần của nỗi đau xuất phát từ việc con người vẫn còn tiếp tục cuộc hành trình – nhưng phần còn lại của con đường trở nên bất định và chẳng còn giống như chúng ta từng kỳ vọng.

Kiểu khổ đau này thường gắn với việc tiếc nuối một tương lai mà ta cảm thấy lẽ ra ta nên có, hoặc sợ hãi về một tương lai bất định. Điểm khác biệt trong cảm giác mệt mỏi vì cuộc sống là không có mong muốn hay tiếc nuối về tương lai; chỉ còn lại một cảm giác sâu sắc rằng chuyến hành trình đã kết thúc, nhưng vẫn kéo dài lê thê trong đau đớn và vô tận.

Góc Nhìn Toàn Cầu

Tại các quốc gia cho phép trợ tử và an tử, các bác sĩ và nhà nghiên cứu đang tranh luận liệu mệt mỏi vì cuộc sống có đáp ứng đủ tiêu chí của một sự đau khổ cảm xúc không ngừng, để con người có quyền được an tử hay không. Việc vấn đề này phổ biến đến mức các nhà nghiên cứu phải tranh luận cũng có thể cho thấy cuộc sống hiện đại đã đẩy người cao tuổi ra khỏi xã hội phương Tây. Có lẽ, người già không còn được tôn kính bởi sự khôn ngoan và kinh nghiệm của họ. Nhưng điều này không phải là tất yếu. Ở Nhật Bản, tuổi già được xem như mùa xuân hay sự tái sinh sau khoảng thời gian bận rộn với công việc và nuôi dạy con cái. Một nghiên cứu cho thấy, người cao tuổi ở Nhật đạt điểm cao hơn về phát triển cá nhân so với những người trung niên, trong khi ở Mỹ thì ngược lại.

Bác sĩ phẫu thuật và giáo sư y khoa Atul Gawande cho rằng trong xã hội phương Tây, y học đã tạo ra điều kiện lý tưởng để biến tuổi già thành một “quá trình phai nhạt kéo dài”. Ông tin rằng chúng ta đã bỏ qua chất lượng cuộc sống khi chỉ tập trung vào duy trì sự sống về mặt sinh học. Đây là một hiện tượng chưa từng có trong lịch sử. Mệt mỏi vì cuộc sống có thể là minh chứng cho cái giá phải trả.

Phía Bên Kia Chân Trời

Ở một khía cạnh khác, Susan Pickard, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tuổi già và Quá trình Sống tại Đại học Liverpool, cho rằng chúng ta có nguy cơ quên mất rằng con người vẫn có thể tiếp tục “trưởng thành” ngay cả khi đã bước sâu vào tuổi già.

Pickard nhắc đến hồi ký của Diana Athill, một biên tập viên văn học người Anh sinh năm 1917, người đã “vươn cao tới bầu trời” khi 90 tuổi, với những hồi ký kể về trải nghiệm của bà ở “tuổi già sâu sắc”. Những hồi ký này không phải là không có nỗi buồn từ những mất mát mà tuổi già mang lại. Pickard giải thích:

“[Athill] mở đầu với hai nỗi mất mát. Đầu tiên là khi bà nhận ra mình không thể nuôi thêm chú chó con nào, vì sẽ không thể đi dạo cùng nó. Thứ hai là khi bà đặt mua một cây dương xỉ từ một cửa hàng qua mạng. Nó đến chỉ là một cái mầm nhỏ, và bà chắc chắn rằng mình sẽ không sống đủ lâu để thấy nó lớn và xanh tốt trong vườn.”

Nhưng đồng thời, bà cũng dần nhận ra rằng còn nhiều điều để khám phá. Ví dụ, Athill xem “tình bạn với đàn ông mà không cần đến yếu tố tình dục” là “một trong những đặc ân lớn nhất” ở tuổi già của bà. Trong những hồi ký của mình, bà vẽ nên chân dung một người phụ nữ đang vật lộn với những mất mát không thể tránh khỏi của tuổi già – nhưng cũng tìm thấy những điều mới mẻ không ngờ tới. Có lẽ xã hội chúng ta vẫn chưa thực sự hiểu cách giúp người cao tuổi nhận ra tiềm năng cho những niềm vui bất ngờ phía chân trời xa.

Nguồn: Why Tiredness of Life Is a Growing Phenomenon