Tại sao nhiều người lại thích đổ lỗi cho nạn nhân đến thế?

Đổ lỗi cho nạn nhân (victim blaming) là một hiện tượng trong đó nạn nhân của tội ác hay bi kịch bị cho là phải chịu trách nhiệm đối với những gì xảy đến với họ. Đổ lỗi cho nạn nhân thường xảy ra trong các vụ tấn công tình d.ục và cưỡng h.iếp, ở đó nạn nhân thường bị buộc tội mời gọi hoặc kích thích kẻ phạm tội thông qua cách họ ứng xử hoặc trang phục trên người.

MỘT VÍ DỤ NỔI TIẾNG VỀ HÀNH VI ĐỔ LỖI CHO NẠN NHÂN

Năm 2003, một cô bé 14 tuổi tên là Elizabeth Smart ở Salt Lake City, Utah bị kẻ xấu dùng dao đe dọa, bắt cóc từ trên chính chiếc giường ngủ của mình. Cô bé bị 2 tên bắt cóc Brian Mitchell và Wanda Barzee giam giữ suốt 9 tháng tiếp theo đó. Sau khi được giải cứu và các tình tiết của vụ bắt cóc được đưa ra trước công chúng, nhiều người đã tự hỏi tại sao cô bé không cố trốn thoát hay tiết lộ thông tin của mình (cho cảnh sát).

Đáng buồn thay, những câu hỏi kiểu này không hề hiếm gặp. Tại sao vậy, tại sao sau khi xảy ra một vụ án khủng khiếp, lại có quá nhiều người “đổ lỗi cho nạn nhân” vì những sự việc không may mà nạn nhân gặp phải?

Khi báo chí đưa tin về một phụ nữ bị c.ưỡng h.iếp, có không ít câu hỏi chỉ chăm chăm xoay quanh việc nạn nhân đã mặc quần áo ra sao hay làm gì để “kích thích” kẻ thủ ác. Khi một người bị cướp tấn công, những người khác thường tự hỏi nạn nhân làm gì mà phải ở ngoài đường khuya đến vậy hoặc tại sao người đó không thực hiện các biện pháp bổ sung để tự bảo vệ chính mình khỏi tội ác?

(Có một triển lãm trang phục của các nạn nhân bị tấn công tình dục tại Brussels, Bỉ, trong đó bao gồm cả đồ ngủ, đồng phục học sinh và cả đồng phục cảnh sát. Những bộ quần áo kín đáo và hết sức bình thường trong triển lãm cho thấy việc đổ lỗi cho nạn nhân kiểu “ăn mặc sexy ra đường nên mới bị h.iếp” là hoàn toàn vô lý.)

TẠI SAO CON NGƯỜI LẠI CÓ XU HƯỚNG ĐỔ LỖI CHO NẠN NHÂN

1. Lỗi quy kết

Lỗi quy kết bản chất được coi là hiện tượng tâm lý góp phần tạo ra xu hướng thích đổ lỗi cho nạn nhân.

Thứ thiên kiến này liên quan đến việc quy kết hành vi của người khác cho những đặc điểm thuộc về cá nhân, bên trong, nhưng lại hoàn toàn bỏ qua các tác nhân và biến số bên ngoài cũng đóng vai trò quan trọng không kém.

Ví dụ khi bạn cùng lớp bạn thi trượt, có lẽ bạn sẽ quy kết hành vi đó của họ cho một loạt các nhân tố bên trong. Chắc hẳn bạn sẽ tin rằng sinh viên đó học không đủ chăm, không đủ thông minh, hay chỉ đơn giản là lười biếng.

Thế nếu bạn thi trượt thì sao, bạn sẽ đổ lỗi cho màn thể hiện kém cỏi của chính mình chứ? Trong nhiều trường hợp, khi thất bại người ta đổ lỗi cho các nguyên nhân bên ngoài.

Chẳng hạn như phòng thi quá nóng và bạn không thể tập trung, giáo viên đã chấm điểm bất công hay đề thi bao gồm quá nhiều câu hỏi bẫy.

(Tóm lại, bất hạnh xảy đến với bạn là do bạn tốt nhưng bị ông trời ghen ghét, người bên ngoài hãm hại, còn bất hạnh xảy đến với người khác thì chính là vì người đó sai? Ở đâu ra hay thế?)

2. Hindsight Is 20/20. Chuyện đã xảy ra rồi thì nói gì chả được.

Một vấn đề khác cũng góp phần vào xu hướng đổ lỗi cho nạn nhân chính là thiên kiến nhận thức muộn (hindsight bias).

• Khi xem lại những sự kiện đã xảy ra trong quá khứ, chúng ta có xu hướng tin rằng đáng ra chúng ta nên nhìn thấy các dấu hiệu và đoán trước được kết quả mới phải.
• Kiểu nhận thức muộn này khiến mọi chuyện dường như biến thành: các nạn nhân của tội ác, tai nạn hoặc một dạng bất hạnh nào đó đáng ra phải tiên đoán và ngăn chặn bất cứ vấn đề nào có khả năng rơi xuống đầu họ.

Không chỉ mấy vụ cưỡng hiếp hay bạo lực mới xảy ra tình trạng này. Khi ai đó bị bệnh, nhiều người thường đổ lỗi cho những hành vi trong quá khứ gây ra tình trạng sức khỏe hiện tại.

Ung thư ư? Đáng ra họ nên bỏ thuốc (nhưng đâu phải tất cả bệnh nhân ung thư đều hút thuốc?). Bệnh tim. Chà, tôi nghĩ đáng ra họ phải tập luyện nhiều hơn (bạn chắc chắn là họ không tập tành gì?). Ngộ độc thực phẩm? Đáng ra họ nên dự đoán được chuyện đó khi đi ăn ở một nhà hàng mới toanh như thế (?).

Cứ như thể con người sống trên đời lẽ ra phải biết rõ hoặc đoán trước được hành động của họ sẽ gây ra những sự việc không may nào, nhưng trên thực tế, chúng ta chẳng có cách nào để tiên đoán tương lai.

3. Khi chứng kiến sự bất công, chúng ta cứ muốn tin rằng cuộc đời thật công bằng

Xu hướng đổ lỗi cho nạn nhân một phần cũng xuất phát từ nhu cầu tin tưởng rằng thế giới là một nơi công bằng chính trực. Khi chuyện không may xảy đến với người khác, chúng ta thường tin rằng chắc hẳn họ đã làm ra một hành động gì không tốt nên mới phải nhận lấy hậu quả đó. Các nhà tâm lý học xã hội gọi xu hướng này là hiện tượng thế giới công bằng (just-world phenomenon).

Nhưng tại sao chúng ta lại có nhu cầu tin tưởng rằng thế giới này công bằng và mọi người sẽ nhận được những gì họ xứng đáng được nhận?

Bởi nếu nghĩ thế giới này bất công, vậy thì rõ ràng là bất cứ ai cũng có thể trở thành nạn nhân của bi kịch. Bạn, bạn bè bạn, gia đình và những người bạn yêu thương cũng vậy. Bất kể bạn cẩn thận chu đáo thế nào, những chuyện xấu vẫn có thể và nhất định có thể xảy ra với những người tốt.

Bằng cách tin rằng thế giới này công bằng, tin rằng mọi người sẽ nhận được những gì họ xứng đáng, bằng cách đổ lỗi cho nạn nhân, con người có thể bảo vệ được ảo tưởng của riêng họ rằng những điều tồi tệ sẽ không bao giờ xảy đến với mình.

Nhưng những chuyện xấu có khả năng và có lẽ sẽ xảy ra với bạn vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời. Thế nên lần tới khi bạn nhận thấy mình đang tự hỏi ai đó đã làm gì không nên không phải cho nên mới nhận lấy vận xui, hãy dừng lại một chút để xem xét những lỗi quy kết và thiên kiến tâm lý đã ảnh hưởng đến cách bạn phán xét. Thay vì đổ lỗi cho nạn nhân, hãy thử đặt mình vào vị trí của người khác và thử đồng cảm với người ta hơn một chút đi.

____________________________

Nguồn: Verywellmind

Dịch: Tâm lý học mỗi ngày 

Ảnh: Alberto Ruggieri / Illustration Works / Getty Images

_________________________

Nếu Bạn đang cần sự hỗ trợ về tâm lý, hãy gọi cho Psychologist Vietnam - Dịch Vụ Hỗ Trợ Sức Khỏe Tinh Thần cung cấp dịch vụ tham vấn, trị liệu cho trẻ em, thanh thiếu niên, người lớn và chủ doanh nghiệp có nhu cầu phát triển về thể chất, tinh thần, với nhiều nhà tham vấn trong nước và nước ngoài có trình độ chuyên môn cao và nhiều kinh nghiệm.

Liên hệ với chúng tôi để được tham vấn và đưa ra lộ trình trị liệu (online, trực tiếp) phù hợp:

Phone: 0812151220 (Whatsapp/Viber/Telegram)

Facebook: https://www.facebook.com/PsychologistVietnam

Email: [email protected]

Địa chỉ: 136 Nguyễn Phạm Tuân, Phường Hòa Hải, Quận Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng