Tại sao những người từng trải qua tổn thương tuổi thơ lại hay cảm thấy tội lỗi

NHỮNG Ý CHÍNH:

• Các gia đình rối loạn thường dạy trẻ, nhất là những đứa trẻ bị "đổ vạ", rằng lỗi lầm là ở chúng.
• Việc khó nhận ra rằng bản thân không có lỗi khiến quá trình chữa lành của người sống sót trở nên chậm chạp.
• Học cách chuyển hóa cảm giác tội lỗi và tự trách mình thành nỗi tiếc nuối cho gia đình mà ta chưa bao giờ có thực sự giúp ích cho quá trình hồi phục.

Rhianne từng vật lộn với cảm giác tội lỗi sau khi rời bỏ ngôi nhà của mình. Cô đã rời bỏ một gia đình đầy bạo lực: người mẹ nghiện rượu và người cha chẳng bao giờ có mặt để bảo vệ cô và các anh chị em khỏi những cơn giận dữ cuồng loạn của mẹ sau mỗi lần say xỉn.

Khi bước sang tuổi 18, cô ra đi. Trong vài năm đầu, cô cảm thấy như mình được giải thoát. Nhưng rồi, khi trưởng thành hơn, cảm giác tội lỗi lại xâm chiếm cô. "Có lẽ mình đã phản ứng thái quá," cô thường nghĩ vào ban đêm. Tiếng nói ấy vang lên rõ rệt nhất vào những dịp lễ Tết, khi bạn bè, đồng nghiệp sum vầy bên gia đình, còn cô thì lặng lẽ trong căn hộ nhỏ, tự nguyện nhận làm thêm ca vì không muốn về nhà.

Trong gia đình mình, Rhianne là "đứa có vấn đề"—quá nhạy cảm, quá phiền toái, quá nhiều thứ. Cô đã được dạy cách đổ lỗi cho chính mình trong một hoàn cảnh mà cô hoàn toàn bất lực.

Gia đình bạo hành khiến ta cảm thấy tội lỗi khi rời đi

Thay vì nhìn lại chính mình và nhận ra trách nhiệm của bản thân trong mớ hỗn độn gia đình, gia đình Rhianne đã đổ hết lỗi lầm lên đầu cô. Trong lĩnh vực trị liệu tâm lý, chúng tôi gọi điều này là "bệnh nhân được chỉ định", hay thậm chí là "kẻ thế tội"—người bị coi là nguồn gốc của mọi rối loạn và vấn đề trong gia đình.

Nhưng trên thực tế, ta biết rằng một đứa trẻ không bao giờ có lỗi cho sự rối loạn trong gia đình, vì chúng hoàn toàn bất lực trước những hành vi và niềm tin đã ăn sâu vào đó. Thế nhưng, để duy trì guồng máy rối loạn ấy, những đứa trẻ như Rhianne lại học cách gánh chịu cảm giác tội lỗi không thuộc về mình. Rhianne đã học cách hấp thụ mọi lời buộc tội, vì cô không biết gì khác ngoài điều đó.

Source: Image by Pexels from Pixabay

Đó không chỉ là chuyện trong đầu bạn

Khoa học thần kinh cũng đã nói rõ điều này. Não bộ chúng ta là cỗ máy dự đoán, được hình thành bởi những khuôn mẫu lặp đi lặp lại. Khi ta lớn lên trong môi trường rối loạn, ta dễ đồng nhất bản thân với những khuôn mẫu ấy: Mình là vấn đề, lỗi ở mình. Mình không xứng đáng được yêu thương. Tình yêu là phải căng thẳng, nơm nớp lo sợ, điều đó là bình thường trong các mối quan hệ.

Rhianne đã rời đi, nhưng khoảng cách không có nghĩa là vết thương lành lặn ngay. Nó vẫn bám theo cô, len lỏi vào những khoảnh khắc tĩnh lặng khi cô đối diện với chính mình. Liệu mình có nên ở lại không? Nếu họ thay đổi, mình không có mặt thì sao? Giờ đây mình không còn ở đó để bảo vệ các em thì phải làm sao?

Thậm chí, cả người ngoài cũng góp phần củng cố cảm giác tội lỗi và tự trách của cô: Những lời như "ích kỷ", "vô ơn", hay "sau này sẽ hối hận" vang lên từ miệng họ hàng và bạn bè khi biết chuyện cô cắt đứt liên lạc với gia đình. Rhianne tự hỏi, liệu họ có đúng không, và liệu cô có sai khi rời bỏ tất cả.

Cảm giác tội lỗi ấy không phải ngẫu nhiên mà có. Nó là một phần của cơ chế.

Những gia đình rối loạn hoạt động như một hệ sinh thái; khi có ai đó rời đi, cả hệ thống sẽ phản kháng. Sự vắng mặt của Rhianne phá vỡ thế cân bằng ấy. Bất ngờ, không còn ai để gánh chịu mọi lỗi lầm, không còn ai để làm vật hy sinh, không còn ai để che đậy những rối loạn ẩn giấu trong gia đình. Rhianne, người từng là "kẻ thế tội" của gia đình, trở thành mục tiêu dễ dàng nhất.

Học cách nhận diện và chuyển hóa cảm giác tội lỗi giúp ích cho quá trình hồi phục

Liệu pháp tâm lý đã giúp Rhianne học cách nhận diện và nhìn nhận lại cảm giác tội lỗi ấy. Cô bắt đầu thấy rõ cách mà sự tự trách ấy vẫn len lỏi trong từng mối quan hệ, trong từng kỳ vọng của mình với người khác.

Nhưng quan trọng nhất, cô dần nhận ra cảm giác tội lỗi ấy thực chất là nỗi tiếc nuối cho gia đình mà cô hằng mong có, và là nỗi sợ hãi sự cô đơn khi rời bỏ gia đình duy nhất mà cô biết, dù nó đầy rẫy những tổn thương và độc hại. Khi Rhianne cho phép mình tiếc nuối, cho phép mình đau buồn, cô đã dần giảm bớt được gánh nặng tội lỗi và tự trách vốn đeo bám mình bấy lâu nay.

Nếu bạn đang trên hành trình hồi phục sau bạo hành và tổn thương, hãy tìm đến một chuyên gia trị liệu thấu hiểu về những gia đình bạo hành và vấn đề cắt đứt quan hệ.

Nguồn: Why Survivors of Childhood Trauma Often Feel Guilty | Psychology Today