Thiên văn học và nỗi buồn

Dấu hiệu của một tâm hồn mang nỗi buồn sâu thẳm chính là sự khó khăn trong việc hòa mình hoàn toàn vào những giá trị chung được xã hội coi là quan trọng. Ta biết rõ mình được kỳ vọng sẽ quan tâm đến điều gì: sự nghiệp, những câu chuyện phiếm xung quanh, ý kiến của cộng đồng, các tin tức thời sự, cách người khác nhìn nhận ta, hay tương lai nhân loại sẽ ra sao trong thập kỷ tới. Những điều đó được cho là mang ý nghĩa lớn lao, nhưng đâu đó, trong góc thầm kín của tâm hồn, ta lại cảm thấy không hoàn toàn đồng điệu với những mối quan tâm hay niềm hân hoan tập thể ấy, như thể ta đang nhìn chúng qua một lớp kính mờ, cách xa mọi nỗi niềm mà người đời nâng niu. Không phải ta đang tuyệt vọng hay bi quan, nhưng đôi lúc, ta cũng chẳng mấy bận tâm liệu mình có sống tiếp hay không.

Khi mang trong mình cảm giác ấy, người ta thường khuyên ta nên vực dậy bản thân, hòa nhập lại với nhịp sống đầy ồn ào, sôi động và cả những hoảng loạn của cuộc đời. Nhưng có một lựa chọn khác – một cách để trân trọng và đào sâu hơn nguồn gốc của những trực giác ấy. Ta không hẳn là người lạnh lùng hay vô cảm. Chỉ là ánh mắt của ta có khuynh hướng nhìn về những điều vượt xa sự tồn tại của con người, vượt xa cái tôi bé nhỏ. Ta không dừng lại ở những gì hiển hiện ngay trước mắt, mà suy ngẫm xem từ khoảng cách sáu tỷ kilomet, loài người sẽ trông như thế nào. Ta không quan tâm lắm đến ngày mai sẽ ra sao, mà bận lòng về việc thời khắc hiện tại này sẽ nằm ở đâu trong dòng chảy hàng triệu năm của trái đất.

Pluto as viewed by the New Horizons spacecraft (July 2015)

Với những cảm giác xa rời ấy, điểm dừng chân thích hợp không phải là chiếc ghế của nhà trị liệu tâm lý, mà là các đài thiên văn, các khoa thiên văn học, những biểu đồ bề mặt mặt trăng hay các bức ảnh chụp từ tàu thăm dò Voyager. Nỗi buồn của ta có thể được chữa lành bởi những xoáy sáng của Thiên hà Lùn Canis Major, cách mặt trời 236 triệu tỷ kilomet, hay bởi hình ảnh buổi chiều tà trên bình nguyên Aeolis Palus của sao Hỏa. Thiên văn học chính là người bạn tri kỷ của những tâm hồn trầm tư; NASA và ESA là những vị thần bảo trợ của họ.

Qua sự hòa mình vào không gian vũ trụ bao la, những góc nhìn có phần lạc lõng của chúng ta được khẳng định và trả lại phẩm giá xứng đáng. Ta được phép neo giữ cảm giác xa rời với những vở kịch đời thường của nhân loại vào những mảnh thiên thạch đang trôi qua hay những mặt trăng của sao Mộc. Nỗi cô đơn của ta có thể tìm được một mái nhà đích thực trên những cồn cát im lìm, trải dài trên Sputnik Planitia ở bán cầu nam của sao Diêm Vương. Một phần cảm giác mất mát có thể được hấp thụ bởi bề mặt lỗ chỗ vết tích của các thiên thạch trên mặt trăng. Và sự nhỏ bé của ta có thể được đặt vào bối cảnh của một thực tại rộng lớn hơn: một vũ trụ quan sát được với 1.000.000.000.000.000.000.000 ngôi sao.

Những đài thiên văn thoạt trông có vẻ như đang cố gắng chỉ cho ta thấy các vì sao để chuẩn bị kiến thức cần thiết cho việc một ngày nào đó trở thành nhà du hành vũ trụ hay nhà vật lý học. Nhưng thực chất, chúng mang đến cho ta một cách để thu nhỏ cái tôi trong chính con mắt của mình. Chúng là công cụ giúp xoa dịu nỗi đau khi ta bị ám ảnh bởi sự tầm thường của bản thân, bởi những thành tựu khiêm tốn và cảm giác lẻ loi trong cuộc đời này.

Dĩ nhiên, có những lý do chính đáng để ta nỗ lực sống trọn vẹn trong "ở đây" và "ngay lúc này". Nhưng cũng có những lý do mạnh mẽ hơn để ta dành ít nhất một phần trong ngày mà suy ngẫm về kỷ Proterozoic, cách đây 2,5 tỷ năm, khi các sinh vật nhân thực đơn bào bắt đầu hình thành trong sự tĩnh lặng sâu thẳm của những đại dương mênh mông chưa bị xáo trộn. Ta không cần phải tự trách móc mình quá nhiều khi cảm thấy khó hòa hợp với những con người xung quanh. Thay vào đó, ta có thể tạo nên một mối giao kết tưởng tượng với vô vàn hình thái kỳ diệu mà sự sống đã thể hiện qua dòng lịch sử hành tinh này, như loài thằn lằn vẹt Psittacosaurus đầy quyến rũ từng sống cách đây hơn 100 triệu năm, hoặc người bạn đồng đại của nó, loài Chaoyangsaurus, một sinh vật có kích thước cỡ một chú chó, chiếc đuôi phủ lông, đứng trên hai chân đầy mạnh mẽ.

Niềm an ủi lớn nhất cho nỗi buồn trước những điều chẳng bao giờ thực sự trọn vẹn trong cuộc đời là tự nhắc mình rằng tuổi thọ trung bình của một ngôi sao ổn định chỉ khoảng 8 tỷ năm, và mặt trời của chúng ta đã cháy được gần một nửa hành trình đó. Chẳng mấy chốc nữa, ngôi sao trung niên này sẽ tăng độ sáng đến mức làm bốc hơi toàn bộ các đại dương trên Trái đất. Khi hết nhiên liệu hydro, nó sẽ biến thành một ngôi sao đỏ khổng lồ, phình to đến tận sao Hỏa, nuốt chửng cả hành tinh của chúng ta, bao gồm mọi nguyên tử của những thứ và những con người đang khiến ta phiền lòng đến thế hôm nay.

Hãy để nỗi buồn của mình hòa tan trong đại dương của khổ đau mà mọi sinh vật sống đều phải trải qua. Hãy liên kết cảm giác vô định, không mục đích của ta với những tin tức chi tiết về năm cuộc đại tuyệt chủng mà hành tinh này đã từng gánh chịu. Đừng bao giờ nghĩ rằng đó là điều gì cá nhân. Trước mỗi thất bại, hãy nhủ rằng có tới 40 tỷ hệ hành tinh trong vũ trụ. Và trước mỗi buổi hẹn đầy lo âu hay bài phát biểu căng thẳng, hãy thầm lặp lại như một lời cầu nguyện mang tính bùa hộ mệnh rằng dải Ngân Hà dài tới 100.000 năm ánh sáng, và thiên hà xa nhất mà loài người biết đến, GN-z11, cách nhà hàng hay trung tâm hội nghị nơi ta đứng tới 32 tỷ năm ánh sáng.

Những tâm hồn ưu tư thường ngờ rằng mọi thứ đều có chút gì đó vô nghĩa. Nhưng thông qua thiên văn học, ta có thể tìm thấy lý do và cách thức để thấy rằng điều này thực sự đúng – một cách hấp dẫn, đầy cuốn hút, và kỳ diệu thay, lại khiến ta yêu đời hơn theo cách mà ta không ngờ tới.

Nguồn: ASTRONOMY AND MELANCHOLY - The School Of Life