Về lòng biết ơn

Chúng ta đều biết rằng nên trân trọng những điều tốt đẹp trong cuộc sống nhiều hơn. Nhưng thật kỳ lạ, đôi khi lời nhắc nhở về lòng biết ơn lại mang đến cảm giác khó chịu, thậm chí bực bội.

Phần nào đó, lý do đến từ mâu thuẫn sâu sắc giữa lòng biết ơn và bản năng tự nhiên của con người: tham vọng. Trong lý thuyết, chúng ta hiểu rằng mình cần biết ơn những gì đang có. Nhưng trong thực tế, ta lại bị cuốn vào những cuộc chạy đua không hồi kết: tìm kiếm mối quan hệ tốt hơn, công việc lý tưởng hơn, cộng đồng văn minh hơn, quốc gia phát triển hơn. Những người khuyên ta biết ơn thường nghe như thể họ đang bảo ta hài lòng với hiện tại – ngay cả khi nó chẳng lấy gì làm hoàn hảo.

Họ nói: “Tình hình có thể tệ hơn nhiều!” Người dân ở các quốc gia phát triển, dù bực mình với chính phủ, nên thấy may mắn vì chính trị gia nước mình không như ở Zimbabwe. Ai đó đang bực bội vì cơn ho kéo dài nên vui vì ít ra họ không bị viêm phổi… Nhưng, xin đừng nhắc tôi phải biết ơn vào lúc này!

Tư tưởng biết ơn thường đi ngược lại với nhịp sống của các xã hội hiện đại. Chủ nghĩa tư bản nuôi dưỡng lòng khao khát, tham vọng và khen thưởng những ai không ngừng nỗ lực để đạt được sự xuất sắc. Sự bồn chồn, không bằng lòng chính là điều kiện tiên quyết của tiến bộ. Chẳng điều gì được phép trở nên “đủ tốt” quá lâu. Ý tưởng hài lòng với những gì ta có, với con người hiện tại của ta, trở nên lạ lẫm và nguy hiểm. Lòng biết ơn đôi khi bị xem như giải thưởng an ủi – lời biện minh cho kẻ thất bại.

Thậm chí, lời khuyên “hãy biết ơn” đôi khi không tử tế như vẻ ngoài của nó. Đó có thể chỉ là cách ai đó che đậy nỗi sợ cạnh tranh, hoặc từ chối đối diện với những căng thẳng của việc theo đuổi ước mơ. Hay có khi, đó là cách một người bạn ghen tị né tránh những lo âu của bạn, đồng thời hợp lý hóa sự lười biếng của chính họ.

Vì vậy, điều quan trọng là ta cần nghe những lời nhắc nhở về lòng biết ơn từ những người thực sự hiểu về sự nỗ lực và cố gắng – chứ không phải từ những người chỉ đơn thuần “hài lòng” vì thiếu động lực hoặc sức mạnh. Ta sẽ tin tưởng hơn khi người khuyên ta biết ơn có đủ trải nghiệm, bản lĩnh và động cơ đáng trọng. Giống như lời khuyên về sự chung thủy trong tình yêu sẽ thuyết phục hơn khi đến từ người đã có cơ hội trải nghiệm muôn vàn lựa chọn khác, nhưng vẫn chọn một tình yêu duy nhất.

Lòng biết ơn, để trở nên thuyết phục, cần song hành với khát vọng. Đó không phải là lời kêu gọi dành cho mọi người, mọi thời điểm, mà là lời nhắc nhở dành riêng cho những ai đang đi quá xa trên con đường tham vọng.

Marcus Aurelius – vị hoàng đế và triết gia La Mã – là một trong những người hướng dẫn đáng tin cậy nhất về lòng biết ơn. Ông hiểu quá rõ về quyền lực và thành công. Vì vậy, ta lắng nghe khi ông nói rằng, ta nên biết ơn một ngày nắng đẹp, một trái cây chín mọng, hay một buổi tối mùa hè đủ ấm để ngồi ngoài hiên mà không cần áo khoác. Qua lời của ông, ta nhận ra rằng lòng biết ơn không phải là cách lịch sự để thoái lui khỏi tham vọng.

Những người khuyên ta biết ơn – những người thực sự thấu hiểu – không ngây thơ khi bảo ta hãy ngắm hoa hay chiêm ngưỡng bầu trời. Họ hiểu nỗi đau và bóng tối. Họ đã đi qua địa ngục và trở về, và họ nói với ta: “Cuối cùng, những điều khiến cuộc hành trình này đáng giá lại chính là những điều bình dị, khiêm nhường nhất, nhưng sâu sắc nhất.”

Nỗi sợ hãi có thể là một phần lý do. Nhiều người trong chúng ta sợ tận hưởng khoảnh khắc hiện tại. Như thể việc dừng lại để ngắm một bông hoa hay những đám mây trôi qua đường chân trời sẽ khiến ta “mềm yếu,” dễ rơi vào sự tự mãn nguy hiểm và làm ta đánh mất ý chí đối mặt với những thử thách lớn hơn.

Ta thường vô thức so sánh bản thân với những hình mẫu không thực tế. Nhưng vấn đề nằm ở chỗ: các hình mẫu ấy không hề “bình thường.” Ví dụ, một người có thể không hài lòng với ngoại hình của mình vì luôn so sánh với những người mẫu họ thấy. Nhưng vẻ đẹp của người mẫu hiếm hoi chẳng khác gì sự tàn bạo của kẻ giết người hàng loạt. Vấn đề là, chúng ta thường nghĩ những điều cực kỳ hiếm hoi ấy lại phổ biến hơn thực tế rất nhiều.

Ba bản tin về các vụ đâm chém trong một tuần làm ta tưởng rằng xã hội ngập trong bạo lực. Tương tự, khi những hình ảnh về sự hoàn mỹ trong tình yêu, sự nghiệp hay vẻ bề ngoài bị lặp đi lặp lại, ta dễ nhầm lẫn rằng đó là tiêu chuẩn chung. Và ta trở nên không biết ơn, bởi lẽ ta là những “nhà thống kê tồi tệ.”

Chúng ta cần chống lại những hình ảnh giả tạo về sự hào nhoáng. Hãy soi sáng những con người, những khung cảnh và những công việc xứng đáng được trân trọng hơn nhiều so với vị thế mà xã hội hiện tại dành cho chúng.

Dĩ nhiên, việc tìm thấy vẻ đẹp trong những điều bình thường hàng ngày không phải lúc nào cũng dễ dàng. Ta có công việc phải làm, hóa đơn cần trả, nhà cửa cần dọn dẹp. Tất cả những điều ấy khiến ta bực bội, bởi dường như chúng đang kéo ta ra xa khỏi những tham vọng lớn lao hơn, khỏi một cuộc đời “tốt đẹp hơn.”

Nghệ thuật – và những phòng triển lãm nghệ thuật – thường bị xem là thứ gì đó xa vời với cuộc sống thường nhật: một nơi ghé thăm khi rảnh rỗi, điểm dừng chân trong những ngày nghỉ. Nhưng đôi khi, nghệ thuật lại có cách nhắc nhở ta rằng cuộc sống quanh mình không hề tẻ nhạt hay vô nghĩa như ta vẫn thường nghĩ. Nghệ thuật có thể trở thành người bạn đồng hành, chỉ cho ta biết cách nhìn đời bằng con mắt tràn đầy biết ơn, như cách những nghệ sĩ vĩ đại đã nhìn vào thế giới của họ.

Hãy nghĩ đến Pieter de Hooch, họa sĩ người Hà Lan thế kỷ 17, người đã tìm thấy vẻ đẹp trong những khoảnh khắc giản dị của đời sống gia đình – những điều bình thường mà ai trong chúng ta cũng từng trải qua, đôi khi không một chút trân trọng.

Chúng ta đã từng đứng trước máy giặt, cảm thấy mệt mỏi, nhàm chán, bực bội. Những chiếc tủ vải cũng thế – dễ dàng trở thành biểu tượng của sự đơn điệu, lặp lại, tẻ nhạt… Nhưng qua nét vẽ của de Hooch, một cảnh đời tưởng như vô vị lại trở nên ý nghĩa đến lạ. Bức tranh khiến ta xúc động, bởi thông điệp trong đó là chân lý. Giá mà ta biết nhận ra giá trị của sự tĩnh lặng, của cái đẹp trong nhịp sống đời thường, thì gánh nặng trong lòng sẽ nhẹ bớt biết bao.

Bức tranh ấy như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng: những chủ đề lớn lao của đời sống – như sự thịnh vượng, hạnh phúc, những mối quan hệ tốt đẹp – thật ra đều bắt đầu từ cách ta đối diện với những điều nhỏ nhặt.

Dù thông điệp ấy giản dị, nhưng giữ được nó trong lòng lại không dễ. Bởi xã hội ngày nay luôn khiến ta tin vào những điều khác. Tuy nhiên, việc rất nhiều người yêu mến tác phẩm nhỏ bé của de Hooch giữa một thế giới cạnh tranh và đầy toan tính cho ta hy vọng. Bởi đâu đó sâu thẳm, ta vẫn biết rằng ông đã chạm đến một điều gì đó rất quan trọng.

Một ngày bình dị qua ống kính Jeff Wall

Jeff Wall, nhiếp ảnh gia người Canada, cũng giống Pieter de Hooch, nhận ra sự quyến rũ của một ngày bình dị – khi ta loanh quanh trong nhà, sắp xếp đồ đạc, làm những việc vụn vặt. Trong những bức ảnh của ông, ta lại tìm thấy lý do để biết ơn những điều giản đơn như thế.

Nói rằng ta nên biết ơn không có nghĩa là từ bỏ nỗ lực cho tương lai. Đó là lời mời gọi ta nhận ra: ngay lúc này, ở đây, đã có rất nhiều lý do để hài lòng với con người mình và những gì ta đang có. Nếu ta không biết tìm niềm vui trong hiện tại, thì kể cả khi đạt đến đỉnh cao mọi tham vọng, sự trống rỗng vẫn sẽ đeo bám. Vấn đề không nằm ở việc ta có quá ít, mà ở chỗ ta không dám buông bỏ những lớp phòng thủ của mình đủ lâu để cảm nhận niềm vui trong những điều nhỏ bé.

Chúng ta có thể chọn cách kể lại câu chuyện cuộc đời theo nhiều góc nhìn khác nhau. Không có gì xảy ra với ta mà chỉ mang một ý nghĩa duy nhất – tất cả đều có thể được nhìn từ những lăng kính khác. (Trầm cảm, suy cho cùng, là sự bất lực trong việc thay đổi cách ta kể câu chuyện của chính mình.)

Nếu so cuộc đời mình với những lý tưởng phi thực tế, chắc chắn ta sẽ luôn thấy thất bại. Ta đã từng mắc sai lầm nghiêm trọng, thiếu can đảm, lười biếng, làm tổn thương những người quan trọng, và đôi khi còn phá hỏng mọi thứ. Nhưng việc chỉ tập trung vào thất bại chẳng phải điều gì đáng tự hào. Có một sự cao quý trong việc biết tìm thấy một góc nhìn bao dung và hy vọng hơn – trong việc biết làm bạn với chính mình.

Chúng ta cần những khoảnh khắc biết ơn, bởi trách nhiệm lớn nhất của ta là tiếp tục sống. Là tìm ra lý do để không kết thúc cuộc đời này một cách vội vàng, ngay cả khi thoạt nhìn, điều đó có vẻ dễ hiểu.

Sự sửa chữa triệt để nhất là đối chiếu bản thân với những người đã khuất. Nếu đặt mình vào chuẩn mực cuối cùng ấy, ta sẽ nhận ra rằng, ngay cả những điều ta xem là khiếm khuyết, thật ra vẫn đáng để trân trọng.

Nhưng rồi, sự thật ấy thường tan biến giữa dòng chảy thường ngày. Nó chỉ thoáng xuất hiện khi ta dự một đám tang hay nhìn thấy một tai nạn kinh hoàng trên xa lộ – và rồi ta lại quên đi. Nếu biết cách vẽ lại những khung so sánh vô thức, ta sẽ thấy cuộc đời mình trở nên sáng rõ hơn, nhẹ nhàng hơn, và đáng giá hơn.

Lòng biết ơn chính là phần thưởng mà ta nhận được khi từ bỏ những hình ảnh sai lệch về sự “bình thường” và bắt đầu nhìn cuộc đời mình qua lăng kính chân thực, nhưng đầy giải phóng.

Năm điều nhỏ bé cần biết ơn

1. Bánh mì nướng phết bơ.
2. Đêm hè ấm áp.
3. Những lần ngâm mình trong bồn tắm.
4. Đôi tất sạch sẽ.
5. Vẫn đang sống sót qua ngày.

Nguồn: The School Of Life