Về những người bay gần mặt trời – và những người chưa bao giờ bay đủ gần

Hầu hết chúng ta, ở một thời điểm nào đó trong tuổi thơ, đều từng được kể câu chuyện về Daedalus và Icarus. Truyền thuyết Hy Lạp cổ đại này, có nguồn gốc từ thuở sơ khai của nền văn minh, kể về một kiến trúc sư tài năng và khôn ngoan tên Daedalus, người bị vị vua độc ác Minos giam cầm trong một tòa tháp cao, ở một góc hẻo lánh trên đảo Crete, cùng với con trai yêu dấu của mình là Icarus. Không cam chịu sống cuộc đời trong cảnh tù đày, Daedalus đã tạo ra đôi cánh từ những chiếc lông vũ nhặt được, dán lại bằng sáp ong, và mời Icarus cùng mình đứng trên bệ cửa sổ, thực hiện một cuộc đào thoát. Nhưng ông nhấn mạnh một điều: nếu Icarus bay quá cao, những tia nắng mặt trời sẽ làm tan chảy lớp sáp, và tai họa sẽ ập đến.

Ban đầu, cả hai cha con đều vượt qua không phận đảo Crete một cách an toàn. Nhưng rồi, ở đâu đó ngoài khơi đảo Samos, bất chấp những lời cảnh báo dịu dàng và kiên nhẫn của cha, Icarus để niềm vui bay bổng lấn át lý trí. Cậu vút lên cao, đôi cánh tan rã, và cậu rơi xuống biển, gần một hòn đảo nhỏ xinh đẹp mà ngày nay được đặt theo tên cậu – Ikaria.

Cách chúng ta thường được kể câu chuyện này, bài học được nhấn mạnh theo một chiều hướng duy nhất: đừng quá hăng hái, đừng để cảm xúc cuốn đi, hãy kiểm soát bản thân, đừng kiêu ngạo, đừng phô trương, hãy bình tĩnh.

Dĩ nhiên, câu chuyện này không trở thành một phần của kho tàng nhân loại nếu bài học ấy không phải là lời khuyên vô cùng đúng đắn. Không ai có thể sống một cuộc đời tốt đẹp nếu thiếu sự tỉnh táo trước những hiểm họa của tham vọng mù quáng và lòng ham muốn vô độ.

Nhưng chính sự rõ ràng của bài học đó lại có nguy cơ che khuất một ý nghĩa phụ quan trọng khác, âm thầm ẩn giấu trong câu chuyện. Đây không chỉ là một câu chuyện về sự kiêu ngạo hay việc vượt quá giới hạn. Nó còn là câu chuyện về hy vọng, về sự cần thiết của việc trốn thoát, về dám thử một con đường mới, về việc không chấp nhận mãi mãi bị giam cầm bởi những quyền lực ngu ngốc.

Bởi lẽ, với mỗi người nhảy ra khỏi tháp mà thiếu sự tự chủ, có – và có lẽ rất nhiều – những người khác, cũng bi kịch không kém, lại chọn ở lại trong tháp suốt cả đời. Không chỉ bị nhốt trong một căn phòng, mà còn bị bó buộc trong một chiếc hộp, đặt trong một góc tủ, dưới chân một chiếc giường. Họ quá sợ hãi để khai phá sức mạnh và tự do của chính mình, quá nhút nhát để dám vượt qua những rào cản bất công, quá cam chịu để hình dung về một tương lai tươi sáng hơn.

Nhìn thẳng vào câu chuyện, ta sẽ nhận ra hai bài học cốt lõi trong truyền thuyết Hy Lạp cổ xưa này: bài học truyền thống về hiểm họa của việc bay quá gần mặt trời, và bài học âm thầm nhưng không kém phần quan trọng về những rủi ro kinh hoàng của việc mãi mãi là một kẻ tù đày.

Trong câu chuyện này, có một nhân vật mà chúng ta nên tìm đến để gợi ý cách giải quyết nghịch lý đau đớn ấy. Đó là Daedalus – người, bất chấp bi kịch xảy ra sau đó, vẫn xứng đáng được công nhận vì đã nỗ lực khéo léo để cho con trai mình thấy cuộc đời có thể thế nào nếu sống thành công. Ông không chỉ cảnh báo Icarus về những nguy hiểm vô biên. Ông không suốt ngày nhắc đi nhắc lại rằng những kế hoạch táo bạo đều không thành, rằng nhút nhát là cách duy nhất. Ông không muốn con trai mình phải sống hết đời trong giam cầm. Ông không cho rằng chiến thắng cuối cùng nên thuộc về những kẻ bạo ngược. Ông đã nói với con về khả năng vươn cánh bay, về những cơ hội khi cất mình trên dòng khí, về giấc mơ đến những vùng đất mới.

Chúng ta không nên dùng những ví dụ về tai nạn khủng khiếp để dập tắt khao khát tìm kiếm niềm vui và sự mới mẻ. Chúng ta sở hữu trí tuệ sáng suốt để lên kế hoạch cho những lối thoát an toàn, và có thể trở nên thông minh trước những kẻ thù. Dĩ nhiên, chúng ta phải thận trọng, phải biết khi nào cần im lặng. Nhưng nếu tất cả những gì ta nghĩ đến chỉ là sự an toàn, nếu ta chỉ chăm chăm vào những vụ rơi vỡ, thì rốt cuộc ta vẫn sẽ chết trong tuyệt vọng. Phải có – và thực sự tồn tại – một điểm cân bằng tốt đẹp giữa việc bị giam cầm và chìm nghỉm ngoài biển khơi.

Thái độ của chúng ta, phần lớn, được định hình bởi việc Daedalus của ta đã là ai. Có những bậc cha mẹ nói chuyện dịu dàng và sáng tạo với ta về rủi ro và phần thưởng; họ bàn về những mặt trái của sự quá hưng phấn nhưng cũng nói về hiểm họa của sự rụt rè. Và rồi có những bậc cha mẹ khác, những người không bao giờ chấp nhận để con mình vươn đôi cánh – có lẽ bởi chính họ vẫn chưa tìm được cách thoát khỏi nhà tù của chính mình.

Trong một khoảnh khắc yên lặng, ta có thể tự hỏi mình đang đứng ở đâu trên phổ Icarus:

• Ta đã học được gì từ những người chăm sóc mình về việc thay đổi hoàn cảnh sống?
• Họ nhấn mạnh điều gì nhiều hơn: hy vọng hay sợ hãi?
• Ta có được phép hy vọng không, hay chỉ luôn bị cảnh báo về nguy cơ thất vọng khi hy vọng quá nhiều?
• Những Daedalus của ta đã sợ hãi ra sao trước sức mạnh bay cao của ta?
• Và, quan trọng nhất, ta có cần điều chỉnh độ cao của mình không? Ta nên bay thấp xuống một chút, hay – với sự khẩn thiết không kém – ta cần đẩy mình bay cao hơn nữa?

Chúng ta biết quá nhiều về những thảm họa có thể xảy ra từ tham vọng. Nhưng ta không nên quên rằng, bất chấp số phận bi thảm của Icarus, vẫn luôn tồn tại những rủi ro lớn lao không kém khi ta không chịu đẩy mình bay gần hơn đến những tia nắng ấm áp, đầy sức sống của mặt trời.

Nguồn: ON FLYING TOO CLOSE TO THE SUN – AND NOT FLYING CLOSE ENOUGH - The School Of Life