Vì sao bất bình đẳng có thể dẫn đến ngoại tình

“Hãy trung thành trong những điều nhỏ bé, bởi chính trong đó mà sức mạnh của bạn được hun đúc.”
— Mẹ Teresa

Ai trong chúng ta rồi cũng từng trải qua cảm giác ghen tị. Cảm xúc phổ biến này phản ánh một thái độ tiêu cực trước những dạng bất công nhất định. Tình yêu lứa đôi được xây đắp trên nền tảng bình đẳng giữa hai người. Vì thế, ta có thể nghĩ rằng: nếu sự chênh lệch được thu hẹp, lòng ghen tuông sẽ giảm; và nếu khoảng cách bị nới rộng, sự ghen tị sẽ lớn dần. Tuy nhiên, thực tế đôi khi lại trái ngược. Chẳng hạn, trong những xã hội đề cao bình đẳng, nơi khoảng cách giữa người với người được thu hẹp hơn so với các xã hội thiếu công bằng, lòng ghen tị không hề biến mất; thậm chí đôi khi còn bị thổi bùng lên. Và có những lúc, chính việc gia tăng bất bình đẳng lại khiến mối quan hệ yêu đương thêm phần sâu sắc. Trong cả hai trường hợp ấy, điều quan trọng lại nằm ở những khoảng cách nhỏ bé.

Bất bình đẳng và lòng ghen tị

“Một người khôn ngoan đã từng nói: Không gì bất công hơn việc đối xử bình đẳng với những kẻ vốn không bình đẳng.”
— Felix Frankfurter

Lòng ghen tị bắt nguồn từ cảm giác thua kém, tức là một sự bất bình đẳng mà ta cho là không đáng phải chịu. Càng cảm thấy khoảng cách ấy lớn và càng tin rằng nó không công bằng, lòng ghen tị lại càng mãnh liệt.

Chúng ta thường nhìn nhận bất bình đẳng với cái nhìn tiêu cực. Ví dụ, người ta hay chỉ trích sự gia tăng khoảng cách giàu nghèo trong xã hội. Nhưng lòng ghen tị lại thường không xuất phát từ một mối bận tâm đạo đức mang tính phổ quát về công lý, mà là từ nỗi niềm riêng, một cảm giác thua kém mà ta thấy mình không đáng phải gánh chịu.

Chính vì bất bình đẳng dễ tạo ra ghen tị, ta có xu hướng nghĩ rằng: nếu thu hẹp bất công, lòng ghen tị sẽ giảm. Hãy thử nghĩ đến các xã hội đề cao bình đẳng, nơi nỗ lực phân bổ công bằng các nguồn lực nhằm đáp ứng những nhu cầu cơ bản của mọi thành viên, như phong trào kibbutz ở Israel. Thật bất ngờ, mức độ ghen tị trong các cộng đồng kibbutz lại không hề thấp hơn những môi trường thiếu công bằng, thậm chí, đôi khi còn cao hơn.

Có vài lý do khiến những xã hội đề cao bình đẳng lại không thể làm giảm bớt lòng ghen tị. Một trong số đó là bởi con người khó lòng xóa bỏ được sự chênh lệch sâu xa bắt nguồn từ những khác biệt tự nhiên, như ngoại hình hay trí tuệ. Một lý do khác là vì chính tư tưởng bình đẳng lại lên án sự bất công, và từ đó, vô tình như thể đang tiếp tay hợp thức hóa cảm giác ghen tị. Một nguyên nhân quan trọng nữa là xu hướng tự nhiên của con người: luôn đem mình ra so sánh với những người có xuất thân, nghề nghiệp hay hoàn cảnh tương tự. Nhiều nghiên cứu cho thấy các cặp đôi thường rất giống nhau về tuổi tác, học vấn, ngoại hình, chiều cao, quan điểm chính trị và niềm tin tôn giáo. Từ thời xa xưa, nhà thơ Hy Lạp Hesiod đã viết rằng: “Thợ gốm đố kỵ thợ gốm, nghệ nhân ghen tức nghệ nhân, kẻ ăn xin ganh ghét kẻ ăn xin, và ca sĩ thì đố kỵ ca sĩ.” Quả thật, lòng ghen tị thường bùng lên khi ta so mình với những người giống mình.

Điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây lại là một lý do khác khiến việc giảm thiểu ghen tị trở nên bất thành: đó là cảm giác gần kề với điều mình ao ước, tức là sự tương đồng về địa vị, thu nhập hay khả năng sở hữu một thứ gì đó. Khi ta cảm thấy ghen tị, ánh mắt thường hướng về những khoảng cách nhỏ, về những người ngay phía trên mình, bởi họ chính là những bậc thang đầu tiên ta cần bước qua trên chiếc thang định mệnh. Chính họ là những người ta dễ bị đem ra so sánh nhất, và thành công của họ là thứ dễ khiến ta cảm thấy mình nhỏ bé, kém cỏi nhất. Khi sự bất công trở nên quá đỗi chênh lệch, đặc biệt là khi ta cảm thấy điều người kia có nằm ngoài tầm với, lòng ghen tị lại lắng xuống. Nhưng khi cảm giác trong ta là: “Lẽ ra người đó có thể là mình,” thì ghen tị bỗng trở nên sắc bén và nhức nhối hơn bao giờ hết.

Bất bình đẳng trong tình yêu

“Nếu chẳng thể yêu nhau ngang bằng,
Vậy xin cho em là người yêu nhiều hơn.”
— W. H. Auden

Trong cuốn sách gần đây của tôi, The Arc of Love: How Our Romantic Lives Change over Time, tôi chỉ ra rằng: bình đẳng cũng chính là cốt lõi của các mối quan hệ lãng mạn. Bất bình đẳng, đặc biệt khi đi kèm cảm giác thua kém không đáng có, sẽ làm tổn thương tình yêu đôi lứa. Điều này từng được thể hiện rõ trong nghiên cứu của Karin Prins và cộng sự (1993) về các mối quan hệ ngoài hôn nhân. Họ phát hiện rằng khả năng vướng vào chuyện ngoại tình thấp hơn trong những mối quan hệ yêu đương bình đẳng, so với những mối quan hệ có một người “vượt trội”, mang cảm giác rằng mình có thể tìm được người xứng đáng hơn, còn người kia lại thấy mình “thấp kém”, và thường mang trong lòng nỗi ghen tị, hờn giận, tủi thân vì không được bạn đời trân trọng.

Dẫu vậy, Christine Whelan (2006) lại cho rằng phần lớn những người đàn ông thành đạt đều bày tỏ mong muốn được kết hôn hoặc đã kết hôn với một người phụ nữ thông minh bằng mình, thậm chí là thông minh hơn. Những người đàn ông này tin rằng họ đã có một “thương vụ thông minh” khi chọn người bạn đời như vậy. Tuy nhiên, theo Elizabeth Bruch và M. E. J. Newman (2018), khoảng cách mong muốn ấy cũng có giới hạn: cả đàn ông và phụ nữ đều có xu hướng tìm đến người bạn đời mà họ cho là “hấp dẫn hơn mình khoảng 25%”. Bằng cách này, đàn ông vẫn có thể tận hưởng vầng hào quang phản chiếu từ người phụ nữ của mình, qua đó nâng cao lòng tự trọng của bản thân.

Trong ngắn hạn, sự chênh lệch giữa hai người có thể khiến người này ngưỡng mộ người kia, góp phần thổi bùng cảm xúc yêu đương và khơi dậy khao khát thể xác ban đầu. Nhưng về lâu dài, những khoảng cách lớn lại trở thành gánh nặng cho cả hai, khi những mục tiêu bề nổi và thoáng qua dần nhường chỗ cho những trăn trở sâu sắc hơn trong đời sống tình cảm.

Những điều nhỏ bé lại mang ý nghĩa thật lớn lao

“Gửi em một nụ hôn gió từ phía bên kia căn phòng,
Khen em xinh ngay cả khi em chẳng được như thế,
Khẽ chạm vào mái tóc em khi lướt qua chiếc ghế,
Những điều bé nhỏ ấy lại mang ý nghĩa rất nhiều.”
— Kitty Kallen

Chúng ta đã thấy rằng những khoảng cách nhỏ bé lại vô cùng quan trọng, chúng làm tăng lòng ghen tị ngay cả khi bất bình đẳng được thu hẹp, và làm tình yêu thêm đậm sâu ngay cả khi sự chênh lệch tăng lên. Một lý do, như đã nói ở trên, là vì những khoảng cách nhỏ dễ dẫn đến so sánh, đặc biệt là cảm giác “lẽ ra mọi chuyện đã có thể khác đi”, một yếu tố then chốt làm bùng lên những cảm xúc mãnh liệt.

Một lý do khác khiến những điều nhỏ bé trở nên quan trọng, là bởi chúng có sức sống bền lâu. Bạn có thể tặng người mình yêu một viên kim cương mỗi năm một lần, nhưng lại có thể gửi một nụ hôn gió qua căn phòng nhiều lần mỗi ngày. Theo nghĩa đó, điều cốt lõi nhất trong tình yêu không nằm ở những phút giây thăng hoa thể xác, dù có thể diễn ra vài lần mỗi tuần, mà nằm ở thái độ, sự quan tâm bạn dành cho nhau trong suốt khoảng thời gian giữa những khoảnh khắc bùng nổ ấy. Tình yêu hiện diện “ở khoảng giữa”, không phải ở giữa hai con người, mà là ở giữa những lần biểu lộ rực rỡ, chính trong những điều thường nhật và âm thầm diễn ra ấy, tình yêu mới thực sự được nuôi dưỡng.

Anton Chekhov từng viết: “Kẻ ngu nào cũng có thể đối mặt với khủng hoảng; nhưng chính cuộc sống thường nhật mới là thứ bào mòn ta.” Một người anh hùng (cũng như một kẻ ngốc) là người biết xoay xở trước những rủi ro hay biến cố lớn. Còn người đang yêu, họ học cách gìn giữ những điều nhỏ bé đang hiện hữu trong từng nhịp sống yêu thương. Những điều nhỏ nhặt, thật sự lại mang ý nghĩa rất lớn lao.

Bài viết này là một phần trong cuốn sách gần đây của tôi, The Arc of Love: How Our Romantic Lives Change over Time.

Tài liệu tham khảo

Ben-Ze’ev, A. (2019). The arc of love: How our romantic lives change over time. University of Chicago Press.

Bruch, E. E., & Newman, M. E. J. (2018). Aspirational pursuit of mates in online dating markets. Science Advances, 4, eaap9815.

Prins, K. S., Buunk, B. P. & Van Yperen, N. W. (1993). Equity, normative disapproval and extramarital relationships. Journal of Social and Personal Relationships, 10, 39-53.

Whelan, C. B. (2006). Why smart men marry smart women. Simon & Schuster.

Nguồn: Why Inequalities Can Lead to Extramarital Affairs | Psychology Today