Vì sao hôn nhân lại khó bền lâu đến thế?

Vì sao hôn nhân lại khó duy trì đến vậy? Câu trả lời nằm ở bốn nguồn gốc căng thẳng vốn dĩ đã ăn sâu vào lòng xã hội đương đại.

Thứ nhất là sự đối chọi giữa bản chất cam kết của hôn nhân và niềm tin hiện đại vào sự hoàn thiện cá nhân. Vào thế kỷ XIX và phần lớn thế kỷ XX, phụ nữ được kỳ vọng sẽ hy sinh bản sắc riêng để gìn giữ cuộc hôn nhân. Cho đến ngày nay, gánh nặng ấy vẫn còn hiện hữu, người ta vẫn ngầm trông đợi phụ nữ sẽ gắng sức gìn giữ gia đình, dù là thông qua trị liệu tâm lý hay qua những hy sinh thầm lặng. Thế nhưng, trong nhiều trường hợp, sức ép ấy trở nên quá sức chịu đựng, và người ta cuối cùng lựa chọn lắng nghe chính mình, theo đuổi hạnh phúc và sự mãn nguyện cá nhân, thay vì tiếp tục dằn lòng sống vì một người khác.

Thứ hai là sự mâu thuẫn giữa nhu cầu thân mật – về thể xác, cảm xúc, tinh thần – với vai trò xã hội và kinh tế mà hôn nhân vẫn phải gánh vác: củng cố thu nhập, cung cấp điểm tựa tình cảm, và xây dựng một mái ấm an toàn cho con trẻ lớn lên. Người ta thường chỉ nói về hôn nhân như một sợi dây gắn kết về mặt tình cảm, nhưng cho đến tận ngày nay, như trong quá khứ, hôn nhân vẫn là một liên minh về kinh tế, và đối với phần lớn người trưởng thành, đó là điều thiết yếu để đạt tới một cuộc sống trung lưu ổn định. Không có gì lạ khi cuộc hôn nhân bắt đầu lung lay nếu những phiền toái của việc sống chung lấn át giá trị mà người bạn đời đem lại.

Thứ ba là một sự thật hiện sinh: hôn nhân – mối quan hệ mãnh liệt nhất về mặt tâm lý mà hầu hết người trưởng thành từng trải qua – tất yếu là nơi nảy sinh những xung đột về quyền lực và tiếng nói. Trong một mối quan hệ mà mọi quyết định liên quan đến tiền bạc, chuyện chăn gối, cách nuôi dạy con cái và muôn vàn vấn đề khác, đều cần được thỏa thuận, thì va chạm là điều không thể tránh. Những lý tưởng bay bổng về sự gắn bó, tâm giao hay “một nửa đích thực” sẽ dần nhạt phai trong muôn vàn xung đột vụn vặt mỗi ngày của đời sống hôn nhân.

Thứ tư là kỳ vọng về hôn nhân ngày càng cao, trong khi những điểm tựa từng giúp nuôi dưỡng hôn nhân lại dần mất đi – chẳng hạn như sự gắn bó với gia đình họ hàng, hay những tình bạn lâu bền được nuôi dưỡng từ sự gần gũi về địa lý. Qua thời gian, hôn nhân ngày càng khép kín, hướng nội và cô lập hơn. Hôn nhân, theo nghĩa ấy, dần trở thành một chiếc phao đơn độc giữa đại dương giông bão.

Source: The marriage. Lithograph by Sarony & Major, c. 1846. Library of Congress Prints and Photographs Division.

Những áp lực mà hôn nhân hiện đại phải gánh chịu là rất lớn. Công việc bận rộn và cách nuôi con đặt trọng tâm vào đứa trẻ khiến nhiều cặp đôi, như hai con tàu lướt qua nhau trong đêm, sống chung mà lại xa cách. Kỳ vọng về sự bình đẳng trong vai trò và trách nhiệm hiếm khi thành hiện thực, nhất là sau khi có con, khi mà nhiều cặp đôi lại quay về mô hình phân công truyền thống. Tiền có thể giúp thuê người làm với những ai có điều kiện, nhưng ngay cả điều đó cũng mang theo gánh nặng khác, vì phần lớn việc tuyển chọn và quản lý người giúp việc lại đổ dồn lên vai người vợ.

Hôn nhân vẫn tồn tại như một thể chế là nhờ vào khả năng thích nghi với những biến động của thời cuộc. Trải qua thời gian, hôn nhân từ chỗ là mối quan hệ gia trưởng đã chuyển thành sự đồng hành giữa hai con người. Vai trò giới từng bị đóng khung giờ đây được mở rộng thành một mô hình linh hoạt hơn. Nhưng nếu muốn hôn nhân tiếp tục tồn tại trong một xã hội ngày càng đề cao cái tôi, thì những mâu thuẫn căn cốt ấy cần phải được đối diện một cách nghiêm túc. Bởi như tôi đã cố gắng trình bày, cội rễ của những áp lực hôn nhân không đến từ từng cá nhân riêng lẻ, mà là những yếu tố mang tính hệ thống, gắn chặt với hoàn cảnh sống hiện đại.

Ngày càng có nhiều người lớn xem hôn nhân là một thể chế lỗi thời – hoặc trong trường hợp tốt nhất, là một điều cần có nhưng chẳng dễ chịu gì. Thế nhưng, phần lớn người trưởng thành ở Mỹ lại không nghĩ vậy. Với họ, hôn nhân vẫn là biểu tượng sâu sắc nhất của sự cam kết, là liều thuốc chữa nỗi cô đơn. Trong hình thái đẹp nhất, hôn nhân không để con người phải độc hành trên chặng đường đời, mà cho họ cơ hội được sẻ chia niềm vui, nỗi buồn, và ký ức cùng một người khác. Trên hết, một cuộc hôn nhân thành công sẽ thúc đẩy mỗi người lớn lên theo nhiều phương diện khác nhau.

Hôn nhân không còn là cách thức chủ đạo để người lớn tổ chức đời sống của mình nữa. Ngày càng có nhiều người tìm thấy sự mãn nguyện trong những hình thức gắn bó khác nhau – từ sống thử, những vòng tròn bạn bè thân thiết, cho đến đời sống độc thân. Giờ đây, hôn nhân không còn có một “cẩm nang chuẩn” nữa. Muốn tồn tại, hôn nhân phải đáp ứng được những nhu cầu mà mỗi người bạn đời tự mình định nghĩa. Có người hạnh phúc trong một cuộc hôn nhân bình đẳng. Có người lại cảm thấy mãn nguyện trong một mô hình truyền thống hơn. Tolstoy hẳn đã sai khi cho rằng mọi cuộc hôn nhân hạnh phúc đều giống nhau.

Ở nước Mỹ ngày nay, phần lớn người trưởng thành sẽ trải qua sự đổ vỡ của một cuộc hôn nhân – hoặc của một mối quan hệ sống chung. Khi sự kỳ thị đối với việc ly hôn dần phai nhạt và những điểm tựa cho hôn nhân suy giảm, hôn nhân trở nên mong manh và dễ thay đổi hơn bao giờ hết. Dẫu vậy, đại đa số người Mỹ vẫn tiếp tục kết hôn, vẫn đặt vào đó biết bao kỳ vọng, ước mơ và niềm tin.

Samuel Johnson từng gọi hôn nhân lần hai là “sự chiến thắng của hy vọng trước kinh nghiệm.” Nhưng có lẽ, ngày nay, câu nói ấy cũng đúng với cả lần đầu kết hôn. Hôn nhân, hơn bao giờ hết, là một hành trình đầy rủi ro, mong manh và chênh vênh hơn bất kỳ giai đoạn nào trong lịch sử.

Tác giả: Steven Mintz Ph.D.

Nguồn: Why Marriages Are So Difficult to Sustain | Psychology Today