Vì sao một người bạn đời quá ổn định lại có thể khiến ta bất an

Hãy thử hình dung một người – ta tạm gọi là Steve – đang trong một mối quan hệ tình cảm với một người bạn đời luôn lo âu, bất an. Steve là người điềm tĩnh hơn, giữ được sự vững vàng trong cảm xúc và tinh thần. Nhưng rồi, chuyện tình kết thúc, hai người chia tay.

Sau đó, Steve kết hôn với một người mới – một người trầm tĩnh, chín chắn, sống cân bằng. Nhìn bề ngoài, cuộc hôn nhân này có vẻ yên ấm và bền vững. Vậy mà, chính lúc này, Steve lại bắt đầu cảm thấy bồn chồn, dễ cáu gắt, bất an không rõ lý do. Vì sao lại như vậy?

Có thể có nhiều nguyên nhân. Có thể Steve đang chịu áp lực lớn hơn ở nơi làm việc so với trước đây. Có thể cha mẹ anh đang lâm bệnh. Hoặc cũng có thể anh đang vật lộn với chứng mất ngủ dai dẳng do nguyên nhân sinh lý.

Nhưng cũng có thể, không có nguyên nhân rõ ràng nào cả. Và điều khiến anh xao động, một cách nghịch lý, lại chính là… sự bình yên của người vợ hiện tại.

Image: This is Zun/Pexels

Thông thường, sự điềm đạm của người bên cạnh khiến ta thấy an lòng. Thế nhưng, đôi khi lại xảy ra điều ngược lại: có người bỗng trở nên lo âu hơn khi sống cùng một bạn đời cân bằng, ổn định, và ngược lại – họ cảm thấy nhẹ nhõm hơn khi ở cạnh người có phần dễ lo, dễ bối rối.

Sự thay đổi ấy quá bất ngờ và khó đoán đến mức chính người trong cuộc cũng chẳng nhận ra, nhưng cũng vì thế, ta càng cần lưu tâm và tìm hiểu nguyên nhân. Vì sao ở bên một người vững vàng lại có thể khiến ta cảm thấy rối bời?

Về tổng thể, con người chúng ta có xu hướng phản chiếu môi trường và cảm xúc của người xung quanh – nhưng không phải lúc nào cũng vậy.

Chẳng hạn, nhiều người thấy phấn chấn hơn khi đứng giữa một đám đông sôi nổi. Nhưng cũng có người lại cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức. Trẻ em lớn lên trong những gia đình bạo hành có thể tiếp tục tái hiện vòng lặp ấy khi trưởng thành – hoặc cũng có thể, chúng lớn lên với quyết tâm sẽ không bao giờ làm tổn thương ai như mình từng bị.

Cơ chế cụ thể đứng sau những hiện tượng ấy rất phức tạp và cần bàn sâu hơn. Nhưng trong khuôn khổ này, tôi muốn quay lại trường hợp ban đầu: người trở nên bồn chồn khi sống cùng một bạn đời có mức lo âu cực thấp.

Đôi khi, người ta có xu hướng phản ứng ngược với môi trường – một kiểu chống lại gợi ý từ người khác. Giống như thể sự điềm tĩnh của người bên cạnh là lời mời ta hãy thả lỏng, nhưng bản năng lại thôi thúc ta làm điều ngược lại.

Cũng giống như trước kia Steve trở nên bình tĩnh hơn nhờ việc người yêu cũ thường xuyên bất an, thì giờ đây, khi sống cạnh một người luôn an nhiên, chính sự yên ổn đó lại khiến trong lòng anh nổi sóng.

Ở một số trường hợp khác, sự bất an ấy có thể đến từ một nỗi sợ – có thể là vô thức – rằng nếu cả hai đều quá bình thản, quá yên ổn, thì mối quan hệ sẽ trở nên nhạt nhẽo, buồn tẻ, hoặc tệ hơn, họ sẽ không đủ sức chống chọi nếu một cơn bão thực sự ập đến.

Có lẽ, điều then chốt lại nằm ở vai trò mà ta đảm nhận trong một mối quan hệ. Nhiều hành vi của chúng ta – có lẽ phần lớn – không đơn thuần là bản chất cố định, mà là phản ứng trước hoàn cảnh. Và khi một hành vi được gắn chặt với một vai diễn cụ thể, nó dễ trở thành khuôn mẫu cố định, khó thay đổi.

Chẳng hạn, một cô bé 11 tuổi có hai em nhỏ hơn nhiều, sau khi cha mẹ đột ngột qua đời, có thể thể hiện một mức độ trưởng thành đáng kinh ngạc. Bé làm được điều đó bởi vì đã vô thức nhận lấy vai trò của người chị cả – thậm chí là nửa phụ huynh. Trường hợp này, tuy đặc biệt, vẫn không quá xa lạ.

Điều thường bị bỏ sót hơn là khi một người, sống bên cạnh một người bạn đời quá chín chắn, vững vàng, lại vô thức rơi vào vai đứa trẻ lo âu, bồn chồn.

Vậy, ta nên làm gì khi nhận ra chính sự ổn định của người bạn đời lại khiến mình bất an?

Câu trả lời còn tùy vào từng hoàn cảnh cụ thể. Có khi, chỉ cần ta ngồi lại và thành thật suy xét nguồn gốc của sự lo lắng trong lòng, cũng đủ làm nó dịu đi. Có khi, ta cần trò chuyện với người khác – chia sẻ để được lắng nghe và thấu hiểu. Và cũng có khi, ta buộc phải thừa nhận rằng chính khi ở bên một người quá vững vàng, ta không thể sống đúng với phần tốt đẹp, trưởng thành nhất trong mình — rằng có lẽ ta cần một người khác, ít vững vàng hơn, để phần mạnh mẽ trong ta có cơ hội bộc lộ.

Mục đích của tôi ở đây không phải là phán xét, mà chỉ là gợi mở: có một xu hướng như vậy tồn tại – và đáng được nhìn nhận một cách nghiêm túc.

(Tôi cũng muốn nhấn mạnh rằng: không nên đạo đức hóa những phản ứng tâm lý của chính mình, nhất là khi ta chưa thật sự hiểu rõ về chúng. Việc Steve trở nên lo âu khi ở bên một người vững chãi không phải là điều sai trái về mặt đạo đức. Và cho dù có là như thế, việc tự trách mình cũng hiếm khi giúp ích gì.)

Những người như Steve có thể cảm thấy hoang mang, thậm chí xấu hổ về sự bất an bất ngờ của mình. Họ cố giấu đi sự rối loạn đó khỏi ánh nhìn của người khác. Nhưng việc đè nén những cảm xúc mãnh liệt, dai dẳng như vậy, xét về lâu dài, thường không phải là chiến lược hiệu quả. Nếu ta liên tục cảm thấy bất an, và không hiểu vì sao, điều nên làm là tìm kiếm cội rễ thật sự của nó.

Tôi xin kết lại bằng một câu chuyện nhỏ.

Tôi biết đến một trường hợp gián tiếp: một người cha rất được kính trọng, đồng thời là một linh mục, suốt đời không thể giúp con trai mình vượt qua chứng nghiện rượu. Nhưng kỳ lạ thay, ngay sau khi người cha qua đời, người con lập tức dừng uống. Cả gia đình đều vô cùng ngạc nhiên.

Thật ra, nếu nhìn kỹ, điều này không quá khó hiểu. Có thể, sự rối loạn trong hành vi của người con phần nhiều đến từ vai diễn mà anh ta đảm nhận trong mối quan hệ với cha mình. Khi người cha không còn, mối quan hệ ấy cũng kết thúc – và vai diễn “đứa con hư hỏng” kia bỗng trở nên vô nghĩa. Không còn người cha để “đóng vai”, người con cũng không còn lý do gì để tiếp tục làm kẻ sa ngã. Vai diễn ấy, đến lúc ấy, mới thực sự chấm dứt.

Giống như có người trở thành “đứa trẻ nổi loạn” khi sống bên cha mẹ quá khuôn phép, hoặc trở nên sớm già dặn khi phải thay cha mẹ chăm sóc cả gia đình vì họ nghiện ngập hoặc mất sớm, thì cũng vậy – một người có thể là bệ đỡ vững chắc cho người yêu đầy lo âu, nhưng lại cảm thấy bất ổn khi sống cạnh một người lúc nào cũng vững vàng, bình thản.

Vai diễn thay đổi – và cùng với nó là chính con người ta.

Tác giả: Iskra Fileva Ph.D.

Nguồn: Why a Well-Adjusted Partner Can Make Some People Nervous  | Psychology Today