Vì sao một người mẹ lại có thể cắt đứt quan hệ với con mình

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Nghiên cứu cho thấy việc cha mẹ và con cái trưởng thành cắt đứt quan hệ có thể phổ biến ngang với ly hôn, và nếu việc này do cha mẹ chủ động thì phần lớn là từ người mẹ.
• Sự khác biệt về giá trị sống có thể là yếu tố dự báo mạnh mẽ nhất dẫn đến rạn nứt giữa mẹ và con gái.
• Người con trưởng thành có thể “ra vào” mối quan hệ xa cách với cha mẹ trong nhiều năm.
• Những mâu thuẫn về ranh giới, việc trở thành “vật tế thần” trong gia đình, hay tranh chấp tài sản là những yếu tố thường góp phần dẫn đến sự xa cách này.

Từng là một chủ đề cấm kỵ và bị xem là hiếm hoi, việc cha mẹ và con cái trưởng thành cắt đứt quan hệ cuối cùng cũng đang nhận được sự quan tâm xứng đáng, nhờ vào các nghiên cứu mới. Và thực tế, chuyện này phổ biến hơn nhiều người tưởng; nhà nghiên cứu Richard Conti từng cho rằng nó có thể phổ biến ngang với ly hôn, một nhận định được các nghiên cứu khác tại Vương quốc Anh củng cố. Máu mủ, hóa ra, không phải lúc nào cũng đặc hơn nước lã. Mỗi mối quan hệ rạn nứt đều mang một sắc thái riêng, nhưng nghiên cứu đã chỉ ra những điểm chung đáng chú ý về quá trình này, nguyên nhân đằng sau và ai là người bắt đầu.

Thực tế cho thấy phần lớn các mối quan hệ bị cắt đứt là do người con trưởng thành chủ động; chỉ khoảng 12% trường hợp đến từ phía cha mẹ, trong đó người mẹ là người thường ra quyết định này. Cũng đáng lưu ý rằng thái độ của xã hội phụ thuộc khá nhiều vào ai là người chủ động gây ra sự đổ vỡ; một người mẹ cắt đứt với con thường được mọi người thông cảm, bởi những huyền thoại xoay quanh thiên chức thiêng liêng của tình mẫu tử. Người ta xuýt xoa, cảm thông, lắng nghe, và tin rằng hẳn phải có một lý do rất chính đáng.

Một nghiên cứu của Megan Gilligan, Jill Suitor và Karl Pillemer cho thấy sự khác biệt trong hệ giá trị giữa mẹ và con trưởng thành là yếu tố dự báo mạnh mẽ nhất cho sự rạn nứt. Và như ta sẽ thấy, “lý do chính đáng” ấy thực ra vẫn là điều đáng bàn. (Xin lưu ý: tôi không giả vờ trung lập khi viết về đề tài này, tôi đứng về phía những người con gái bị tổn thương bởi các bà mẹ độc hại. Và tôi cũng không nói đến những đứa con trưởng thành khiến cha mẹ rã rời vì ma túy, hành vi phi pháp hay trộm cắp; những trường hợp ấy là chuyện khác.)

Ngược lại, người con trưởng thành chọn cách không liên lạc nữa thường ngay lập tức bị dán nhãn là vô ơn, vì ai là người đã nuôi nấng, cho ăn mặc, che chở bạn chứ?, và bị xem là bốc đồng, chưa trưởng thành hoặc ích kỷ. (Đây không phải là suy đoán, mà là kết luận từ khảo sát của các nhà nghiên cứu Christine Rittenour, Stephen Kromke và nhiều người khác về các định kiến xã hội xoay quanh sự rạn nứt trong gia đình.)

Dựa trên nghiên cứu của chính tôi và của nhiều người khác, thực tế là những đứa con trưởng thành mất rất nhiều năm suy nghĩ trước khi đưa ra quyết định cắt đứt. Thông thường, họ sẽ thiết lập ranh giới và giới hạn tiếp xúc trước, rồi mới đi đến bước cuối cùng là xa cách hoàn toàn. Hơn nữa, theo nghiên cứu của Kristina M. Scharp và cộng sự, họ có xu hướng “ra vào” trạng thái rạn nứt ấy nhiều lần, chính tôi cũng từng trải qua điều đó suốt gần 20 năm.

Liệu có phải thực sự là vì sự khác biệt về giá trị sống hay vì mẹ không chấp nhận lựa chọn sống của con mà dẫn đến chuyện cắt đứt? Cần nhớ rằng, việc rạn nứt trong gia đình luôn đi kèm với cảm giác xấu hổ, bởi đó là điều đi ngược lại chuẩn mực xã hội, nên ta có thể đặt câu hỏi rằng: liệu sự bất đồng đó có phải chỉ là cái cớ che đậy cho những xung đột sâu xa hơn, độc hại hơn?

Trường hợp của “Jordan”, 50 tuổi, người đã trả lời bảng khảo sát tôi gửi cho độc giả, là một ví dụ. Cô kể rằng mẹ cô vô cùng xét nét, trong nhà không có khái niệm tranh luận hay đối thoại, và mẹ cô đã cắt đứt quan hệ khi cô đính hôn với một sinh viên luật khác chủng tộc:

“Tôi thật sự nghĩ rằng cuộc hôn nhân của tôi chỉ là cái cớ mẹ tôi cần bấy lâu nay. Bà là người ‘phải theo ý tôi hoặc thôi’, còn bố tôi thì chỉ là người làm nền. Cả hai ông bà đều xuất thân từ tầng lớp lao động và cực kỳ bảo thủ. Mẹ luôn chê bai chí hướng của tôi. Bà phản đối tôi vào đại học, nên tôi rời nhà từ năm 18 tuổi, vừa làm vừa học ban đêm. Tôi đã tự vạch ranh giới và hầu như không chia sẻ gì về cuộc sống của mình với họ nữa, vì mỗi lần nói chuyện là một lần bị chỉ trích và làm tôi nản lòng. Khi tôi vào trường luật, họ chẳng hề tự hào, thậm chí mẹ còn buộc tội tôi coi thường bà và em trai tôi, người làm nghề lợp mái giống bố. Mối quan hệ của chúng tôi cứ lay lắt như vậy cho đến khi tôi đính hôn, và mẹ bắt đầu chiến dịch bôi nhọ toàn diện. Bà nghĩ rằng mình đã có một lý do ‘chính đáng’ để cắt đứt với tôi, một lý do mà bạn bè và người thân có thể đồng tình, và quả thật, điều đó hiệu quả. Vâng, tôi đau lòng, nhưng tôi không muốn dính dáng gì tới nữa. Tôi, chồng tôi và hai con, đã xây dựng một cuộc sống tốt đẹp mà không có họ.”

Photograph by Eric Gilkes. Copyright free. Unsplash

Những Biến Chuyển Có Thể Xảy Ra

Dù chỉ là những câu chuyện được chia sẻ từ độc giả và chưa mang tính khoa học, nhưng chúng soi rọi phần nào những dòng chảy âm thầm có thể ẩn sau hành động của một người mẹ khi quyết định cắt đứt quan hệ, đẩy con mình vào cảnh bị ruồng bỏ mãi mãi. Dù ai là người khởi xướng, một khi sự xa cách xảy ra, rất hiếm có mối dây liên hệ nào trong đại gia đình còn được giữ lại. Và cũng không ngạc nhiên khi các thành viên trong gia đình thường sẽ chọn phe, nhất là khi họ bị thúc ép phải làm vậy. Việc giữ vị trí trung lập gần như là điều hiếm hoi.

Trả đũa vì dám phản kháng

Nhiều phụ nữ chia sẻ rằng họ đã bị mẹ cắt đứt một cách đột ngột chỉ vì dám lên tiếng về cách mình bị đối xử, hoặc cương quyết thiết lập ranh giới rõ ràng. Hầu hết đều mô tả hành động ấy là “trừng phạt” hay “trả đũa.” Câu chuyện của Alice, giờ đã 55 tuổi, là một ví dụ:

“Mẹ tôi từ trước đến nay luôn soi mói và chê bai tôi, nhưng mọi thứ trở nên tệ hơn hẳn từ khi tôi sinh con đầu lòng. Bà không hài lòng với bất cứ điều gì tôi làm trong vai trò người mẹ, và chuyện đó kéo dài suốt nhiều năm, cho đến khi bà bắt đầu nói chuyện với con gái tôi y như cách bà từng đối xử với tôi, toàn những lời chỉ trích nặng nề. Tôi không chấp nhận chuyện đó, và tôi nói thẳng ra. Tôi cũng nhắc rằng bà chưa bao giờ làm điều đó với chị gái tôi, Nan. Bà đáp lại rằng: ‘Nếu con làm mẹ giỏi như Nan, mẹ đâu cần nói gì.’ Dù sao thì bà vẫn không chịu dừng lại, nên tôi nói tôi sẽ ‘nghỉ phép’ khỏi bà một thời gian. Bà lập tức nổi đóa, và cắt đứt mọi liên lạc ngay sau đó. Bà nói xấu tôi với bất kỳ ai chịu nghe. Chuyện đó đã xảy ra 15 năm trước, và từ đó đến nay chúng tôi chưa từng nói chuyện lại. Điều cuối cùng tôi muốn làm là van xin được trở lại, chỉ để bị lạm dụng cả tôi lẫn con tôi một lần nữa. Xin cảm ơn, nhưng không.”

Bước tiếp theo sau vai trò “vật tế thần.”

Nhiều người con gái kể rằng họ là “vật tế thần” trong gia đình suốt thời thơ ấu, và vai trò ấy tiếp tục kéo dài khi họ trưởng thành, bất kể thành tựu của họ ra sao. Norah viết:

“Tôi là người thành công nhất trong ba chị em, nhưng nếu chỉ nghe các bữa ăn tối của gia đình thì bạn sẽ chẳng bao giờ biết điều đó. Tôi vẫn luôn là đối tượng bị bắt lỗi không ngơi nghỉ, vì những ‘khuyết điểm’ chỉ có bố mẹ và anh chị em tôi nhìn thấy.”

Phần lớn những người con bị gán vai trò “vật tế thần” đều tìm cách hạn chế tiếp xúc với gia đình gốc của mình. Nhưng điều khiến họ sốc và đau đớn là khi bị mẹ cắt đứt hoàn toàn, với sự đồng thuận ngầm của các anh chị em, mà chẳng có bất kỳ biến cố cụ thể nào xảy ra trước đó. Lisabeth, khi ấy 36 tuổi, đã nhận được một bức thư từ mẹ, trong đó cắt đứt quan hệ:

“Tôi và mẹ chưa bao giờ có mối quan hệ tốt. Bà lúc nào cũng chỉ trích và khinh thường tôi, từ nhỏ cho đến lớn. Tôi cố gắng giữ khoảng cách bằng cách chỉ gửi email hoặc trò chuyện qua điện thoại kiểu ‘xã giao’ thôi. Vợ chồng tôi chuyển đến sống ở đầu kia đất nước nên cũng ít có cơ hội gặp mặt. Nhưng bức thư ấy đến mà không có bất kỳ dấu hiệu gì báo trước, không cãi nhau, không tranh chấp, chỉ là một bức thư đầy lời cay nghiệt về những khuyết điểm của tôi, và thông báo rằng bà không muốn nhìn thấy hay nghe giọng tôi nữa. Tôi thật sự bị sốc, tan nát. Chồng tôi cũng không tin nổi. Hai chị gái tôi thì chỉ nói: ‘Mẹ có lý do của mẹ’, còn bố tôi thì né tránh, không muốn nhắc đến. Mãi nhiều năm sau, một người chị họ mới nói cho tôi biết rằng chính hai chị tôi, khi lặp lại những điều mẹ nói như một chiếc loa phóng thanh, đã khiến bà tin rằng tôi không xứng đáng là người trong gia đình.”

Nhà nghiên cứu Gary Gemmill từng chỉ ra rằng, sự hiện diện của một “vật tế thần” giúp gia đình duy trì được ảo tưởng rằng mọi thứ sẽ hoàn hảo nếu không có người đó. Việc đẩy người ấy ra ngoài còn củng cố thêm “huyền thoại” gia đình và tạo nên sự đoàn kết giữa những người còn lại qua một câu chuyện chung được xây dựng có chủ đích.

Liên quan đến di sản và thừa kế.

Nhiều câu chuyện xoay quanh các bậc cha mẹ già, những bà mẹ đã ly hôn hay góa chồng, mâu thuẫn giữa anh chị em ruột, và không ngạc nhiên, là chuyện nhà đất và tài sản của các bậc phụ huynh. Một người con gái kể rằng, sau 15 năm giữ mối quan hệ ở mức “xã giao có chừng mực,” và rất ít khi gặp mặt, đột nhiên bị mẹ chặn số điện thoại, email, và hủy kết bạn trên Facebook. Khi cô gọi cho bố, mẹ cô là người bắt máy và cúp ngay lập tức. Nhưng cú sốc thật sự đến từ cuộc gọi của luật sư gia đình, người thông báo rằng cô không còn là người được ủy quyền hay thừa kế bất cứ thứ gì trong di chúc của bố mẹ nữa.

Một người con gái khác thì không hề hay biết mình đã bị gạch tên khỏi di chúc cho đến sau khi mẹ cô qua đời, một cú sốc theo kiểu khác:

“Dù giữa tôi và mẹ có nhiều khúc mắc, tôi vẫn làm tròn bổn phận. Tôi đã đưa bà về sống cùng trong một năm, dù điều đó gây ra biết bao hỗn loạn cho tôi, chồng tôi và các con. Sau đó tôi chuyển bà đến một viện dưỡng lão và thường xuyên đến thăm, điều mà hai anh tôi chưa từng làm. Không hề có bất kỳ cuộc cãi vã hay xung đột nào. Nhưng bản di chúc của bà, như một cái tát thẳng mặt từ nơi chín suối. Tôi đoán là đến cuối cùng, bà mới thấy đủ ‘tự do’ để chính thức chối bỏ tôi, điều mà có lẽ từ lâu bà đã muốn làm. Tôi không thể nào diễn tả hết nỗi đau khi ấy, nhưng chính nỗi đau ấy đã đưa tôi đến với trị liệu tâm lý. Bây giờ, nhìn lại, tôi nhận ra rằng không có điều gì tôi làm có thể khiến bà thay đổi cách nhìn về tôi, hay khiến bà yêu thương tôi thật lòng.”

Dù tất cả những câu chuyện này chỉ là lời kể riêng lẻ, nhưng khi được đặt bên cạnh các nghiên cứu tâm lý, chúng làm nổi bật sự phức tạp đến nghẹt thở của mối quan hệ giữa mẹ và con gái, cùng với những thế lực âm thầm có thể dẫn đến sự rạn nứt đặc biệt này. Và hãy nhớ rằng, vẫn còn nhiều nguyên nhân sâu xa khác nữa, tôi sẽ tiếp tục khám phá trong một bài viết khác. 

Tài liệu tham khảo

Conti, Richard P. “Family Estrangements: Establishing a Prevalence Rate,” Journal of Psychology and Behavioral Science (2015), vol.3(2), 28-35.

Blake, Lucy. Hidden Voices: Family Estrangement in Adulthood. University of Cambridge Centre for Family Research/Stand Alone. http://standalone.org.uk/wp-content/uploads/2015/12/HiddenVoices.FinalR…

Gilligan, Megan, J. Sill Suitor, and Karl Pillager,” Estrangement Between Mothers and Adult Children: The Role of Norms and Values,” Journal of Marriage and Family, (2015). Vol. 77 (4).908-920.

Ritter our, Christine, Stephen Korma, Sara Pitts. et.al. “Communications Surrounding Estrangement, Attitudes, and (Non) Accommodation Strategies,” Behavioral Sciences(2018), vol. 8(10), doi:10.3390/bs8100096

Scharp, Kristina M,, Lindsay Thomas, and Christina Paxman “’It was the Straw that Broke the Camel’s Back:’ Exploring the Distancing Processes Communicatively Constructed in Parent-Child Estrangement Backstories,” Journal of Family Communications (2015), vol.15 (4), 330-348.

Scharp, Kristina M. and Elizabeth Dorrance Hall, “Family Marginalization, alienation, and estrangement: questioning the nonvoluntary status of family relationships,” Annals of the International Communications Association (2017), vol.41 (1), 28-45.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: Why a Mother Would Cut a Child Out of Her Life | Psychology Today