Vì sao một số người trong chúng ta là kẻ tích trữ?

Có một điều cần nói ngay từ đầu: cái mà một người gọi là "tích trữ" có thể lại là "sưu tầm" trong mắt người khác, hoặc đơn giản chỉ là "không vứt bỏ bừa bãi" hay "biết trân trọng những gì mình có". Nhưng sau khi đã viện đủ mọi lý do để giải thích cho sở thích giữ lại mọi thứ, ta vẫn phải thừa nhận rằng có những trường hợp mà sự cân đối đã hoàn toàn biến mất—nơi những chồng báo cũ chặn lối đi, tủ không thể mở nổi, và căn bếp thì chất đầy hộp đựng thức ăn mang về từ cả chục năm trước.

Hiện tượng tích trữ này giúp ta nhận ra một điều tưởng như đơn giản nhưng thực chất là một thành tựu tâm lý đáng kinh ngạc: khả năng vứt bỏ. Có một sức khỏe tinh thần nhất định mới giúp ta nhận ra rằng mình không cần giữ lại hộp đựng máy sấy tóc, rằng dù những chiếc áo len cũ từng rất đẹp, ta cũng chẳng còn lý do gì để mặc chúng khi chúng đã bị sâu đục lỗ chỗ, hay rằng dù trong những tờ tạp chí năm ngoái có thể có vài bài viết ta chưa kịp đọc, thì ta vẫn có thể sống tốt mà không cần đến chúng. Một tâm hồn lành mạnh luôn mang theo mình một trực giác về xác suất—về cái gì có khả năng sẽ quan trọng trong tương lai, cái gì không. Và đằng sau đó, ta có thể thấy một sự tự tin nhất định: sự tự tin vào khả năng phân biệt giá trị, vào cách thế giới vận hành, và vào con người mà ta muốn trở thành.

Photo by Lucia Sorrentino on Unsplash

Ngược lại, những người mắc chứng tích trữ thường bị ám ảnh bởi sự bất định, không chỉ về những gì họ muốn, mà sâu xa hơn, về chính bản thân họ. Đằng sau vấn đề này, như bao rối loạn tâm lý khác, thường có một quá khứ: có thể đó là một tuổi thơ với những bậc cha mẹ dễ nóng giận, thiếu kiên nhẫn—những người khiến đứa trẻ cảm thấy mình chẳng quan trọng và cũng chẳng hiểu gì về thế giới xung quanh. Một số thứ có thể bị coi là vô cùng quan trọng, số khác lại bị xem là vô nghĩa, nhưng chẳng ai nói rõ vì sao.

Và thế là đứa trẻ ấy lớn lên với nỗi sợ rằng mỗi lựa chọn đều đi kèm với rủi ro khôn lường. Quyết định bất cứ điều gì—dù là chọn nghề nghiệp, chọn bạn đời, chọn quần áo hay chọn quán ăn—đều trở thành một việc khó nhọc, chất chứa nỗi lo rằng nó có thể dẫn đến giận dữ, trừng phạt, hoặc bị bỏ rơi. Họ dần học cách tránh đưa ra quyết định bằng cách giữ mọi khả năng mở rộng, thay vì phải đối diện với nỗi giày vò khi chọn lựa.

Tích trữ cũng có thể là hệ quả của một mất mát lớn trong đời—và bằng cách giữ lại mọi thứ, người ta cố gắng ngăn không để mất thêm điều gì quan trọng nữa. Đôi khi, đó là những mất mát vật chất từ thời thơ ấu. Nhưng nhiều khả năng hơn, chính những tổn thương về mặt cảm xúc mới là động lực thực sự đằng sau hành vi này. Có thể ngày nào đó họ từng được cha mẹ yêu thương, rồi bỗng một người em chào đời và mọi sự chú ý đều chuyển hướng. Hoặc một người thân qua đời. Hoặc những tháng ngày bị lạm dụng bắt đầu. Khi bám víu vào những viên pin cũ, những đôi tất sờn, những tập hồ sơ hay những con tem, họ thực ra đang cố níu giữ một điều gì đó lớn lao hơn nhiều—họ đang tìm cách chống lại sự thiếu thốn cảm xúc mà họ từng phải chịu đựng.

Thay vì thúc giục một người tích trữ rằng "hãy dọn dẹp đi", có lẽ ta nên hỏi họ—bằng tất cả sự thấu hiểu và lòng trắc ẩn—rằng: "Có điều gì trong quá khứ mà anh/chị từng mất đi, và nó quan trọng với anh/chị đến nhường nào?" Như nhiều vấn đề tâm lý khác, người trong cuộc đôi khi chẳng hề ý thức được nguyên nhân sâu xa của mình. Nhưng nếu nhờ sự chiêm nghiệm hay trị liệu tâm lý, họ có thể nhớ lại người em từng khiến cha mẹ thôi không còn quan tâm đến mình, hay đứa trẻ chưa kịp chào đời đã rời xa thế gian này—thì có lẽ việc giữ lại mọi chiếc hộp giày hay từng hộp mực in đã dùng hết sẽ không còn quá cần thiết nữa.

Giải pháp cho chứng tích trữ không nằm ở việc học cách vứt bỏ đồ đạc. Mà nó nằm ở chỗ thấu hiểu những gì đã từng bị tước đoạt khỏi ta về mặt cảm xúc. Những gì họ đang cố gắng bảo vệ, trước bóng đổ của quá khứ đau thương, không phải là những món đồ vô tri vô giác—mà là cảm giác về giá trị bản thân, là một chút bình yên, là một tình yêu đã vuột mất từ lâu.

Nguồn: WHY ARE SOME OF US HOARDERS? | Psyche.co