Vì sao người khác có thể khiến ta kiệt sức

Bạn có từng rời khỏi một cuộc họp, một buổi trò chuyện, hay thậm chí chỉ là một cuộc gặp gỡ thân tình mà cảm thấy mình bỗng chốc kiệt quệ, mệt nhoài không rõ vì sao? Thoạt đầu, ta dễ quy điều đó cho tính cách hướng nội hoặc cho rằng mình đơn giản là đang quá tải. Nhưng sự cạn kiệt cảm xúc không phải lúc nào cũng xuất phát từ việc giao tiếp quá nhiều hay làm việc quá sức — mà thường đến từ cách ta kết nối với người khác và những chuyển động tinh tế, ẩn giấu trong mỗi tương tác.

Sự mệt mỏi này không phân biệt người hướng ngoại hay hướng nội, kẻ sôi nổi hay kẻ âm thầm. Nhiều người trong chúng ta — đặc biệt là những ai nhạy cảm với cảm xúc người khác, có tinh thần trách nhiệm cao, hoặc mắc kẹt trong thói quen làm vừa lòng — thường rơi vào trạng thái cạn kiệt sau một ngày đối thoại, không phải vì ta làm gì, mà vì ta đã phải trở thành ai khi làm điều đó.

Dưới đây là một vài lý do ít ai nhận ra, giải thích vì sao những cuộc giao tiếp — dù là cá nhân hay công việc — có thể khiến ta rã rời, và ta có thể làm gì để hồi phục sức sống lẫn sự thanh thản bên trong.

image: Aiman Dairabaeva/Shutterstock

Diễn Xuất Thay Vì Kết Nối

Trong nhiều bối cảnh xã hội hoặc nghề nghiệp, ta vô thức chuyển sang trạng thái “diễn”. Ta cố gắng tỏ ra chuyên nghiệp, dễ mến, chỉn chu và ấn tượng. Ta lắng nghe đúng lúc, gật đầu đúng chỗ, kìm nén sự bực bội, và luôn căn chỉnh hình ảnh của mình — đặc biệt khi ở trong môi trường có áp lực hoặc cấp bậc. Tuy có vẻ vô hại, thậm chí cần thiết, nhưng hành vi này lại ngốn một lượng lớn năng lượng tinh thần. Trong tâm lý học, điều này được gọi là “quản lý ấn tượng”, và nó tiêu tốn đáng kể sức lực trí óc lẫn cảm xúc. Nghiên cứu cho thấy việc liên tục theo dõi và điều chỉnh cách mình được nhìn nhận dẫn đến căng thẳng, thiếu chân thực, và sự kiệt quệ về mặt cảm xúc lâu dài (Bolino và cộng sự, 2008). Càng khi ta cảm thấy không thể buông lỏng, không thể là chính mình, thì sự cạn kiệt càng rõ rệt. Bề ngoài, một cuộc trò chuyện có thể trông nhẹ nhàng; nhưng bên trong, tâm trí ta đang phải làm việc quá tải.

Sự Buồn Chán Không Vô Hại: Cái Giá Của Tương Tác Hời Hợt

Thật lạ lùng, đôi khi sự kiệt sức không đến từ việc quá gắng gượng, mà từ việc không được gắn kết đủ. Điều này thường xảy ra trong những buổi họp dài lê thê, những cuộc trò chuyện lặp lại, hoặc những tương tác thiếu đi sự chân thành. Ta có thể mỉm cười, tán gẫu, nghe qua loa một bản cập nhật nhóm, nhưng bên trong lại thấy trống rỗng, bồn chồn hoặc xa cách. Dạng “mệt mỏi thụ động” này đã được nghiên cứu trong các môi trường đơn điệu, nơi sự thiếu kích thích làm giảm sự tỉnh táo và gia tăng cảm giác uể oải (Pattyn và cộng sự, 2008). Não bộ con người cần được kích hoạt ở mức độ vừa đủ để cảm thấy ý nghĩa. Khi không có điều đó, ta bắt đầu buông trôi — không chỉ về mặt tâm trí mà cả sinh lý. Bạn không cần phải là người ghét xã giao mới thấy người khác khiến mình chán nản; chỉ cần những tương tác đó trở nên vô hồn, lặp đi lặp lại hoặc trái với giá trị sống của bạn là đủ.

Gánh Vác Cảm Xúc Mà Không Được Đáp Trả

Có những lúc ta không diễn, không chán nản, mà lại thấy mình đang oằn vai gánh vác. Bạn có thể đang trò chuyện với người chỉ biết nói, không biết lắng nghe. Hoặc một ai đó luôn kể lể khó khăn nhưng không bao giờ thật sự muốn thay đổi. Hay người chẳng bao giờ dừng lại để hỏi: “Bạn có ổn không?”

Những tình huống này phổ biến hơn ta tưởng. Khi ta thường xuyên bị rơi vào những mối quan hệ mà mình là “miếng bọt biển cảm xúc” — luôn lắng nghe, chữa lành, làm dịu, điều chỉnh — thì chính mình sẽ trở nên rệu rã. Khái niệm “đồng trầm tư” (co-rumination) mô tả khuynh hướng liên tục bàn luận về vấn đề mà không hướng tới giải pháp, từ đó chỉ càng làm tăng thêm căng thẳng và mệt mỏi (Rose, 2002). Thêm vào đó, việc liên tục phải “giữ chỗ” cảm xúc cho người khác — mà không hề nhận được sự đồng cảm tương xứng — có thể rút cạn năng lượng ta từng chút một.

Điều này không có nghĩa là người kia “xấu”. Nhưng ta cần lưu tâm khi một mối quan hệ trở nên đơn chiều và luôn hút cạn sức sống của mình.

Hồi Phục Bằng Cộng Hưởng: Điều Gì Giúp Ta Tái Tạo

Ta thường nghĩ việc hồi phục nghĩa là phải rút lui: một buổi tối yên tĩnh, thời gian một mình, hay một cuộc dạo bộ đơn độc. Dù sự cô tịch có thể rất trị liệu, nhiều người trong chúng ta cũng cần sự nuôi dưỡng từ người khác — được nhìn nhận, lắng nghe và thấu hiểu một cách nhẹ nhàng, tự nhiên. Vấn đề không nằm ở việc né tránh con người, mà là điều chỉnh lại kiểu kết nối ta ưu tiên.

Những Bước Để Nạp Lại Năng Lượng Cảm Xúc

Nhận diện khi nào bạn đang “diễn”. Bạn có đang cố gắng “làm đúng” trong cuộc trò chuyện? Bạn có đang điều chỉnh hình ảnh của mình trong mắt người khác? Hãy quan sát khi nào cơ thể bạn căng cứng, giọng nói thay đổi, hoặc bạn bắt đầu diễn tập trong đầu để đáp ứng kỳ vọng nào đó. Nhẹ nhàng đưa mình trở về với sự chân thực — để bản thân được bung nở và tuôn chảy.

Tìm sự cộng hưởng, không chỉ là sự hiện diện. Hãy ưu tiên những cuộc gặp mang tính đối thoại thực sự, có qua có lại, tò mò và kết nối. Bạn sẽ nhận ra chúng khi thời gian như chậm lại và bạn cảm thấy nhẹ lòng, không còn phải giữ kẽ. Đôi khi đó là một người. Đôi khi là một cách ở bên ai đó theo cách khác đi.

Giảm thiểu việc gánh cảm xúc thay người khác. Nếu bạn thường xuyên là người lắng nghe, chữa lành hoặc gánh vác tâm trạng cho người khác — hãy dừng lại. Bạn có quyền để sự im lặng được tồn tại. Bạn có thể đổi chủ đề. Bạn không phải ôm hết tất cả.

Tạo khoảng trống cho hồi phục. Điều này không đồng nghĩa với chống đối xã hội, mà là tích hợp lại bản thân. Dù là năm phút một mình sau cuộc họp, một đoạn đường đi bộ không dùng điện thoại, hay một buổi tối yên bình bên người không cần bạn phải "trở thành" gì — sự hồi phục luôn nằm trong khoảng trống, chứ không phải trong sự trốn chạy.

Lời Kết

Sự kiệt quệ cảm xúc không chỉ đến từ những bi kịch lớn hay những con người “độc hại”. Thường thì, nó đến từ những đứt gãy nhỏ nhặt mỗi ngày — từ việc ta phải trở thành ai đó để được chấp nhận, để giữ hòa khí, hay để được yêu thích.

Tin vui là: bạn không cần phải thay đổi toàn bộ cuộc sống để thấy khá hơn. Những hành động nhỏ như nhận diện bản thân, thiết lập ranh giới, và nuôi dưỡng những kết nối có ý nghĩa sẽ mang lại khác biệt lớn. Càng hiểu rõ điều gì rút cạn bạn và điều gì nuôi dưỡng bạn, các mối quan hệ quanh bạn sẽ dần trở thành nơi chữa lành — thay vì làm bạn hao mòn.

Nguồn: Why Other People Can Exhaust You | Psychology Today