Vì sao thay đổi lại khó đến thế, dù ta rất muốn

Chúng ta thường lầm tưởng rằng: chỉ cần muốn thay đổi là đủ. Ta sắp xếp mọi thứ, chuẩn bị công cụ, gỡ bỏ chướng ngại, vạch ra kế hoạch rõ ràng – vậy mà, không hiểu sao, mọi thứ vẫn dậm chân tại chỗ. Ta cứ mắc kẹt hoài. Nhưng tại sao lại như vậy?

Bạn có thể đang tự hỏi: “Tôi muốn tập thể dục nhiều hơn, sao cứ trốn tránh phòng gym mãi?” Hay “Tôi muốn có một mối quan hệ nghiêm túc, vậy mà lại chẳng tiến thêm bước nào?” Hoặc “Tôi muốn đi làm đúng giờ, sao vẫn luôn muộn?”

Ngay cả khi mong muốn thay đổi là chân thật, ta vẫn thường vấp phải những bức tường vô hình. Bởi thay đổi không chỉ là hành động bên ngoài – mà là hành trình đối diện với những rào cản cảm xúc đang âm thầm níu giữ ta lại bên trong.

Những điều cản trở sự thay đổi – và cách vượt qua chúng

1. Mục tiêu bạn chọn không thực sự có ý nghĩa

Nếu mục tiêu bạn theo đuổi không gắn liền với giá trị sống của bạn, bạn sẽ chùn bước. Sẽ khó lòng duy trì cam kết, càng khó cảm thấy nỗ lực của mình là xứng đáng – nhất là khi mọi chuyện trở nên gian nan. Cuộc đời quá ngắn để theo đuổi những điều ta không thật lòng mong muốn – những điều ta nghĩ là mình nên muốn, hoặc là do người khác áp đặt.

Muốn tiến về phía trước, hãy chọn một mục tiêu phản ánh rõ ràng điều gì có giá trị thật sự với bạn. Nếu nó không có ý nghĩa, thì cố gắng để làm gì? Khi mục tiêu bắt nguồn từ những giá trị cốt lõi, bạn sẽ chạm được vào một dòng chảy tự nhiên của động lực – không cần ép buộc.

2. Thừa nhận rằng mình muốn thay đổi – không dễ

Khao khát thay đổi luôn kéo theo một dạng căng thẳng – nó phơi bày khoảng cách giữa cuộc sống hiện tại và cuộc sống bạn ao ước, giữa những gì bạn đang làm và những điều bạn thật sự trân quý. Bạn có thể uống quá nhiều, dù trong lòng luôn coi trọng sức khỏe. Khoảng cách ấy đau đớn, nhưng đồng thời chứa đựng những điều sâu sắc. Nhiều người cố né tránh cảm giác khó chịu đó – chỉ để rồi cảm thấy lạc lối hơn, mắc kẹt hơn.

Nhưng nếu ta dám chấp nhận những cảm xúc ấy, ta sẽ nhìn thấy chúng đúng như bản chất: đó là những tín hiệu chỉ đường, dẫn ta về với điều gì thực sự quan trọng. Chúng chỉ cho ta thấy giá trị nào đang bị bỏ quên – và cho ta cơ hội hành động để thu hẹp khoảng cách giữa con người hiện tại và con người ta mong muốn trở thành.

3. Cam kết với một hướng đi – là điều không hề dễ

Đôi khi, điều khó nhất lại là chọn một con đường. Ta mắc kẹt trong nỗi sợ lựa chọn sai – cứ mãi chờ một phương án “hoàn hảo”. Nhưng sự thật là, con đường nào cũng có cái được và cái mất. Trì hoãn không làm ta an toàn hơn – mà có khi còn gây tổn hại nhiều hơn cả việc dũng cảm bước đi.

Như Sylvia Plath đã viết trong Chiếc Chuông Thủy Tinh:

“Tôi thấy đời mình tỏa nhánh ra như một cây sung xanh. Ở đầu mỗi cành, như những quả sung chín mọng, là những tương lai tươi đẹp vẫy gọi… Tôi ngồi giữa gốc cây ấy, đói khát đến tàn hơi, chỉ vì chẳng thể quyết định chọn quả sung nào. Tôi muốn tất cả. Nhưng chọn một quả, nghĩa là phải từ bỏ những quả còn lại… Và khi tôi cứ ngồi đó, không thể quyết định, những quả sung dần nhăn nheo, thối rữa, và từng quả một rơi xuống đất trước mắt tôi.”

Bi kịch thật sự không nằm ở chỗ chọn sai con đường – mà là chẳng bao giờ chọn lấy con đường nào cả. Nếu một lối đi nào đó phù hợp với giá trị sống của bạn, vậy thì nó xứng đáng để thử. Và nếu cần, bạn luôn có thể rẽ hướng sau này.

4. Khó chấp nhận điểm khởi đầu của chính mình

Một rào cản cảm xúc khác trên hành trình thay đổi chính là cảm giác lẽ ra mình nên ở một nơi xa hơn thế này. Nhưng sự tiến bộ không thể xảy ra nếu bạn không chịu nhìn thẳng vào vạch xuất phát của mình – một cách chân thành, không phán xét, không tự trách.

Nhiều người bị mắc kẹt trong vòng xoáy của sự chỉ trích bản thân, hay nỗi sợ rằng đã quá muộn để bắt đầu lại. Chính những chiếc bẫy suy nghĩ ấy đã làm chệch hướng mọi nỗ lực ngay từ đầu.

Hãy lấy ví dụ một cô gái trẻ chuyển về sống cùng gia đình sau khi tốt nghiệp đại học. Càng để thời gian trôi qua, việc tìm việc làm và dọn ra riêng lại càng trở nên nặng nề. Để có thể hành động, trước tiên cô phải đối diện với thực tại – nghĩa là phải chạm vào những cảm xúc không dễ chịu chút nào: hối tiếc, chán nản, oán giận. Chỉ khi chấp nhận những cảm xúc ấy, cô mới có thể ngẩng đầu lên, kết nối lại với mục tiêu của mình và thực sự bắt tay vào thay đổi.

5. Bạn khó nhìn thực tế về mục tiêu của mình

Sau khi chấp nhận mình đang ở đâu, thử thách tiếp theo là đặt ra một bước đầu tiên hợp lý. Điều này chẳng hề dễ dàng, bởi nó buộc bạn phải nhìn nhận rõ giới hạn và sức lực hiện tại của bản thân – điều có thể khiến bạn thấy hụt hẫng hoặc nản lòng.

Tuy nhiên, sự cám dỗ của những mục tiêu quá cao thường dẫn tới kiệt sức hoặc suy nghĩ “được ăn cả, ngã về không”: Nếu không làm được hoàn hảo, thì thôi không làm nữa. Có thể bạn đặt quyết tâm tập thể dục mỗi ngày nhưng rồi không theo nổi, thế là bỏ cuộc luôn. Hoặc bạn tập quá sức ngay từ buổi đầu, đau nhức đến mức chẳng còn muốn quay lại.

Mục tiêu thiếu thực tế thường phản tác dụng – để lại cảm giác chán nản, và khiến bạn càng ít muốn thử lại.

Thay vào đó, hãy chọn những mục tiêu vừa sức, phù hợp với hoàn cảnh hiện tại. Những chiến thắng nhỏ sẽ tạo đà và tiếp thêm tự tin. Như câu nói quen thuộc: “Một bước là một bước, vẫn là một bước tiến.” Dù nhỏ đến đâu, mỗi bước vẫn đưa bạn tiến về phía trước. Hệ thống S.M.A.R.T. có thể giúp bạn định hình mục tiêu rõ ràng hơn: cụ thể, đo lường được, khả thi, liên quan đến giá trị sống và có giới hạn thời gian.

6. Nỗi sợ thất bại khiến bạn không dám dấn thân hết mình

Muốn thay đổi thật sự, bạn phải chấp nhận khả năng thất bại – và cả nỗi đau kéo theo sau đó. Càng khao khát một điều gì, thì khi không đạt được, ta càng đau. Nhưng cũng chính điều đó chứng tỏ: mục tiêu ấy có ý nghĩa với bạn.

Nếu bạn ứng tuyển vào công việc mơ ước mà không được chọn, cảm giác hụt hẫng sẽ sâu hơn nhiều so với việc bỏ lỡ một công việc mà bạn chẳng mấy quan tâm. Nhưng đó cũng là lý do khiến bạn không thể quay lưng lại với điều mình yêu.

Thay vì sợ thất bại, hãy nhìn nhận nó như một phần tất yếu của hành trình. Thay đổi đòi hỏi can đảm. Vấn đề không phải là bạn có thất bại không, mà là liệu điều đó có xứng đáng để chấp nhận rủi ro không. Bạn muốn sống một cuộc đời bị thu hẹp bởi nỗi sợ, hay một cuộc đời được định hình bởi những hành động có ý nghĩa?

Mỗi lần “thất bại” thực chất là một cơ hội để học hỏi, điều chỉnh và tiếp tục bước đi. Thay đổi hiếm khi là một đường thẳng đi lên. Hãy sẵn sàng cho những khúc quanh và ngã rẽ bất ngờ trên đường.

Lời kết  

Thay đổi chưa bao giờ là điều dễ dàng. Nó luôn đi kèm với sự khó chịu, chậm chạp và bất định. Nhưng việc bạn đang vật lộn không có nghĩa là bạn đang thất bại – mà là bạn đang nỗ lực. Mỗi cố gắng đều đáng trân trọng. Mỗi bước tiến, dù nhỏ bé, là minh chứng cho sự cam kết của bạn với một cuộc sống đầy ý nghĩa.

Hãy kiên nhẫn với chính mình, và tiếp tục tiến bước – không phải vì bạn chưa đủ tốt như bạn đang là, mà bởi bạn xứng đáng với một cuộc đời phản ánh đúng con người thật của mình.

Nguồn: Why It's So Hard to Change, Even When You Want To | Psychology Today