10 đặc điểm phổ biến của trầm cảm ẩn sau vỏ bọc hoàn hảo

Một trong những câu hỏi khiến người ta trăn trở khi khám phá dạng trầm cảm này là: nếu bạn không biết cách bộc lộ nỗi đau của mình, thì làm sao người khác có thể nhận ra điều gì đang diễn ra? Và chính bạn, làm sao có thể hiểu được chính mình?

Cách tốt nhất là nhận diện những yếu tố tạo nên hội chứng trầm cảm ẩn sau vỏ bọc hoàn hảo (một thuật ngữ tôi đặt ra). Hội chứng là gì? Đó là một nhóm hành vi hay niềm tin thường đi kèm với nhau, giống như muối và tiêu. Khi thấy một thứ, thường sẽ có cả thứ kia. Việc xác định các đặc điểm của hội chứng này hy vọng sẽ giúp bạn có thêm một “ống kính” mới để nhìn nhận, dù bạn là một cá nhân, phụ huynh, bác sĩ, nhà trị liệu, giáo viên hay bạn bè. Đã đến lúc chúng ta ngừng làm ngơ trước biểu hiện của trầm cảm kiểu này, một dạng không tuân theo những tiêu chí kinh điển của trầm cảm, nhưng vẫn có thể gây tổn thương sâu sắc.

Dưới đây là 10 đặc điểm chính của trầm cảm ẩn sau vỏ bọc hoàn hảo (PHD). Không phải ai cũng hội tụ đầy đủ mọi điểm, nhưng nhìn chung, chúng khá nhất quán.

Nếu bạn cảm thấy mình đang mang trong mình PHD...

1. Bạn theo đuổi sự hoàn hảo đến cực đoan, luôn bị ám ảnh bởi một giọng nói nội tâm gay gắt đầy xấu hổ.

Có một chút cầu toàn thì chẳng sao, bạn cố gắng làm tốt nhất có thể: “Đã làm thì phải làm cho tới nơi tới chốn.” Nhưng nếu bạn không đứng đầu, không vượt trội, bạn có thể tự hành hạ mình trong im lặng. Có thể bạn cho phép bản thân được "kém cỏi" ở một lĩnh vực nào đó, như cười xòa khi nói rằng mình trượt patin dở tệ hay chẳng bao giờ kể chuyện cười cho ra hồn. Nhưng với những gì bạn thực sự coi trọng, chúng phải thật hoàn hảo, nhất là khi điều đó sẽ bị đánh giá hay phơi bày trước người khác. Bạn là bậc phụ huynh lý tưởng, luật sư thành công nhất, người bạn tốt nhất, học sinh xuất sắc nhất. Bạn luôn đo lường, đánh giá vị trí của mình, và nếu cảm thấy chưa đạt kỳ vọng, bạn sẽ gia tăng áp lực. Nỗi xấu hổ bên trong chi phối mọi lựa chọn và thế giới quan của bạn.

2. Bạn mang trong mình tinh thần trách nhiệm cao một cách thái quá.

Bạn luôn ý thức rõ ràng về bổn phận, nghĩa vụ và sự trung thành, và luôn là người người ta có thể trông cậy trong lúc cấp bách. Bạn là người đầu tiên phát hiện vấn đề, và cũng là người tìm giải pháp. Bạn là lãnh đạo giỏi, dù không phải người giỏi giao việc. Nhưng cảm giác trách nhiệm ấy đôi khi trở nên nặng nề, khi bạn dễ dàng đổ lỗi cho bản thân thay vì dừng lại để nhìn nhận toàn cảnh. Xu hướng này khiến bạn dễ bị người khác lợi dụng.

Source: Himanshu Singh Gurjar/Unsplash

3. Bạn gặp khó khăn trong việc chấp nhận và thể hiện cảm xúc đau buồn.

Tôi từng ngồi đối diện với những người nở nụ cười tươi rói khi kể về một mất mát hay nỗi thất vọng lớn, và tôi biết mình có thể đang đối diện với một người đang giấu mình thật kỹ. Không phải lúc nào cũng đúng, nhưng với vai trò là một nhà trị liệu, đó là lúc tôi bắt đầu đặt câu hỏi.

Giận dữ bị né tránh hoặc phủ nhận. Nỗi buồn bị nhốt sâu vào góc tăm tối trong tâm hồn. Thất vọng chỉ dành cho những kẻ yếu đuối. Có thể bạn thậm chí chẳng có từ ngữ nào để diễn đạt những cảm xúc ấy. Bạn sống nhiều trong lý trí, phân tích, lý giải, suy nghĩ, thay vì kết nối với trái tim mình.

4. Bạn lo lắng rất nhiều và né tránh những tình huống mà mình không thể kiểm soát.

Bạn không phải kiểu người dễ dàng sống trọn vẹn với hiện tại. Nếu tập yoga, có thể bạn rất ghét tư thế cuối cùng, khi người ta bảo hãy thở sâu và thư giãn. Bạn có thể rất thích nấu ăn, nhưng lại chẳng thể ngồi xuống tận hưởng bữa ăn cùng bạn bè một cách thoải mái.

Nhu cầu kiểm soát trong bạn rất lớn, nên bạn tiêu tốn không ít thời gian để lo lắng về những điều có thể phá vỡ sự kiểm soát đó. Trớ trêu thay, bạn lại cố gắng che giấu sự lo lắng ấy. Thế nên người ngoài không hề nhận ra. Họ lắc đầu và nói: “Bạn lúc nào cũng có vẻ vô tư. Chẳng bao giờ thấy bạn lo lắng chuyện vặt.”

Đúng vậy, bạn luôn khiến người khác nghĩ mọi chuyện đến với mình thật nhẹ nhàng, chẳng cần cố gắng nhiều; nhưng thật ra, nỗi lo được bạn giấu kín, ngay dưới nụ cười tưởng chừng vô ưu đó.

5. Bạn tập trung mãnh liệt vào công việc, coi thành tựu như một thước đo giá trị bản thân.

“Bạn chỉ tốt đẹp bằng chính thành công gần nhất của mình.” Bạn bám lấy những việc phải làm và những thành quả đạt được như một cách để che lấp sự bất an hay nỗi sợ sâu kín nào đó đang cố len lỏi ra ánh sáng.

Ai trong chúng ta cũng đôi lần như vậy. Khi có một ngày tồi tệ, cảm giác hoàn thành được việc gì đó vẫn mang lại sự nhẹ nhõm, có thể là một nhiệm vụ bạn đã trì hoãn lâu ngày. Hoặc bạn vừa được thăng chức. Hay ai đó gửi email nói rằng lòng tốt của bạn đã chạm đến trái tim họ. Sống có mục đích và nỗ lực là điều quý giá.
Nhưng bạn đã đi quá giới hạn. Bạn có thể không biết điều gì khiến mình cảm thấy có giá trị, ngoài những thành tựu và việc đã hoàn thành. Và đó chính là vấn đề.

6. Bạn luôn chân thành quan tâm đến người khác, nhưng lại hiếm khi để ai bước vào thế giới nội tâm của mình.

Đây không phải là sự quan tâm giả tạo, cũng không phải là sự lịch sự xã giao. Đó là sự quan tâm thật sự, bạn giỏi chăm sóc người khác. Nhưng bạn lại không để ai thấy phần mong manh trong bạn. Bạn không hé lộ nỗi đau trong quá khứ. Người bạn đời có thể biết, nhưng cả hai không bao giờ nói đến. Bạn dựng lên một bức tường vô hình để ngăn người khác nhận ra rằng bạn đang cô đơn, kiệt sức, trống rỗng hay quá tải.

Điều này đặc biệt đáng sợ nếu trong bạn có ý nghĩ muốn buông bỏ cuộc sống. Nhưng bạn không thể để ai biết. Và điều tàn nhẫn nhất là: kể cả khi bạn nói ra, chưa chắc người khác đã tin. “Gì cơ, bạn à? Trầm cảm á? Bạn có mọi thứ trong đời mà!” Và điều đó có thể dẫn đến những hậu quả đau lòng.

7. Bạn phủ nhận hoặc xem nhẹ tổn thương hay lạm dụng trong quá khứ, hoặc cả hiện tại.

Kỹ năng “chia ngăn” cảm xúc là một khả năng tinh vi, bạn có thể đang buồn, thất vọng, sợ hãi hay tức giận, nhưng tạm gác lại để đối diện vào thời điểm khác phù hợp hơn. Người khỏe mạnh vẫn thường làm thế. Thậm chí đôi khi, người ta cũng “đóng hộp” cả niềm vui bởi chưa phải lúc để bật ra một bài ca hân hoan.

Thế nhưng, nếu bạn nhận thấy mình mang những đặc điểm của PHD, có thể bạn đang chia ngăn quá cứng nhắc. Bạn đã xây nên những chiếc hộp kiên cố trong tâm trí, nơi bạn khóa chặt những cảm xúc đau đớn, dù bạn có nhận thức được hay không và nhét chúng sâu vào góc tối tinh thần. Điều này cho phép bạn phớt lờ, phủ nhận hoặc xem nhẹ tác động của những trải nghiệm từng khiến bạn đau đớn, dù là trong quá khứ hay hiện tại.

Một phụ nữ từng nhận mình có PHD đã gửi email chia sẻ rằng cô được chẩn đoán mắc PTSD, nhưng lại hoàn toàn gạt bỏ điều đó. “Chuyện xảy ra với tôi đâu có gì ghê gớm,” cô viết. “Người khác còn trải qua những thứ khủng khiếp hơn nhiều.” Điều đó có thể đúng hoặc không, nhưng nỗi đau vẫn là nỗi đau.

8. Bạn thường đi kèm với những vấn đề sức khỏe tâm thần liên quan đến kiểm soát hoặc né tránh lo âu.

Bạn sống cuộc đời mình theo một khuôn khổ rất chặt chẽ, kỷ luật. Vì thế, những chẩn đoán tâm lý thường xuất hiện song hành với PHD thường liên quan đến việc kiểm soát, như rối loạn ăn uống hoặc những đặc điểm ám ảnh cưỡng chế. Đôi khi, bạn cũng có thể tìm đến rượu hay thuốc an thần như một lối thoát khỏi lo âu.

9. Bạn tin tưởng mãnh liệt vào việc “biết ơn cuộc sống” như là nền tảng của hạnh phúc.

Tôi cũng tin vào điều ấy. Tất nhiên rồi: biết ơn là điều lành mạnh, giúp ta sống tích cực và trân trọng những gì mình có.
Nhưng nếu bạn đọc đến đây và thấy mình trong những dòng chữ, có thể bạn cảm thấy tội lỗi, thậm chí xấu hổ nếu chẳng may bản thân có một phút giây nào không giữ được sự tích cực tuyệt đối. Thương lấy chính mình ư? Không được đâu, bạn có quá nhiều điều tốt đẹp trong đời mà. Và bất kỳ lời khuyên nào về lòng trắc ẩn với bản thân cũng bị bạn gán cho cái mác “than vãn, kêu ca.” Và như thế thì... bị cấm.

10. Bạn gặp khó khăn trong cảm xúc ở các mối quan hệ cá nhân, nhưng lại rất thành công trong công việc.

Bạn không dễ để bản thân trở nên mong manh trong sự thân mật thật sự. Dù bạn chăm chỉ, nỗ lực và đạt được nhiều thành tựu, nhưng bạn lại không phải người dễ dàng gắn kết ở mức độ sâu sắc với người khác. Có thể bạn đã chọn một người bạn đời cũng không có khả năng ấy, hoặc không cho phép điều đó xảy ra. Mối quan hệ giữa hai người chủ yếu dựa trên việc bạn làm gì cho nhau, hơn là bạn là ai đối với nhau. Trọng tâm nằm ở con cái, sự nghiệp và hình ảnh của một cặp đôi hoàn hảo, bên ngoài thì rực rỡ, nhưng bên trong có thể lại là khoảng trống lặng lẽ và cô đơn. 

Nguồn: 10 Common Traits of Perfectly Hidden Depression | Psychology Today