15 dấu hiệu cho thấy bạn đã lớn lên trong một gia đình có cha mẹ tâm lý bất ổn

Thuở nhỏ, Lily đã học cách dò dẫm cảm xúc của mẹ mình — như bước đi trên vỏ trứng, luôn nơm nớp sợ rằng chỉ một câu hỏi vô tình cũng có thể khiến mẹ nổi trận lôi đình. Lily sớm phải làm “người lớn”, trở thành người chăm sóc cho mẹ mỗi khi bà rơi vào trạng thái suy sụp. Điều này ảnh hưởng sâu sắc đến kết quả học tập của cô trong những năm trung học. “Ngày nào tan học em cũng phải phóng thật nhanh về nhà để lo cho mẹ và em gái. Em từng rất muốn tham gia đội bóng đá, nhưng không thể nào thực hiện được,” cô kể lại, ánh mắt buồn vời vợi.

Khi trưởng thành, Lily thường xuyên vật lộn với cảm giác tội lỗi — luôn tự hỏi liệu mình có thể làm gì đó để “chữa lành” căn bệnh tâm lý của mẹ hay không. Dù lý trí mách bảo điều đó là không thể, cô vẫn thường bị giày vò bởi cảm giác trách nhiệm quá mức, một điều rất phổ biến ở những người từng lớn lên bên cha mẹ có vấn đề về tâm thần.

Lớn lên trong một mái nhà bất ổn là một trải nghiệm đầy chấn thương với một đứa trẻ đang hình thành nhân cách. Khi trưởng thành, nhiều người trong chúng ta sống trong trạng thái cảnh giác cao độ, vì đã quen với việc phải luôn sẵn sàng ứng phó với những cơn sóng cảm xúc bất thường từ cha mẹ. Việc tồn tại trong môi trường mà người nắm quyền lại thiếu ổn định và khó lường có thể để lại những dấu ấn sâu sắc trong tính cách. Dưới đây là 15 đặc điểm tôi thường thấy ở chính bản thân mình cũng như nhiều khách hàng:

Source: Chu Viết Đôn from Pixabay

1. Tự ti. Nhiều người sống sót sau tuổi thơ đầy biến động thường mang trong mình cảm giác vô giá trị hoặc không đủ tốt, do từng chịu đựng sự chỉ trích liên tục hoặc bị bỏ rơi về mặt cảm xúc.
2. Cô lập. Trưởng thành trong môi trường hỗn loạn hoặc có yếu tố bạo hành có thể khiến người ta cảm thấy lạc lõng, đơn độc. Việc thiếu an toàn và không được nâng đỡ về tinh thần khiến ta mất kết nối sâu sắc với những người xung quanh, từ bạn bè thời đi học đến đồng nghiệp khi trưởng thành. Nhiều khách hàng của tôi chia sẻ rằng họ thường cảm thấy bị hiểu lầm, không dám tin tưởng ai vì sợ bị phán xét hay ruồng bỏ.
3. Trầm cảm hoặc tê liệt cảm xúc. Tuổi thơ bất ổn có thể khiến người ta cảm thấy như những trải nghiệm của mình chẳng có ý nghĩa gì. Để tồn tại, nhiều người đã học cách đè nén cảm xúc, lâu dần dẫn đến việc mất khả năng kết nối với chính cảm xúc của bản thân.
4. Cảm giác sắp có điều tồi tệ xảy ra. Phần lớn cuộc đời tôi sống với cảm giác thường trực rằng điều gì đó kinh khủng sắp xảy đến — cảm giác này kéo dài đến tận tuổi trưởng thành. Nhiều người sống sót qua môi trường như vậy cũng có chia sẻ tương tự. “Tôi đã hơn 40 tuổi rồi mà vẫn cảm thấy như mình sắp bị phạt vậy,” một khách hàng tên Josh từng nói với tôi.
5. Khó kiểm soát cảm xúc. Sự căng thẳng và lo sợ thường trực trong môi trường hỗn loạn có thể cản trở quá trình hình thành phản ứng cảm xúc lành mạnh. Khi thiếu sự hướng dẫn và nâng đỡ tinh thần, nhiều người chật vật trong việc nhận diện, xử lý và quản lý cảm xúc, dẫn đến những cơn bùng nổ hoặc sự tê liệt về mặt cảm xúc.
6. Khó tin tưởng người khác. Sự bất ổn và phản bội trong thời thơ ấu khiến nhiều người hình thành niềm tin rằng người khác không đáng tin hoặc không an toàn, từ đó gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ bền vững, đáng tin cậy khi trưởng thành.
7. Chủ nghĩa hoàn hảo. Lớn lên trong môi trường hỗn loạn hoặc bị bạo hành có thể khiến người ta dùng sự hoàn hảo như một cơ chế tự vệ — cố gắng kiểm soát mọi thứ và đạt được sự công nhận nhằm cảm thấy an toàn và có giá trị, điều mà họ từng thiếu trong tuổi thơ. Nỗi sợ thất bại hoặc bị chỉ trích thường thôi thúc họ phải trở nên hoàn hảo, đặc biệt khi tình yêu thương hoặc sự chấp nhận từng bị gắn liền với điều kiện phải “đúng chuẩn”.
8. Cảm giác tội lỗi và xấu hổ.
   Nhiều người từng lớn lên trong môi trường hỗn loạn mang theo niềm tin sai lầm rằng chính họ là nguyên nhân khiến mọi thứ trở nên rối ren, rằng họ đáng bị đối xử tệ bạc. Cảm giác tội lỗi và xấu hổ ấy lặng lẽ bám theo họ đến tận tuổi trưởng thành, len lỏi vào từng mối quan hệ, tình bạn, sức khỏe tinh thần, và cả cách họ nhìn nhận chính mình.
9. Hành vi lệch chuẩn.
   Khi phải lớn lên trong một môi trường đầy biến động hoặc bạo hành, con người dễ phát triển những chiến lược ứng phó lệch lạc để chịu đựng căng thẳng và sang chấn kéo dài. Những hành vi như hung hăng, rút lui khỏi xã hội, hay tìm đến những trải nghiệm mạo hiểm thường chỉ là cách họ cố giành lại chút cảm giác kiểm soát, tự bảo vệ mình, hoặc làm tê liệt nỗi đau trong lòng. Với tư cách là một nhân viên xã hội, tôi chứng kiến rất nhiều đứa trẻ từ những gia đình bất ổn có biểu hiện “nổi loạn” ở trường hoặc tại nhà. Nhưng thay vì bị phạt, các em cần được yêu thương, hướng dẫn và lắng nghe.
10. Cơ chế đối phó không lành mạnh.
    Tương tự như những vấn đề về hành vi, nhiều người sống sót sau sang chấn tuổi thơ tìm đến những cách giải tỏa đau đớn cảm xúc không lành mạnh như lạm dụng chất kích thích hoặc tự hại bản thân. Dù những cách này có thể đã từng là “phao cứu sinh” trong quá khứ, chúng lại trở thành gánh nặng kéo dài khi bước vào đời sống trưởng thành.
11. Lo âu và cảnh giác thái quá.
    Việc luôn phải đề phòng những mối nguy xung quanh từng là cách để sinh tồn. Nếu ta có thể “đọc vị” được cảm xúc của mẹ hay bố, ta có thể tránh được những cơn giận dữ hoặc tổn thương. Nhưng sự cảnh giác ấy, khi đã ăn sâu vào tiềm thức, khiến ta luôn sống trong trạng thái bất an, ngay cả khi đã thoát khỏi môi trường đó.
12. Luôn làm hài lòng người khác.
    Nhiều khách hàng của tôi mang trong mình xu hướng hy sinh bản thân để chiều lòng người khác, chỉ mong tránh được mâu thuẫn hay được công nhận. Tuổi thơ thiếu an toàn đã dạy họ rằng sự bình yên chỉ đến khi ta đặt nhu cầu của người khác lên trên chính mình.
13. Nỗi sợ bị bỏ rơi.
    Nếu tuổi thơ của ta tràn ngập sự bất ổn hay bị bỏ mặc, ta lớn lên trong cảm giác lửng lơ — chẳng bao giờ chắc chắn rằng mình có thể dựa vào ai. Nhiều người mang trong mình nỗi lo thường trực rằng sẽ bị chối bỏ, bị rời xa. Điều này dẫn đến hai xu hướng: hoặc là quá bám víu, hoặc là né tránh tình cảm. Cả hai đều vô tình đẩy đối phương ra xa, khiến người sống sót lại rơi vào vòng lặp của sự cô đơn.
14. Những mối quan hệ rối ren.
    Không ít người tìm đến hoặc chấp nhận những mối quan hệ độc hại — vô thức lặp lại mô hình mà họ từng trải qua trong quá khứ. Với nhiều người trong chúng ta, sự hỗn loạn và bất ổn về cảm xúc đã trở thành điều quen thuộc, đến mức nó khiến ta thấy “gần gũi” — dù biết đó là điều gây tổn thương.
15. Vấn đề về ranh giới cá nhân.
    Nhiều người từng sống trong gia đình có cha mẹ bất ổn không biết cách xác lập hay tôn trọng ranh giới cá nhân trong các mối quan hệ. Họ không học được cách nói “không”, thường vì sợ bị từ chối hoặc làm phật lòng người khác. Điều này khiến họ dễ bị tổn thương, bị lợi dụng, và quên mất rằng mình cũng xứng đáng được bảo vệ.

Những đặc điểm trên có thể biểu hiện ở nhiều mức độ khác nhau, tùy thuộc vào tính chất của sang chấn ta từng trải qua, cũng như mức độ hỗ trợ tinh thần mà ta nhận được trong và sau biến cố. Khả năng hồi phục của ta phụ thuộc rất lớn vào việc liệu ta có từng có ai đó yêu thương, công nhận và chấp nhận mình hay không. Nếu không có, hành trình chữa lành sẽ khó khăn hơn, nhưng không phải là không thể.

Nếu bạn đang kiếm tìm sự hỗ trợ để vượt qua những tổn thương từ tuổi thơ và thay đổi những hành vi không lành mạnh đã ăn sâu, hãy tìm đến một nhà trị liệu có hiểu biết sâu sắc về sang chấn gia đình và các mối quan hệ.

Nguồn: 15 Signs of Being Raised by an Unstable Parent | Psychology Today