4 lý do của hành vi tự hủy hoại bản thân

Một trong những hiện tượng tâm lý kỳ lạ và đầy bi kịch được gọi là tự hủy hoại bản thân. Đây là khi một cá nhân có tiềm năng và tài năng lại vô thức hủy hoại chính mình. Họ xua đuổi những mối quan hệ quý giá, hay làm hỏng sự nghiệp mà họ vốn có thể tỏa sáng. Tại sao con người lại tự gây tổn hại cho chính mình? Trong việc tìm kiếm câu trả lời, ta có thể nhận diện ít nhất bốn lý giải sâu sắc sau:

1. Tự Hủy Hoại Như Một Cơ Chế Phòng Vệ Trước Sự Toàn Năng

Trong quá trình phát triển tâm lý, mỗi đứa trẻ đều trải qua một giai đoạn khao khát quyền lực vô hạn. Chúng tưởng tượng mình là vua chúa, điều khiển cả thế giới, giành chiến thắng trước mọi đối thủ. Đây là một bước đi cần thiết để sau này chúng ta có thể hòa giải giữa tham vọng và thực tế. Tuy nhiên, quá trình này phụ thuộc vào cách người lớn phản ứng. Những đứa trẻ may mắn có cha mẹ hiểu biết và an toàn sẽ được phép trải nghiệm cảm giác này mà không sợ hãi, và rồi dần dần quay trở lại với thực tại.

Nhưng với nhiều người trong chúng ta, điều này không xảy ra. Nếu người lớn xung quanh quá sợ hãi trước tiềm năng của đứa trẻ, họ có thể đàn áp những biểu hiện quyền lực này, khiến đứa trẻ trở nên khiếp sợ chính sức mạnh của mình. Kết quả là, khi trưởng thành, ta trở nên e dè, tự ti và từ chối mọi cơ hội thể hiện bản thân. Ta che giấu sự thông minh, từ bỏ cơ hội thăng tiến, mặc đồ giản dị, và tự gọi mình là "người nhút nhát". Nhưng sâu thẳm trong ta khao khát thành công, muốn được ngưỡng mộ, muốn thể hiện bản thân mạnh mẽ, nhưng chưa bao giờ được phép cân bằng giữa những ham muốn đối lập đó.

Lucian Freud, Last Portrait, 1976-7

2. Chỉ Có Thất Bại Mới Đem Lại Tình Yêu

Một lý giải khác liên quan đến thông điệp mà một số bậc cha mẹ gửi đi: chỉ khi bạn thất bại, bạn mới xứng đáng được yêu thương. Trong khi hầu hết các gia đình tôn vinh thành công, một số khác lại khiến con cái cảm thấy rằng chỉ khi chúng đau khổ, yếu đuối hay thất bại thì mới nhận được tình yêu.

Đó là khi đứa trẻ bị bệnh, bị bắt nạt hay gặp khó khăn, người cha mẹ lạnh lùng mới trở nên mềm mỏng. Từ đó, một động lực vô thức được hình thành: để có được tình yêu, ta cần phải thất bại. Thành công dường như không phải là cơ hội, mà là dấu hiệu của sự cô đơn, bởi vì khi ta tỏa sáng trong thế giới bên ngoài, ta sợ rằng sẽ mất đi sự chấp nhận từ những người thân yêu.

3. Tìm Kiếm Bản Ngã Thật Sự Của Chúng ta

Có những gia đình lại gửi đi một thông điệp ngược lại: tình yêu chỉ dành cho kẻ thành công. Từ nhỏ, đứa trẻ đã được dạy rằng chỉ khi chiến thắng, đạt giải thưởng hay thành tựu xã hội, chúng mới xứng đáng được yêu. Thời gian trôi qua, chúng ta tuân theo những đòi hỏi này, đạt được những thành tựu mà người lớn mong đợi.

Nhưng đến một lúc nào đó, khi đứng trên đỉnh vinh quang, một phần trong ta nổi dậy. Ta khát khao được yêu không phải vì những gì ta làm, mà vì chính con người ta. Đó là sự nổi loạn chống lại cái giá mà ta phải trả để được yêu thương. Thành công trở nên vô nghĩa vì nó không mang lại tình yêu chân thật. Sự tự hủy hoại không phải là từ chối thành tựu, mà là một khát khao sâu thẳm về tình yêu vô điều kiện.

4. Mong Muốn Hủy Hoại Người Khác

Cuối cùng, cái gọi là tự hủy hoại bản thân có thể thực chất là một cách để hủy hoại người khác – những người đã không yêu ta vì con người thật của ta. Đó có thể là những bậc cha mẹ chỉ quan tâm đến huy chương và thành tựu, mà không bao giờ để ý đến sự mong manh, dễ tổn thương của đứa trẻ.

Khi ta phá hỏng sự nghiệp hay cơ hội của mình, bề ngoài có vẻ như ta đang làm tổn thương chính mình, nhưng thật ra, đó có thể là một sự trả thù ngầm – dù chỉ trong tâm trí – đối với người đã đẩy ta vào guồng máy của sự công nhận bên ngoài. Khi ta tự làm sụp đổ đế chế của mình, ta thực sự đang phản kháng lại một sự bất công nguyên thủy.

Chúng ta hiểu rất nhiều về sức hấp dẫn của thành công, nhưng có lẽ vẫn còn ít hiểu biết về sức mạnh đầy xúc động của thất bại và những lý do tâm lý sâu xa khiến chúng ta bị cuốn hút bởi nó.

Nguồn: Four Explanations for Self-Sabotage - The School of Life