5 niềm tin phổ biến có thể âm thầm hại bạn

Điều rắc rối với niềm tin là thế này: ai cũng nghĩ niềm tin của mình là đúng. Nhưng thực tế là, hầu như mọi thứ chúng ta tin vào, sớm hay muộn gì, cũng sẽ có chỗ sai. Vậy mà chúng ta chẳng mấy khi nghĩ đến điều đó. Bởi lẽ, nếu không tin là mình đúng, thì sao ta lại tin làm gì?

Nhưng sự thật là, niềm tin của ta không bao giờ hoàn toàn đúng. Về mặt tâm lý mà nói, con người là những cỗ máy bằng thịt đầy sai sót, dễ bị cảm xúc chi phối, mâu thuẫn trong chính mình, và đôi khi vô cùng lộn xộn — đến mức thật đáng ngạc nhiên là ta vẫn tự lo được cho bản thân mỗi sáng.

Vậy, nếu ta bắt đầu từ thực tế này:

• "Tôi tin vào điều gì đó vì tôi nghĩ nó đúng."
• "Nhưng chắc chắn sẽ có những niềm tin của tôi là sai."

Thì câu hỏi tiếp theo sẽ là:
"Làm sao để biết niềm tin nào của mình là sai?"

Làm thế nào để xây dựng một cách tư duy, một quy trình để tự chất vấn bản thân và nhận diện được những niềm tin sai lầm trước khi chúng kịp kéo mình xuống hố sâu?

Một cách hợp lý để bắt đầu, là liệt kê ra những niềm tin sai lầm phổ biến mà hầu như ai cũng dễ mắc phải. Đúng vậy, có những niềm tin căn bản mà bạn và tôi vẫn thường tin theo, mà thực ra chẳng có mấy cơ sở.

Mục tiêu của bài viết này là giúp bạn bắt đầu tự chất vấn những niềm tin và giả định căn bản ấy. Và hy vọng là, khả năng tự chất vấn đó sẽ lan tỏa sang cả những niềm tin khác mà bạn đang ôm giữ.

NIỀM TIN SAI LẦM #1: "TÔI BIẾT CHÍNH XÁC MÌNH CẦN LÀM GÌ"

Thoạt nghe thì niềm tin này có vẻ rất tích cực: nếu bạn tin là mình biết mình đang làm gì, thì bạn sẽ tự tin hơn, mà khi tự tin hơn thì sẽ làm tốt hơn, đúng không?

Nhưng đây chỉ là một phiên bản khác của cái khẩu hiệu "cứ tin vào bản thân đi" trong sách self-help – nghe có vẻ hay ho, nhưng thực chất chẳng giúp ích mấy. Nghĩ xem, bạn có biết bao nhiêu người trong đời mình mà rõ ràng là họ chả biết cái quái gì cả, nhưng vẫn hùng hồn khẳng định là mình biết mình đang làm gì?

Thấy chưa? Niềm tin sai lầm trong tay nhầm người, thì tự tin cũng trở thành tai họa.

Nghiên cứu cho thấy, khi bạn tin chắc quá mức vào điều mình đang làm, bạn sẽ tự bào chữa cho hàng đống thứ vớ vẩn của chính mình. Bạn sẽ ít cởi mở hơn với những góp ý mang tính xây dựng. Và bạn cũng dễ dàng bỏ qua những ý tưởng hay hơn, những lựa chọn tốt hơn.

Nói cách khác, giữa "biết mình đang làm gì" và "cái tôi to đùng" thực ra chỉ cách nhau một lằn ranh rất mỏng.

Liều thuốc giải độc cho cái tôi ấy, chính là chấp nhận thực tế rằng bạn có thể không biết mình đang làm gì. Có câu nói cũ: Sự khác biệt giữa chuyên gia và tay mơ, là chuyên gia biết rõ mình không biết những gì. Nghe thì đơn giản, nhưng là một bài học quý giá.

Thật mỉa mai thay, chính khả năng nhận ra cái mình chưa biết, mới cho phép chuyên gia tiếp tục học hỏi và phát triển. Một lần nữa, nghiên cứu cho thấy, khả năng thích nghi với sự thay đổi là yếu tố dự báo tốt nhất cho năng lực thành công trong hầu hết các lĩnh vực của cuộc sống. Nhưng để thích nghi được, bạn phải sẵn sàng chấp nhận rằng mình có thể sai.

Nghe thì dễ, nhưng thực hành được điều này, với đa số chúng ta, không hề dễ dàng.

NIỀM TIN SAI LẦM #2: "CUỘC ĐỜI KHÔNG CÔNG BẰNG"

Bạn nhớ hồi còn nhỏ, mỗi lần muốn làm gì đó mà ba mẹ không cho, bạn sẽ gào lên:
"Không công bằng gì cả!"
Và ba mẹ sẽ trả lời:
"Cuộc đời vốn dĩ không công bằng."

Ừ, tôi cũng ghét mấy câu nói kiểu đó. Nhưng rồi bạn lớn lên, và dần dần nhận ra, ba mẹ nói cũng không sai. Cuộc đời thật sự không công bằng. Thậm chí, bạn chẳng thể tưởng tượng nổi có bao nhiêu cách mà cuộc đời phân phát may mắn và bất hạnh cho người này người kia, chẳng hề theo một trật tự công bằng nào.

Nhưng hãy để tôi gợi ý cho bạn một điều có thể làm bạn bất ngờ:
Có khi vấn đề không nằm ở sự bất công của cuộc đời. Mà nằm ở định nghĩa của chúng ta về "công bằng."

Tất nhiên, một người bình thường, có lương tri, sẽ tin rằng mọi người đều bình đẳng về mặt đạo đức — tức là không ai đáng quý hơn hay quan trọng hơn ai khác.

Nhưng từ đó, nhiều người lại suy ra rằng ai cũng phải được hưởng niềm vui như nhau, và chịu đựng nỗi đau như nhau.

Mà điều đó, thực sự, không hề hợp lý chút nào.

Bởi vì, làm sao bạn biết người kia đau khổ bao nhiêu so với mình? Làm sao bạn biết điều tồi tệ hôm nay không phải là món quà lớn nhất mà cuộc đời dành cho bạn mười năm sau? Làm sao bạn chắc chắn thứ bạn đang yêu thích hôm nay sẽ không quay lại cắn bạn vào năm tới?

Hãy để tranh luận về công bằng cho tòa án. Còn trong cuộc sống thường ngày, cái tư tưởng "không công bằng" – kiểu như "thật không công bằng khi kinh tế sụp đổ đúng lúc tôi bắt đầu sự nghiệp," hay "thật không công bằng khi anh trai tôi đậu Yale còn tôi thì không" – thực sự gây hại nhiều hơn là giúp ích.

Nhìn đi, không "công bằng" gì việc tôi không đẹp trai bằng Brad Pitt, hay lớn lên ở một nơi toàn người mê máy kéo, hay mắc phải một căn bệnh máu hiếm có thể giết tôi trước tuổi 60. Nhưng tôi vẫn sẽ làm những gì tôi muốn. Thậm chí, tôi sẽ làm mạnh mẽ và quyết liệt hơn chính vì những khó khăn đó. Và đó mới là điều quan trọng.

Trong cuộc sống, có những thứ ta kiểm soát được. Và có những thứ ta không kiểm soát được. Hãy dành thời gian và năng lượng cho những gì bạn có thể kiểm soát, và mặc kệ phần còn lại.

NIỀM TIN SAI LẦM #3: "NHIỀU LÀ TỐT"

Tôi đã từng viết rất nhiều về niềm tin phổ biến trong xã hội: “kiếm thật nhiều, mua thật nhiều, trải nghiệm thật nhiều, tận hưởng thật nhiều”… Và thật ra, chính những niềm tin ấy đang dần giết chết chúng ta từng chút một.

Tôi nghĩ, ở một mức độ nào đó, hầu hết mọi người đều mơ hồ nhận ra rằng chủ nghĩa vật chất, hay cái ham muốn thể hiện bằng cách tiêu xài nhiều hơn, rốt cuộc chỉ là một cuộc rượt đuổi rỗng tuếch. Nhưng dù biết vậy, ta vẫn cứ rơi vào cái bẫy “nhiều là tốt” theo cách này hay cách khác.

Nhưng sự thật là, nhiều không phải lúc nào cũng tốt.

Lý do là bởi, ngay cả khi ta từ chối một hình thức tiêu thụ vật chất nào đó, ta gần như chắc chắn sẽ thay nó bằng một hình thức khác. Ví dụ, nhiều bạn trẻ ngày nay không còn theo đuổi giấc mơ "nhà to, sân vườn rộng, xe hơi xịn, gara bự" như thế hệ trước. Nhưng rồi, họ lại chuyển sang khao khát "tiêu thụ trải nghiệm": đi nhiều hơn, khám phá nhiều hơn, vui chơi nhiều hơn, kết bạn nhiều hơn, có nhiều lựa chọn hơn... Nhiều, nhiều, và nhiều hơn nữa.

Dù chúng ta đang săn đuổi của cải vật chất hay trải nghiệm, thực ra, mục đích sâu xa cũng chỉ để lấp đầy cái khoảng trống trống rỗng trong lòng mình.

Thế nhưng, càng có nhiều lựa chọn, chúng ta lại càng thấy rối bời, chông chênh, và ít hạnh phúc hơn. Việc mải miết chạy theo những trải nghiệm mới chỉ khiến ta bị phân tán, mất tập trung, chẳng biết mình thực sự muốn gì, cần gì. Seneca từng nói: "Kẻ nghèo không phải là người có ít, mà là người luôn muốn nhiều hơn."

Đừng hiểu lầm tôi — những trải nghiệm mới, con người mới, vùng đất mới đều là những bài học quý giá trong đời. Nhưng đến một lúc nào đó, cái giá trị của "nhiều hơn, nhiều hơn nữa" bắt đầu giảm dần, và thậm chí có thể phản tác dụng.

Vậy nên, tôi cho rằng, để tìm thấy ý nghĩa và mục đích trong cuộc đời mình, đôi khi ta cần làm ngược lại: tập trung vào sự giản đơn. Hãy dám buông bỏ những thứ không thật sự cần thiết. Dứt ra khỏi cái vòng lặp nghiện ngập của "nhiều hơn, nhiều hơn nữa".
Hãy chọn một vài điều thực sự quan trọng, một vài người thực sự quan tâm, rồi dồn hết tâm huyết vào đó.

NIỀM TIN SAI LẦM #4: "CHỈ CẦN CÓ ĐƯỢC X, TÔI SẼ HẠNH PHÚC"

Nói cho rõ, tôi không phản đối mục tiêu. Tôi thích mục tiêu. Ai cũng nên có mục tiêu trong đời — không có nó, ta sẽ chẳng biết mình đang đi đâu. Nhưng mục tiêu cũng tiềm ẩn những nguy cơ ngầm. Một trong số đó là: ta dễ đồng nhất bản thân mình với mục tiêu.

Mục tiêu vốn chỉ nên là phương tiện để đạt được điều gì đó. Nhưng đôi khi, vì quá mê mẩn, ta biến nó thành đích đến cuối cùng. Ví dụ, bạn đặt mục tiêu giảm 7 ký, vì nghĩ rằng đạt được cân nặng đó sẽ khiến bạn hạnh phúc. Nhưng rồi, bạn đâm đầu vào nó, để rồi lòng tự trọng, giá trị bản thân, tất cả mọi thứ đều gắn chặt với con số trên bàn cân. Và lúc ấy, hai kịch bản tệ hại nhất có thể xảy ra:

• Một: bạn không đạt được mục tiêu, và thế là bạn khổ sở.
• Hai: bạn đạt được mục tiêu, nhưng rốt cuộc, cũng chẳng cảm thấy khác biệt gì mấy… và rồi bạn vẫn khổ sở.

Trong kịch bản đầu tiên, thất bại có thể khiến bạn cảm thấy tuyệt vọng, bế tắc. Đôi khi, để đạt được mục tiêu, ta làm những điều mờ ám mà sau này không dám nhắc lại. Đôi khi, ta ám ảnh đến mức hy sinh cả những thứ quý giá khác trong đời.

Còn trong kịch bản thứ hai, dù đã chạm đích, nếu bạn đặt quá nhiều kỳ vọng vào nó, cảm giác trống rỗng sẽ ập đến ngay sau khoảnh khắc ngất ngây chiến thắng: “Mình làm được rồi!”... và sau đó là: “Ơ, rồi giờ làm gì tiếp theo đây?”

Có câu nói ở Silicon Valley rằng: "Hãy giữ vững quan điểm, nhưng đừng quá cố chấp."
Tôi nghĩ, tương tự, ta nên sống theo tinh thần: "Hãy đặt ra những mục tiêu táo bạo, nhưng đừng bám chặt vào chúng."

Mục tiêu không nhất thiết phải đạt được bằng mọi giá. Giá trị lớn nhất của mục tiêu là nó cho bạn một hướng đi, một lý do để tiến lên, một cách để phát triển bản thân. Con số cuối cùng đạt được — thực ra không quan trọng đến thế đâu.

NIỀM TIN SAI LẦM #5: "CÁI GÌ KHÔNG CÓ LỢI CHO TÔI, THÌ BỎ QUA"

Hãy cẩn thận: cải thiện bản thân cũng có thể trở thành một dạng "nghiện" ngầm.

Tôi thấy chuyện này xảy ra liên tục. Ai đó bắt đầu bước vào con đường phát triển bản thân — thường là để giải quyết một vấn đề thực sự trong cuộc sống — rồi bị cuốn vào cảm giác "tiến bộ," cảm giác mình đang làm được điều gì đó có ích. Thế là họ dành hàng giờ tối ưu lịch trình làm việc, tối đa hóa thói quen hàng ngày, săn lùng các cơ hội đầu tư, các mẹo tăng năng suất, bí quyết networking, rồi uống đủ loại thực phẩm bổ sung, nootropic, các loại vitamin...

Miễn là nó mang lại cho họ cái gọi là "lợi thế cạnh tranh."

Nhưng lối sống ám ảnh này có thể giúp bạn làm việc hiệu quả hơn, nhưng nó cũng bào mòn toàn bộ đời sống cảm xúc của bạn.
Và hậu quả của việc nghiện self-help có thể bao gồm:

• Bạn trở nên ích kỷ, chỉ biết lo cho bản thân, khó mà đồng cảm với bất kỳ ai ngoài mục tiêu của mình.
• Bạn biến mọi thứ trong đời thành đối tượng để tối ưu hóa, đến mức không còn thấy niềm vui, sự thân mật hay những khoảnh khắc tự nhiên.
• Bạn cảm thấy mình bị mắc kẹt trong những mục tiêu, thấy rằng bất cứ điều gì nằm ngoài nó đều vô nghĩa, lãng phí thời gian.
• Và... bạn trở thành một người cực kỳ nhạt nhẽo trong các bữa tiệc.

Sự thật là: để cải thiện một thứ gì đó, bạn cần khách quan hóa nó. Nhưng một khi bạn biến thứ gì đó thành đối tượng để tối ưu, bạn đã lấy đi phần lớn niềm vui, sự kết nối và cả niềm tin mà nó mang lại.

Những khoảnh khắc đáng giá nhất của đời người, thường chẳng nằm trong lịch trình hay danh sách việc cần làm.
Đôi khi, giá trị nằm ở những điều không mang lại giá trị gì cả.
Đôi khi, bạn nên làm điều gì đó chỉ vì muốn làm, đơn giản là thế thôi.

Thế nên, phát triển bản thân là một điều tốt đẹp, nhưng cũng cần phải biết cách không phát triển bản thân. Đôi khi, điều hữu ích nhất bạn có thể làm là... chẳng làm gì cả: ngồi chơi game, uống một cốc bia, cười cùng bạn bè, trò chuyện với con, đọc một cuốn sách, xì hơi rồi phá lên cười. Sau đó, ngủ nướng một chút. Rồi lặp lại.

HỌC CÁCH CẬP NHẬT NIỀM TIN CỦA CHÍNH MÌNH

Niềm tin giúp ta tìm được chút ý nghĩa giữa thế giới bộn bề, rối ren này. Chúng giúp ta hành động ngay cả khi thông tin trong tay chỉ là những mảnh ghép rời rạc, chưa hoàn chỉnh. Không có niềm tin, ta chẳng khác nào một cỗ máy phản xạ vô hồn, chỉ biết phản ứng lại mọi thứ xảy đến từng giây, từng phút trong đời.

Nếu chuyện hẹn hò của bạn hết lần này đến lần khác đều rơi vào bế tắc, hãy thử tự hỏi: Bạn đang tin vào điều gì về các mối quan hệ? Và liệu những niềm tin ấy có góp phần khiến mọi chuyện trở nên tệ hại hơn không? Ví dụ, nếu bạn tin rằng con người chỉ quan tâm đến việc thỏa mãn nhu cầu của riêng họ, thì có gì lạ đâu khi bạn toàn gặp phải những người ích kỷ, chỉ biết nghĩ cho bản thân?

Nếu bạn thường xuyên tiêu xài quá mức, chẳng bao giờ tiết kiệm được đồng nào, lúc nào cũng thấy nợ nần chồng chất, thì hãy dừng lại và tự hỏi: Bạn đang mang trong mình những niềm tin gì về tiền bạc mà có thể đang âm thầm điều khiển cách bạn quản lý tài chính?

Chúng ta phải biết hoài nghi chính những niềm tin của mình, hoài nghi cả những thứ vớ vẩn mà mình đang tự nhồi nhét vào đầu. Có một kỹ năng rất quan trọng cần rèn luyện: đó là biết quan sát, biết đặt câu hỏi, và rồi biết điều chỉnh, cập nhậtniềm tin của bản thân. Đây là kỹ năng mà ai cũng nên học và trở nên thành thạo.

Rốt cuộc, mọi niềm tin đều sẽ có khiếm khuyết. Bởi vì chẳng có gì trên đời này mà ta có thể hiểu thấu, nắm bắt trọn vẹn đến 100%. Lúc nào cũng sẽ có chỗ cần sửa chữa, chỗ cần hoàn thiện, chỗ cần làm mới cuốn “cẩm nang sống” của mình.

Vậy nên, quan trọng không phải là bạn ôm khư khư một niềm tin nào đó, cho rằng nó là chân lý tuyệt đối. Quan trọng hơn cả, là bạn biết cách liên tục điều chỉnh, làm mới niềm tin của mình theo thời gian.

Niềm tin giống như một cuốn sổ tay hướng dẫn bạn cách vận hành trong cuộc đời này. Và nếu bạn cứ mãi gặp phải những vấn đề lặp đi lặp lại, năm này qua năm khác, có lẽ đã đến lúc bạn cần ngồi xuống, lật lại cuốn sổ ấy, và cập nhật nó rồi đấy.

Nguồn: 5 Common Beliefs That Can Subtly Screw You Over | Mark Manson