5 vấn đề trong mối quan hệ mà không cặp đôi nào nên bỏ qua

“Tôi biết cuộc hôn nhân của mình đang chìm dần, nhưng tôi không biết làm sao để cứu vãn. Sau mười lăm năm, những gì chúng tôi từng có đã hao mòn đến mức chẳng còn cách nào để lấy lại. Tôi nghĩ cả hai chúng tôi đều quá mệt mỏi, mệt vì những cuộc cãi vã, vì chính mối quan hệ này, và vì nhau.”

Vài năm trước, một chuyên gia trị liệu tên Susan, người dành phần lớn thời gian làm việc của mình để tư vấn cho các cặp đôi, đã chia sẻ với tôi một sự thật buồn khi chúng tôi nói về việc liệu tôi và chồng cũ có nên cùng nhau đi trị liệu không. Cô lắc đầu rồi nói:
“Thật ra hiếm khi trị liệu giúp được, bởi vì mọi người thường đến với nó quá muộn. Họ xem trị liệu như nỗ lực cuối cùng để cứu vãn hôn nhân, và đôi khi cũng chẳng thực lòng với nó. Một trong hai người có thể chỉ đồng ý đến trị liệu để tỏ ra rằng họ ‘đã thử mọi cách.’ Nhưng khi họ đặt lịch hẹn với tôi, thì hôn nhân đó đã khủng hoảng suốt nhiều năm. Và lúc ấy thì đã quá trễ. Với những cặp như vậy, văn phòng của tôi chỉ là một điểm dừng, cách văn phòng luật sư ly hôn vài bước chân.”

Chuyên gia về các mối quan hệ, John Gottman, từ lâu đã khẳng định rằng ông có thể dự đoán khá chính xác một cuộc hôn nhân có bền vững hay không bằng cách quan sát sự hiện diện hay thiếu vắng của bốn hành vi cốt lõi, mà ông gọi là “Bốn kỵ sĩ Khải Huyền”. Đó là: chỉ trích, khinh miệt, phòng thủ, và né tránh.

Ông phân biệt rõ giữa “phàn nàn” và “chỉ trích” – bởi chỉ trích mang tính cá nhân và buộc tội. Ví dụ, bạn bực vì bạn đời để cửa sổ phòng khách mở khi trời sắp mưa khiến rèm ướt sũng. Thay vì nói thẳng về sự việc, bạn khơi ra một tràng liệt kê lỗi lầm của họ, mở đầu bằng những cụm từ như “Lúc nào anh cũng...” hay “Chưa bao giờ em thấy anh...”.

Khinh miệt thể hiện qua thái độ mỉa mai, chế nhạo lời nói hay suy nghĩ của bạn đời, hoặc tệ hơn là công kích bằng những lời lẽ nặng nề, sỉ nhục. Đây không chỉ là trò chơi quyền lực hay thao túng, mà còn cho thấy bạn chẳng hề tôn trọng người mà lẽ ra bạn phải yêu thương.

Phòng thủ, đúng như tên gọi, là khi một người lùi về thế thủ, phủ nhận trách nhiệm, đáp trả bằng thái độ “ăn miếng trả miếng”, hoặc viện cớ cho hành vi của mình. Dĩ nhiên, nếu trong mối quan hệ đã tồn tại chỉ trích và khinh miệt, thì phòng thủ có thể là cách duy nhất để tự bảo vệ.

Ba hành vi này thường đi kèm với nhau. Và cuối cùng, hành vi nguy hại nhất: né tránh. Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy cuộc đối thoại, và sự kết nối cảm xúc đã chấm dứt. Người né tránh – thường là nam giới (theo Gottman, chiếm đến 85%) – khoanh tay, lặng thinh, không thèm đáp lại, và ánh mắt lạnh lùng như muốn nói: “Tôi chẳng cần phải bận tâm.” Đó là bức tường vô hình chặn đứng mọi cảm xúc, dễ khiến người bên kia bùng nổ vì đau đớn và tức giận.

Càng để những hành vi này trở thành thói quen, mối quan hệ càng rơi vào vực thẳm. Vì thế, nếu chúng bắt đầu xuất hiện, bạn nên tìm đến chuyên gia tư vấn hôn nhân ngay. Thời gian là yếu tố then chốt.

Image: Source: Jan Faukner/Shutterstock

Hiểu về mô thức “đòi hỏi – rút lui”

Đây chính là điềm báo tử cho một mối quan hệ. Và bạn sẽ nhận ra rằng, cả bốn hành vi mà John Gottman đã chỉ ra đều góp phần tạo nên mô thức này. Nó phổ biến đến mức có hẳn một thuật ngữ viết tắt: DM/W (Demand/Withdraw). Không chỉ là dấu hiệu dự báo ly hôn, nó còn liên quan đến trầm cảm, bạo lực gia đình, và các vấn đề tâm lý của con cái khi trưởng thành – theo một tổng quan phân tích do Paul Schrodt và các cộng sự thực hiện.

Mô thức “đòi hỏi – rút lui” mô tả một bức tranh tan vỡ của mối quan hệ, hoặc đang trên đà sụp đổ. Một người đưa ra yêu cầu (thường là phụ nữ, nhưng không phải lúc nào cũng vậy, theo nghiên cứu), và người còn lại đáp lại bằng sự rút lui hoặc im lặng. Nhiều học giả tin rằng vai trò “người đòi hỏi” thường rơi vào phụ nữ là do quá trình xã hội hóa.

Vấn đề của mô thức này là nó có tính leo thang. Người đưa ra yêu cầu thấy mình có lý nên càng ngày càng gây áp lực. Trong khi đó, người bị yêu cầu lại cảm thấy bị dồn ép và bị tấn công, nên càng lùi sâu hơn. Cả hai đều thấy mình là nạn nhân, và ai cũng có lý do để biện minh cho hành vi của mình.

Và thế là, cánh cửa quay vòng mở ra, một vòng lặp không lối thoát, cứ thế lặp đi lặp lại.

Ảnh hưởng của tuổi thơ đến các mối quan hệ

Không phải ai cũng rơi vào những vòng xoáy hủy diệt mà John Gottman đã mô tả. Nhưng nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, những người dễ bị mô thức “đòi hỏi – rút lui” làm sụp đổ mối quan hệ thường là những người từng không được đáp ứng nhu cầu cảm xúc khi còn nhỏ và mang kiểu gắn bó không an toàn. Điều này cũng chẳng có gì quá bất ngờ, bởi những người có kiểu gắn bó an toàn thường biết cách điều chỉnh cảm xúc, thoải mái thể hiện nhu cầu của bản thân, và có xu hướng chọn bạn đời cũng sở hữu những kỹ năng tương tự. Điều đó lại hoàn toàn không đúng với những người mang một trong ba kiểu gắn bó không an toàn: lo âu - phụ thuộc, né tránh - sợ hãi, hoặc né tránh - phủ nhận. (Tôi đã viết kỹ hơn về điều này trong cuốn Daughter Detox.)

Trải nghiệm thời thơ ấu không chỉ định hình nhu cầu và khả năng chịu đựng sự thân mật, mà còn ảnh hưởng đến cách ta trò chuyện mà không cảm thấy bị đe dọa — điều này đặc biệt đúng với những người có kiểu gắn bó né tránh. Một nghiên cứu của Robin A. Barry và Erika Lawrence cho thấy, những người chồng mang kiểu gắn bó né tránh thường có xu hướng rút lui tỷ lệ thuận với mức độ tiêu cực mà vợ họ thể hiện trong các tình huống yêu cầu. Điều này đúng không chỉ trong các cuộc xung đột mà cả trong những lúc người chồng cần hỗ trợ và chăm sóc bạn đời. Tương tự, những người chồng né tránh, nếu cho rằng việc thảo luận về các vấn đề trong hôn nhân có thể dẫn đến xung đột, thường sẽ lảng tránh hoặc rút lui khỏi cuộc trò chuyện. Nhưng kiểu gắn bó lo âu, phổ biến ở nhiều cô con gái thiếu tình thương, cũng có thể góp phần khiến mô thức này trở nên độc hại. Luôn trong tâm thế cần được trấn an rằng mình được yêu, được quý – và dễ nhạy cảm trước những mối đe dọa nhỏ nhất – cô ấy có thể đưa ra những đòi hỏi khiến không khí trở nên ngột ngạt, khiến người bạn đời cảm thấy như đang bị bao vây và chỉ muốn rút lui.

Trong bất kỳ mối quan hệ trục trặc nào, luôn tồn tại một điểm không thể quay đầu, tiếc thay, người ta chỉ nhận ra khi đã đi qua nó. Dưới đây là vài kinh nghiệm rút ra từ chính bản thân tôi và những người tôi từng biết, hoàn toàn là chia sẻ cá nhân, tôi không phải là chuyên gia trị liệu hay nhà tâm lý học. Và một lần nữa, nếu muốn cứu vãn điều gì đó, hãy tìm đến chuyên gia sớm nhất có thể.

1. Bạn hoặc người kia đang dần né tránh nhau.
   Sự né tránh này có thể là rõ ràng, cũng có thể là tinh tế, như cố ý tránh những dịp có thể trò chuyện riêng, rút điện thoại ra mỗi khi có cơ hội nói chuyện, bỗng nhớ ra việc vặt cần làm khi người kia muốn tâm sự, hoặc âm thầm thay đổi lịch trình để không còn thời gian gặp mặt. Bạn hay người kia có thể tự trấn an rằng “như vậy là để giảm căng thẳng” hoặc “để giữ hòa khí”, nhưng nếu thực lòng muốn cứu lấy mối quan hệ, bạn cần chấm dứt kiểu né tránh này.
2. Mỗi lần trò chuyện là một lần căng thẳng leo thang.
   Khi bạn phải dè chừng từng lời nói như đang bước đi trên vỏ trứng, thì đó không còn là sự bình yên nữa. Và nếu những chuyện vụn vặt, như ai là người đổ xăng lần trước, ai quên không mua trứng, bắt đầu trở thành tâm điểm xung đột, thì cả hai bạn đang gặp rắc rối lớn. Nhất là khi những thói quen xưa vốn thân thuộc của người kia giờ lại khiến bạn khó chịu, thì mối quan hệ ấy đang chìm rất sâu.
3. Một trong hai (hoặc cả hai) ngừng chia sẻ những quyết định quan trọng.
   Tôi từng quen một người phụ nữ, mãi đến khi biết chồng mình, người đầu ấp tay gối suốt sáu năm, đã âm thầm nộp đơn xin việc ở thành phố khác mà không nói một lời, cô mới nhận ra mọi thứ đã tệ đến mức nào. Điều trớ trêu là anh ta lại kể chuyện đó với người hàng xóm cùng xe đi làm. Việc bạn bắt đầu nghĩ về bản thân như một người độc thân không phải là dấu hiệu của sự độc lập, ít nhất không phải trong bối cảnh này.
4. Có sự thay đổi hành vi ở bạn hoặc người kia.
   Nếu cả hai khó khăn trong việc gọi tên hay nói ra cảm xúc, thì sự bất mãn sâu sắc thường sẽ biểu hiện qua những thay đổi không lời. Bạn có đang ngày càng lơ đãng và hầu như không còn để ý đến người bạn đời, chỉ mải theo đuổi mục tiêu cá nhân chẳng liên quan gì đến hôn nhân? Người kia có vẻ xa cách và bận tâm đến điều gì đó khác? Cả hai bạn có đang né tránh việc gần gũi về mặt thể chất?
5. Một trong hai người (hoặc cả hai) nói thẳng rằng mình "không muốn nói gì thêm."
   Đây vừa là sự thao túng, vừa là một cách phô diễn quyền lực, như thể quăng ra một tối hậu thư: “Hoặc chấp nhận, hoặc buông bỏ.” Dù bạn còn hy vọng hòa giải đến đâu, thì cũng nên tin vào lời người kia nói lúc ấy, bởi đó là cách họ tuyên bố rằng: “Tôi sẽ không thay đổi. Hết chuyện.”

Một mối quan hệ có thể cứu vãn hay không, hoàn toàn phụ thuộc vào cả hai người – và cả vào thời điểm nữa. 

References

Gottman, John. Why Marriages Succeed or Fail. New York: Fireside, 1994.

Schrodt, Paul, Paul L. Witt, and Jenna R. Shimkowski, "A Meta-Analytical Review of the Demand/Withdraw Pattern of Interaction and its Association with Individual, Relational, and Communicative Outcomes, Communication Mongraphs, 81,1 (April 2014), 27-58.

Barry, Robin A. and Erika Lawrence, “Don’t Stand So Close to Me: An Attachment Perspective of Disengagement and Avoidance in Marriage,” Journal of Family Psychology (2013), vol.27, no.3, 564-494.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: 5 Relationship Issues No Couple Should Ignore | Psychology Today