Bình thường hóa những cơn hoảng loạn

Bạn đang ngồi trên máy bay, cửa đã sắp đóng. Đột nhiên, một cơn hoảng loạn vô lý ập đến. Bạn nhận ra mình sắp bị nhốt trong một chiếc ống nhôm kín mít, đầy dễ cháy, hít thở thứ không khí tái chế phảng phất mùi dầu hỏa trong suốt sáu tiếng rưỡi sắp tới, mà không cách nào thoát ra được. Phi công có thể đang kiệt sức hoặc chịu đựng một nỗi đau tinh thần nào đó. Ở bất kỳ một trong 40 điểm kiểm soát không lưu dọc hành trình, ai đó có thể lơ đễnh chỉ trong tích tắc. Bạn sẽ lơ lửng cách mặt đất gần 8 km. Chẳng ai khác dường như nhạy cảm trước những điều này – họ đang trò chuyện vui vẻ hoặc chăm chú đọc tạp chí – nhưng với bạn, đó như là khởi đầu của địa ngục. Bạn đứng trước ngưỡng cửa của một cơn hoảng loạn thực sự.

Hoặc bạn đang bước lên cầu thang hẹp dẫn đến bữa tiệc ở một căn hộ trên tầng cao nhất. Đây là tiệc sinh nhật của bạn của bạn, và từ ngoài cửa, bạn đã nghe thấy tiếng người nói cười xen lẫn nhạc bass rộn ràng. Mọi người thường gọi đây là “vui,” nhưng bạn lại ý thức rõ ràng rằng mình gần như chẳng quen ai ở đó, rằng bạn sẽ phải giới thiệu bản thân và công việc của mình với những người xa lạ – vốn đang bận rộn và có lẽ không mấy quan tâm. Và nếu bạn muốn lánh đi một lúc, phòng tắm có thể sẽ có bảy người say xỉn đứng chờ sẵn. Một lần nữa, cơn hoảng loạn lại len lỏi.

Hoặc bạn tỉnh dậy lúc 3 giờ 30 sáng, nhà im ắng, bên ngoài chỉ có tiếng cú kêu. Tập tài liệu công việc vẫn còn đó, ngay bên cạnh giường. Chỉ vài tiếng nữa bạn sẽ có mặt ở hội thảo. Và ngay lập tức, sự kỳ lạ của tất cả – việc bạn đang sống, việc bạn là chính bạn, việc bạn đang trải qua kiểu cuộc đời này, việc bạn không còn là đứa trẻ như ngày xưa, và việc bạn một ngày nào đó sẽ chết – đột ngột xâm chiếm tâm trí. Tim bạn bắt đầu đập nhanh, lòng bàn tay túa mồ hôi; bạn chìm vào một cơn hoảng loạn không lối thoát.

Những cơn hoảng loạn thường bị xã hội, và cả những người đang chịu đựng chúng, nhìn nhận như một căn bệnh gần với điên loạn: kết quả của một lỗi hóa học bí ẩn trong não bộ khiến ta tách rời khỏi thực tại và trạng thái bình thường. Cách điều trị thường được đề xuất là y tế, tập trung vào việc cố gắng mạnh tay dập tắt và gây tê liệt phần nào đó của tâm trí đang “trục trặc.”

Tuy nhiên, cách giải thích này – dù có ý tốt – lại dựa trên một giả định không phải lúc nào cũng đúng hoặc sáng suốt: rằng phản ứng bình thường trước những điều kiện của cuộc sống phải là sự bình tĩnh và điềm đạm. Nhưng nếu ta quan sát kỹ những gì thực sự diễn ra trong tâm trí mình khi lo lắng tăng cao, ta phải thừa nhận rằng vào những thời điểm ấy, ta trở nên vô cùng nhạy cảm trước hàng loạt điều thực sự đáng lo ngại. Lo lắng có thể gây rắc rối và làm ta lúng túng trong xã hội. Nhưng không vì thế mà những lo lắng ấy là vô căn cứ hay hoang đường – và suy nghĩ này, dù không làm tan biến cơn hoảng loạn, có thể giúp ta bớt lo sợ rằng mình đã phát điên.

Nguyên nhân gốc rễ của một cơn hoảng loạn là thứ vừa phiền toái, vừa đẹp đẽ và chính xác: sự nhạy cảm. Những suy nghĩ của ta có thể khiến ta hoảng sợ, nhưng chúng không phải là điều bất hợp lý hay tà ác. Trong những khoảnh khắc tưởng chừng địa ngục ấy, ta đang chạm vào một số khía cạnh cơ bản của kiếp người mà bình thường ta thường phớt lờ trong một thế giới luôn áp đặt rằng niềm vui vẻ nên là trạng thái mặc định. Thật sự thì việc bay lượn giữa trời cao là một hoạt động phi lý, đầy hiểm nguy, và chỉ những người có tâm trí nặng nề, vô cảm mới không nhận ra điều đó. Những bữa tiệc thông thường đúng là buộc ta phải trình diễn một phiên bản đơn giản hóa, không chân thực của chính mình trước những người xa lạ thờ ơ. Và cũng thật kỳ lạ khi con người – vốn từng lang thang trên thảo nguyên – giờ đây tụ tập trong những căn phòng vuông vức chói tai, nhấm nháp chút nước ép trái cây lên men từ những chiếc cốc trong suốt, trong khi trong não họ có thể đang chất chứa những suy nghĩ không rõ ràng, thậm chí đen tối. Những “nhân vật” mơ hồ này chỉ cần chút ít để hợp lực lại và tấn công ta.

Chính sự nhạy cảm đã dẫn đến những cơn hoảng loạn cũng là nguồn gốc cho nhiều khoảnh khắc văn hóa rực rỡ nhất. Cảm giác kỳ lạ về sự tồn tại – sự lạ lùng của con người, sự ngắn ngủi không chắc chắn của đời sống, sự bao la áp đảo của thế giới mà ta chỉ chiếm một phần nhỏ nhoi, tình trạng kỳ quái khi ta là một sinh vật có ý thức, một loài động vật có thể quay nhìn nội tâm mình, theo dõi từng khoảnh khắc và so sánh từng năm tháng – đã được chia sẻ hết lần này đến lần khác bởi các nghệ sĩ, triết gia và nhà thơ vĩ đại nhất thế giới.

Trong tiểu thuyết Middlemarch, nhà văn người Anh thế kỷ 19 George Eliot, một người vừa rất tự ý thức, vừa vô cùng lo âu, đã suy ngẫm về việc sẽ ra sao nếu ta thực sự nhạy cảm và cởi mở hoàn toàn với thế giới, cảm nhận hết mọi điều hệ trọng (bà đang mô tả chính mình):

"Nếu ta có một tầm nhìn sâu sắc và cảm nhận rõ ràng về tất cả những điều bình thường của cuộc sống, nó sẽ giống như việc nghe tiếng cỏ mọc và tiếng tim sóc đập, và ta sẽ chết bởi cái tiếng gầm đang nằm phía bên kia của sự tĩnh lặng. Nhưng thực tế là, những người nhạy cảm nhất trong chúng ta cũng đang bước đi mà được bọc kín bởi lớp ngu ngơ dày cộm."

Như George Eliot đã nhận ra, việc thực sự hòa nhịp với hiện thực là một đặc ân lớn lao, nhưng đồng thời cũng là một cơn ác mộng sâu sắc. Đó là khi bạn nghe được tiếng cỏ đang mọc, tiếng tim sóc đang đập – và, theo cách khác, là khi bạn cảm nhận rõ sự phán xét trong ánh mắt xã hội, mối đe dọa từ động cơ máy bay, bạo lực tiềm tàng ẩn chứa trong ánh nhìn của người lạ, hay không khí bức bối của một căn phòng họp. Chúng ta có thể, giống như Eliot đôi khi từng khao khát, mong rằng mình có thể được bao bọc bởi chút “ngu ngơ dày cộm” để không phải tiếp nhận tất cả những điều này.

Tuy nhiên, những dòng viết của Eliot mang đến cho ta cách nhìn nhận sự lo âu của mình với nhiều phẩm giá và sự bao dung hơn. Lo âu không phải là dấu hiệu của sự suy thoái. Nó không phải vì ta không nhìn thấy hiện thực, mà bởi ta không thể gạt hiện thực ra khỏi tâm trí mình. Đó – dù khó khăn – là một dạng kiệt tác của sự thấu suốt, như tầm nhìn của một vị thánh, nơi những điều hiếm hoi mà ít người nghe hoặc thấy bỗng hiện hữu trong ý thức. Lo âu xuất hiện từ liều lượng của sự rõ ràng – một liều lượng hiện tại quá lớn để ta có thể đối mặt, nhưng không vì thế mà nó sai lầm.

Chúng ta hoảng loạn vì cảm nhận một cách đúng đắn về lớp vỏ mỏng manh của nền văn minh, về sự bí ẩn của những người xung quanh, về tính chất khó tin của việc chúng ta đang tồn tại, về sự thật rằng tất cả những gì có vẻ quan trọng bây giờ rồi sẽ bị xóa nhòa, về sự ngẫu nhiên trong những bước ngoặt của cuộc đời, về việc chúng ta dễ dàng trở thành nạn nhân của những tai nạn bất ngờ; và cuối cùng, về sự đáng kinh ngạc khi mọi suy nghĩ và cảm xúc của chúng ta lại gắn liền với những túi thịt xương mềm yếu, dễ tổn thương.

Lo âu chính là cái nhìn sâu sắc mà ta chưa tìm được cách sử dụng hiệu quả – một cái nhìn chưa kịp biến thành nghệ thuật hay triết học. Thế giới này điên rồ ở chỗ: nó cho rằng những người lo âu là những kẻ đã mất trí, trong khi thực tế, sự lo âu chỉ kéo chúng ta trở lại gần hơn với hiện thực.

Tất nhiên, đôi khi ta rơi vào hoảng loạn. Nhưng câu hỏi lớn hơn là tại sao ta lại từng tin rằng mình sẽ không bao giờ như vậy – và gán ghép sự bình thường với sự kiên cố. Những cơn hoảng loạn không đẩy ta rời xa hiện thực; ngược lại, chúng là sợi dây kéo ta trở về. Trong sự hấp tấp phủ nhận lo âu như một căn bệnh, ta đã không nhận ra ánh sáng le lói của nó. Có lẽ những cơn hoảng loạn sẽ ít xuất hiện hơn nếu sự cảnh giác được nhìn nhận như một phản ứng chính đáng và thường xuyên trước những điều kỳ quặc trong cuộc sống – như việc bay lượn trên trời, tham dự các bữa tiệc, hoặc rộng hơn, việc tồn tại làm người.

Ta không nên khiến nỗi khổ sở của mình trầm trọng hơn bằng cách cố gắng xua đuổi sự bất an một cách quyết liệt. Việc ta thiếu đi sự bình tĩnh không đáng chê trách, cũng không phải dấu hiệu của sự yếu đuối. Đó đơn giản chỉ là sự biểu lộ hợp lý trước bản chất bí ẩn của việc ta đang tham gia vào một thế giới hỗn độn và bất định.

THỰC HÀNH:

• Những điều gì "kỳ lạ" nhất đã khiến bạn lo âu?
• Nếu nhìn nhận một cách rộng lượng, liệu sự lo âu đó có hoàn toàn hợp lý?
• Khi bạn chia sẻ sự lo âu của mình, người khác phản ứng ra sao?
• Có khi nào bạn không nhận ra rằng mình đang lo âu?
• Bạn sẽ giải thích sự lo âu của mình cho người khác một cách bình tĩnh như thế nào?
• Trong những khoảnh khắc không may, bạn thường bộc lộ sự lo âu của mình ra sao – theo những cách mà không trực tiếp thể hiện rằng bạn đang lo âu? 

Nguồn: THE NORMALITY OF ANXIETY ATTACKS - The School Of Life