Các giai đoạn phát triển – và điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta bỏ lỡ một giai đoạn…

Một trong những khía cạnh kỳ lạ nhất trong cấu trúc tâm lý của con người là chúng ta cần trải qua một loạt các giai đoạn phát triển trong thời thơ ấu và tuổi vị thành niên để đạt được sự trưởng thành. Nhưng nếu vì bất kỳ lý do nào mà ta bỏ lỡ một giai đoạn nào đó, thì phần thiếu hụt này sẽ âm ỉ trong tiềm thức, thúc giục chúng ta quay lại để hoàn thiện nó, dù nó có thể chỉ là những nhu cầu của một đứa trẻ tập đi – ngay cả khi chúng ta đã bước sang tuổi trung niên.

Những giai đoạn phát triển quan trọng

Các giai đoạn trung tâm của tuổi thơ có thể được tóm tắt như sau:

- Giai đoạn được yêu thương (The Adored Stage)
Trong những tháng năm đầu đời, dù chưa làm được gì, chúng ta vẫn cảm nhận được sự chấp nhận và yêu thương sâu sắc từ những người chăm sóc mình, chỉ bởi vì ta đã hiện diện trên đời, yếu ớt, mong manh – và (có lẽ) sở hữu một chiếc mũi xinh xắn dễ thương.

- Giai đoạn vô trách nhiệm (The Irresponsible Stage)
Đây là giai đoạn ta khám phá thế giới với sự tò mò đầy tự do, không phải chịu quá nhiều hậu quả hay gánh nặng. Ta có thể đặt câu hỏi, thử thả mọi thứ xuống sàn, búng mì ống lên trời hay hét “baaaa” cả trăm lần mà không ai cản trở.

- Giai đoạn nghịch ngợm (The Naughty Stage)
Đây là lúc ta có thể thoải mái bộc lộ sự bướng bỉnh, ganh tỵ, phá phách hay vi phạm các quy tắc – nhưng vẫn được tha thứ và không bị gán mác “xấu xa” hay “hư hỏng.”

- Giai đoạn học lễ nghĩa (The Manners Stage)
Ta bắt đầu học về tầm quan trọng của việc “ngoan ngoãn,” làm hài lòng người khác và thích nghi với những yêu cầu từ xung quanh.

Tuổi vị thành niên tiếp tục mang đến những giai đoạn phát triển khác:

- Giai đoạn nổi loạn (The Rebellious Stage)
Ta hét vào mặt bố mẹ, tuyên bố rằng mình không bao giờ muốn được sinh ra, thách thức mọi loại quyền uy và cố gắng trở nên thật “dị biệt.”

- Giai đoạn khám phá tình dục (The Sexually Exploratory Stage)
Ta bắt đầu cho phép bản thân tìm hiểu những mong muốn sâu thẳm về tình dục và khám phá con người thật của mình trong khía cạnh này.

- Giai đoạn trách nhiệm (The Responsible Stage)
Ta tìm thấy con đường nghề nghiệp, chấp nhận những đòi hỏi của học hành – và thích nghi với các giới hạn của công việc.

- Giai đoạn gắn bó cảm xúc (The Emotionally Committed Stage)
Ta từ bỏ niềm vui của sự khám phá tình dục để đón nhận niềm vui phức tạp của một mối quan hệ sâu sắc.

Tranh: "Cậu bé trên những phiến đá," Henri Rousseau, khoảng năm 1895 – 1897 (Wikimedia Commons)

Điều gì xảy ra khi bỏ lỡ một giai đoạn?

Các giai đoạn này cần một môi trường đủ tốt để có thể diễn ra trọn vẹn. Ví dụ, giai đoạn nổi loạn cần cha mẹ biết chịu đựng sự cáu gắt và tức giận của con. Giai đoạn vô trách nhiệm cần người lớn chấp nhận cho ta nhảy nhót ầm ĩ trên ghế sofa suốt một giờ đồng hồ. Nhưng thực tế, không phải lúc nào điều kiện cũng thuận lợi. Có thể có trầm cảm, tức giận, một người anh chị em bị bệnh, một cuộc ly hôn hoặc những yếu tố khác buộc chúng ta phải nhảy cóc sang một phiên bản trưởng thành giả tạo.

Kết quả là, ta có thể trở nên “có trách nhiệm” trước khi kịp nổi loạn; cam kết cảm xúc trước khi được tự do khám phá tình dục; hoặc trở thành “người tốt” trước khi có cơ hội thử nghiệm sự nghịch ngợm.

Sự thiếu hụt này thường không lộ rõ ngay lập tức, nhưng theo thời gian, giai đoạn bị bỏ lỡ sẽ đòi hỏi được chú ý, có khi bằng cái giá làm đảo lộn cả cuộc đời chúng ta. Một nguyên tắc chung của tâm lý học là: không giai đoạn nào bị bỏ lỡ mà dễ dàng buông tha ta, cho đến khi nó được nhận ra, trân trọng, trải nghiệm và hoàn thành. Nếu ta cố gắng đè nén nó, nó sẽ dày vò tâm hồn và cơ thể, buộc ta phải đối mặt và sửa chữa.

Điều này giải thích vì sao một luật sư vốn rất trách nhiệm có thể đột nhiên, ở tuổi 42, bỏ lại gia đình để tham gia vào một cộng đồng sống tự cung tự cấp. Hoặc họ chọc tức sếp bằng một sai lầm kỳ lạ và bị sa thải. Hoặc một cụ già 80 tuổi ly hôn vì nhận ra rằng cả đời họ chưa bao giờ được ôm ấp và chấp nhận chỉ đơn thuần vì “họ là họ.” Hay một người 67 tuổi bỗng chốc lao vào rượu chè và hét lên giữa khu vườn lúc nửa đêm – để giải phóng năng lượng và sự tức giận mà họ chưa từng được phép thể hiện trong gia đình khi còn nhỏ.

Hồi phục những giai đoạn đã mất

Đôi khi, chúng ta nửa đùa nửa thật rằng mình ước có thể “trở lại làm em bé một buổi chiều.” Nhưng câu nói này ẩn chứa sự thật: có những phần trong ta luôn khao khát được trải nghiệm những gì ta đã không có đủ.

Điều tốt nhất ta có thể làm là nhận ra giai đoạn nào đã bị bỏ lỡ và tìm cách trải nghiệm nó một cách an toàn, hiệu quả – mà không phá hỏng những gì đã đạt được ở các giai đoạn sau. Ta có thể phải giải thích với người bạn đời, đồng nghiệp hoặc bạn bè rằng mình đã bỏ lỡ giai đoạn được yêu thương, giai đoạn nghịch ngợm, hoặc giai đoạn khám phá tình dục. Điều này không hề dễ dàng cho bất kỳ ai.

Điều cuối cùng mà bài học này nhắn nhủ là: không nên ép ai trưởng thành quá sớm. Mỗi khi ta thấy một đứa trẻ hay thiếu niên được ca ngợi là “già trước tuổi” hay “đã rất chín chắn,” ta nên lo lắng – và nếu đó là chính ta, ta nên tiếc nuối.

Thế giới sẽ bình yên hơn biết bao nếu những đứa trẻ trưởng thành ngoài mặt nhưng bên trong vẫn là những em bé khóc thầm hay những đứa trẻ cáu kỉnh được sống đúng với lứa tuổi của mình – vào thời điểm an toàn và dễ dàng nhất để làm như vậy.

Nguồn: THE STAGES OF DEVELOPMENT – AND WHAT IF WE MISS OUT ON ONE…The School Of Life