Chủ nghĩa vật chất tốt đẹp

Thoạt nghe, có vẻ thật vô lý khi cho rằng chủ nghĩa vật chất có thể là một điều gì đó “tốt đẹp”. Bởi lẽ, chủ nghĩa vật chất từ lâu đã bị xem như cội nguồn của mọi điều suy đồi. Khi con người tìm cách lý giải nguyên nhân sâu xa của sự tha hóa trong thời đại ngày nay, họ thường không ngần ngại đổ lỗi cho sự quyến luyến của chúng ta đối với của cải vật chất. Người ta cho rằng chúng ta đang mang bệnh – chính là vì quá đỗi vật chất.

Dường như chúng ta đang phải đối mặt với một lựa chọn rạch ròi và khắc nghiệt. Một là sống vật chất – bị ám ảnh bởi tiền bạc, của cải, sống nông cạn và vị kỷ. Hai là khước từ vật chất, sống tử tế và hướng đến những giá trị tinh thần cao quý hơn.

Thế nhưng, phần lớn chúng ta trong thâm tâm đều kẹt lại đâu đó giữa hai cực ấy – và điều đó khiến ta day dứt. Ta vẫn chưa thoát khỏi cơn khao khát được sở hữu, nhưng lại đồng thời cảm thấy tội lỗi vì điều đó.

Tuy nhiên, điều then chốt ở đây là: vấn đề chưa bao giờ nằm ở chính bản thân chủ nghĩa vật chất – tức là việc mua sắm hay niềm hân hoan trước cái đẹp của vật dụng – mà nằm ở chỗ chúng ta chưa phân biệt rạch ròi giữa chủ nghĩa vật chất tốt và chủ nghĩa vật chất xấu.

Hãy thử tiếp cận khái niệm “chủ nghĩa vật chất tốt đẹp” qua một con đường ít ai ngờ tới: tôn giáo. Bởi ta thường xem tôn giáo là lãnh địa của tinh thần, nên thật bất ngờ khi nhận ra các tôn giáo lại sử dụng vật chất rất nhiều. Các tôn giáo đã dành vô vàn thời gian để tạo ra và suy ngẫm về những cuộn kinh treo trong nhà, những ngôi đền, tu viện, tác phẩm nghệ thuật, y phục, nghi lễ…

Song, họ chỉ quan tâm đến những thứ ấy vì một lý do duy nhất – vì họ mong muốn vật chất phụng sự cho mục đích tối thượng và cao quý nhất: sự phát triển của linh hồn con người. Họ thấu hiểu rằng chúng ta là những sinh thể bằng xương bằng thịt, mang giác quan và xúc cảm – nên con đường dẫn đến tâm hồn cũng phải thông qua thể xác, chứ không thể chỉ dựa vào lý trí thuần túy.

Vật chất phục vụ sự trưởng thành tâm linh: Nhà thờ Frari, Venice.

Trong suốt nhiều thế kỷ, Kitô giáo đã đặt trọng tâm vào vai trò của vật chất, khi khẳng định rằng Chúa Giê-su chính là sự kết hợp trọn vẹn giữa bản thể tinh thần cao nhất và con người bằng xương thịt – nghĩa là thần linh nhập thể, sự thiêng liêng hiện hữu nơi hình hài con người.

Chúa Giê-su giảng dạy về “chủ nghĩa vật chất tốt đẹp”: Bí tích Thánh Thể – tranh Bữa tiệc ly của Vicente Masip, năm 1562.

Trong Thánh lễ Công giáo, bánh và rượu được trao cho một ý nghĩa thiêng liêng đặc biệt: chúng là sự “biến thể” của thân thể và máu của Chúa Giê-su – nghĩa là những vật thể hữu hình mang trong mình bản chất tinh thần, giống như chính Giê-su, vừa là người phàm, vừa là hiện thân của Thần Thánh.

Nghe qua thì điều này có vẻ huyền bí, xa vời thực tế – như thể chẳng liên quan gì đến những trung tâm thương mại tấp nập ngoài kia. Nhưng thực chất, ý niệm này lại hoàn toàn có thể áp dụng vào đời sống thế tục. Nhiều vật dụng tốt đẹp trong đời sống thường nhật cũng mang trong mình một dạng “biến thể” – tức là vừa hữu ích, vừa chứa đựng hay gợi nhắc đến những giá trị tinh thần tích cực.

Hãy lấy chiếc đồng hồ Tank của Cartier làm ví dụ. Nhìn từ bên ngoài, nó chỉ là một công cụ đo thời gian. Nhưng ở tầng sâu tâm lý, nó là một sự “biến thể”: nó không chỉ chỉ giờ, mà còn âm thầm chuyển tải những lý tưởng tinh thần như sự thuần khiết, đơn giản, hài hòa. Nó vừa nhắc ta còn bao lâu nữa đến bữa trưa, vừa nhẹ nhàng dẫn dắt ta trở thành một con người đáng sống hơn. 

Hay như chiếc ghế này.

Nó cũng là một sự “biến thể” của những giá trị quan trọng: sự thẳng thắn, kiên định, trung thực và thanh lịch. Khi tiếp xúc và sử dụng nó mỗi ngày, ta cũng dần tiến gần hơn đến những phẩm chất ấy – và đó là một phần quan trọng trong hành trình trưởng thành nội tâm.

Vì vậy, vật chất có thể đóng vai trò tích cực về mặt tâm lý (hoặc tinh thần) trong đời sống con người, khi trong chính nó kết tinh những lý tưởng cao đẹp. Việc ta chọn mua và sử dụng chúng mỗi ngày, có thể trở thành cơ hội để ta tiến gần hơn tới bản ngã tốt đẹp của mình. Những phẩm chất tinh thần vốn mong manh, dễ phai trong suy nghĩ hay hành vi, khi được "hiện thân" trong vật thể, sẽ trở nên vững bền và bền bỉ hơn.

Điều này không có nghĩa rằng mọi hành vi tiêu dùng đều đáng được tán dương. Tất cả còn tùy vào việc mỗi vật thể đại diện cho điều gì. Một món đồ cũng có thể “biến thể” cho những mặt xấu xí nhất trong bản tính con người – như lòng tham, sự tàn nhẫn, hay khao khát thống trị – cũng như nó có thể là hiện thân của điều tốt đẹp. Bởi vậy, ta cần cẩn trọng: không nên vội vàng lên án hay ca ngợi tất cả hành vi tiêu dùng. Điều quan trọng là ta phải đảm bảo rằng những vật phẩm mà ta bỏ công sức, thời gian và cả tài nguyên của hành tinh để tạo ra – là những thứ có thể nâng đỡ, nuôi dưỡng và truyền cảm hứng cho phần người cao quý nhất trong mỗi chúng ta.

Nguồn: GOOD MATERIALISM | The School Of Life