Cuộc sống đức hạnh: Điều độ
Chìa khóa để trải nghiệm cảm xúc trọn vẹn và khoái cảm lớn hơn thực chất chính là sự điều độ.
Đây là bài viết thứ 9 trong chuỗi bài viết về 13 đức tính đáng học tập của Benjamin Franklin.
Né tránh những cực độ. Đừng để bụng những tổn thương, chúng không đáng đâu.
Bạn đã từng có một mối quan hệ bắt đầu với đam mê bừng cháy? Bạn hồi hộp mỗi khi gặp người đó và muốn ở bên người đó từng giây từng phút trong ngày. Sự liên kết như điện giật. Nhưng sau một vài tháng mọi thứ bắt đầu mờ nhạt. Bạn bắt đầu thấy chán và bồn chồn. Ngọn lửa ngày trước nay chỉ còn là một tia lửa le lói.
Hoặc bạn đã bao giờ chuyển đến một nơi ở mới đẹp đến hớp hồn? Vài tháng đầu sống ở đấy, ngày nào bạn cũng phải kinh ngạc bởi quang cảnh. Chỉ cần đi ra ngoài cửa lấy thư cũng là một cơ hội để ngắm nhìn vẻ đẹp xung quanh. Nhưng tháng năm trôi qua những cảnh vật hớp hồn bạn ngày trước đã trở thành phông nền bình thường trong cuộc sống hàng ngày của bạn.
Còn nhớ lần cuối cùng bạn mua đĩa CD mà bạn cực kỳ ghiền? Bạn nghe đi nghe lại những bài hát ấy, chúng khuấy động một điều gì đó trong bạn. Nhưng sau một vài tháng bạn có khi chỉ nghe mà không để ý bài đó đang bật nữa. Và cuối cùng bạn cảm thấy hơi chán và thay bằng một CD khác.
Điểm giống nhau trong các trường hợp trên là gì? Chúng đều cho thấy cách não bộ của chúng ta nhanh chóng quen với kích thích. Dù ban đầu các giác quan của chúng ta rất phấn khích với thứ nhận được, chúng nhanh chóng trở nên thích nghi với kích thích ấy. Các kích thích mất đi khả năng gây ấn tượng và cho ta khoái cảm. Ta trở nên chai với chúng. Lúc này đa số mọi người tìm đến một thứ gì đó khác để trải nghiệm những cảm xúc mới mẻ một lần nữa.
Đây đích thực là câu trả lời xã hội đưa ra cho chúng ta để lý giải sự bồn chồn, chán chường, lo lắng, và buồn tẻ. Câu trả lời luôn là NHIỀU HƠN. Nhiều kích thích hơn. Nhiều tình dục hơn, nhiều phim hơn, nhiều nhạc hơn, nhiều rượu bia hơn, nhiều tiền hơn, nhiều tự do hơn, nhiều đồ ăn hơn. Một thứ gì đó nhiều hơn được xem là liều thuốc chữa trị cho mọi thứ. Thế nhưng nghịch lý là, càng tiếp nhận nhiều kích thích, ta càng cảm nhận ít niềm vui và sự hứng thú từ chúng. Chìa khóa để trải nghiệm cảm xúc trọn vẹn và khoái cảm lớn hơn thực chất chính là sự điều độ.
Ngày nay sự điều độ không được coi trọng. Mọi thứ đều được đẩy lên cực độ. Ta có các môn thể thao cực độ, chất khử mùi cực độ, nước tăng lực cực độ, còn cả Kinh thánh Tuổi Teen Cực độ. Ta tìm kiếm những cực độ vì lầm tưởng rằng trải nghiệm cường độ càng lớn thì càng thỏa mãn.
Cơn thèm khát kích thích không thể thỏa mãn
Đừng bao giờ tim đến những cực độ, mà hãy để sự điều độ dẫn lối bạn. - Marcus Tillius Cicero
Con người ta vẫn luôn tìm kiếm kích thích mạnh hơn và mạnh hơn nữa. Một ví dụ điển hình có thể tìm thấy ở thời La Mã cổ đại. Những trận chiến tại Đấu trường La Mã, nổi tiếng trong những bộ phim như Gladiator (Đấu sĩ), bắt đầu ở quy mô nhỏ hơn. Truyền thống ban đầu là để tưởng niệm lễ tang của những người đàn ông quan trọng. Hai tù nhân đánh nhau đến chết. Người nào giết được đối phương sẽ được trả tự do.
Những trận chiến này gia tăng về số lượng lẫn cường độ khi các quan chức quân đội và chính trị gia thi nhau tổ chức pha hành động đẹp mắt nhất. Trận đấu cũng ngày càng được phổ biến hơn và là nguồn giải trí chính của người dân La Mã. Nhận thấy mọi người nhiệt tình hưởng ứng, năm 40 trước Công Nguyên, Julius Caesar tổ chức những trận đấu đầu tiên không liên hệ đến truyền thống đưa tang kia.
Các trận đấu nhanh chóng gia tăng về tầm cỡ, quy mô và sự tàn bạo. Cơn khát của người La Mã là không thể thỏa mãn được và cuối cùng Đấu trường La Mã nổi tiếng đã được xây dựng để đón chào những người hâm mộ điền cuồng. Những người hâm mộ này liên tục đòi hỏi trận đấu ngày một kích thích hơn. Cũng giống như những chương trình thực tế rẻ tiền ngày nay tìm những cách thức mới mẻ và hèn hạ để thu hút người xem, trò chơi đâm chém ấy cũng tìm kiếm những chiêu trò hấp dẫn khán giả. Vì thế các trận đấu đều được lên kế hoạch tỉ mỉ để đạt đến kỳ vọng của người xem. Trận chiến giữa những đấu sĩ đã trở thành một gánh xiếc quái dị và đẫm máu nơi con người bị ném cho thú ăn, thú bị giết hại để mua vui, và phụ nữ, trẻ em, người mù và người lùn bị bắt phải chiến đấu đến chết.
Ngay cả những quãng nghỉ ngắn trong trận đấu cũng khiến đám đông nhàm chán, bắt buộc công trình đầy những đường hầm kỳ công này phải đưa chiến sĩ vào và khiêng chiến sĩ ra với ít gián đoạn nhất có thể. Người ta mong chờ trận sau sẽ hay hơn và đẫm máu hơn trận trước. Thế nhưng cường độ các trận đấu có gia tăng thế nào cũng không thể bắt kịp với sự khát máu không thể thỏa mãn của đám đông. Những nhà cầm quyền La Mã không thể tiếp tục cuộc chơi và những trận đấu như thế này cuối cùng cũng kết thúc vào thế kỷ thứ 6.
Câu chuyện các trận đấu La Mã chỉ ra một nghịch lý rất quan trọng: kích thích lớn hơn không thỏa mãn ham muốn, nó thực chất sẽ làm tăng cơn thèm khát của bạn.
Khi ta tăng kích thích, cơn thèm khát của ta vì thế cũng tăng lên cho bằng với kích thích ấy. Sau đó ta còn cần nhiều kích thích hơn để đạt được cùng một sự thỏa mãn.
Thế nhưng kích thích gia tăng sẽ dẫn đến một thời điểm cơn thèm khát giảm dần trở lại. Khi bạn tìm kiếm kích thích ở những mức độ cao và cao hơn nữa, bạn sẽ tổn thương những cơ chế tiếp nhận và cảm nhận thỏa mãn mong manh của cơ thể và tâm trí. Ta có thể làm quá tải hệ mạch thỏa mãn, và trở nên tê liệt với những thú vui trong tương lại.
Sự điều độ tăng thỏa mãn như thế nào?
Khi ta cảm thấy không vui và buồn chán, có hai cách để làm sống dậy cảm giác vui vẻ và thỏa mãn. Một là tìm những thứ mới mẻ và thêm kích thích. Bạn có thể bắt đầu đi chơi nhiều hơn, làm tình nhiều hơn, và mua sắm đồ và trải nghiệm mới nhiều hơn. Nhưng sự thỏa mãn từ việc gia tăng cường độ của các trải nghiệm ấy cuối cùng sẽ chạm đến ngưỡng bão hòa. Còn cách thứ hai là bồi dưỡng đức hạnh điều độ bằng cách tìm kiếm niềm vui thích và thỏa mãn lớn hơn trong những điều bạn đang làm.
Kết nối lại với các giác quan. Ta sống trong một xã hội bão hòa kích thích. Ta đã trở nên chai với những sắc thái. Bạn không cần kích thích mới, bạn cần khám phá lại những lớp ẩn giấu đằng sau trải nghiệm thường nhật. Đừng ngồm ngoàm ngấu nghiến. Hãy bắt đầu thưởng thức những hương vị và kết cấu đặc trưng từng chút từng chút một. Thay vì trồng chuối trên thùng bia và tu ừng ực bia rẻ tiền, hãy học cách thưởng thức và trân trọng công lao của những người đã ủ một thứ bia chất lượng. Hãy cho phép bản thân cảm nhận một chút ấn tượng khi ngắm nhìn bầu trời đêm. Hãy thực sự nghĩ đến cảm giác khi chạm vào làn da của bạn gái. Ta thường bước đi trên cuộc sống như những con thây ma. Hãy thức tỉnh và bắt đầu đào sâu vào những điều kỳ diệu của thế giới.
Điều độ để tận hưởng thật nhiều những niềm vui trong cuộc sống. - Epicurus
Làm quen lại với nhịp chú ý của bạn. Mỗi khi tôi thuê phim từ vài thập kỷ trước, tôi đều rất ngạc nhiên khi thấy nhịp độ hành động chậm hơn rất nhiều. Mọi thứ đều có vẻ như diễn ra trong thời gian thực. Tôi có thể cảm nhận đôi lúc bản thân có chút mất kiên nhẫn. Nhưng vấn đề ở đây là nhịp chú ý của tôi chứ không phải là bộ phim. Tương tự, đôi lúc khi máy vi tính chạy hơi chậm một chút, tôi rất bực. Nhưng rồi tôi nghĩ, “Cơ mà chỉ mới vài năm trước mình còn dùng kết nối quay số.” Kỳ vọng của chúng ta đối với tốc độ và kích thích đã trở nên bất hợp lý. Hãy giãn nhịp chú ý của bạn bằng cách xem những bộ phim cũ, đọc báo, và đọc một quyển sách thật hay và dài. Và khi bạn cảm thấy bồn chồn, hãy thử đặt chúng vào những góc nhìn khác nhau.
Ngưng đa nhiệm và hãy hiện diện trong chính giây phút này. Nếu bạn giống tôi, bạn luôn làm hai việc cùng lúc: nói chuyện điện thoại và lướt internet, lướt internet và xem TV, xem TV và đọc tạp chí, vân vân. Ngay cả khi tôi gấp quần áo, tôi vẫn phải bật TV. Tôi từng giây từng phút đều thèm khát sự kích thích. Nhưng sự thèm khát ấy chỉ gây ra thêm nhu cầu kích thích nữa mà thôi. Hãy cố gắng chỉ làm một chuyện một lúc thôi. Đừng vô tâm mà lúc nào cũng phân tâm bản thân. Tập trung các giác quan và tập trung vào điều bạn đang làm.
Các nhà giáo lý đạo đức có vẻ không bao giờ hài lòng với điều bình thường. Tại sao lúc nào cũng phải là những tranh cãi xung quanh sự gian dâm, béo phì và lười nhác, và độc thân, ăn chay và lao động nặng nhọc? - Martin H. Fischer
Hãy kiêng kích thích. Quá nhiều kích thích sẽ làm quá tải các hệ mạch giác quan. Vì vậy ta nên tháo những kích thích ra và tránh xa chúng. Điều tuyệt vời nhất bạn cần làm là lâu lâu ra ngoài hít thở khí trời. Để lại điện thoại và máy vi tính sau lưng. Nếu bạn không có cơ hội làm điều này, ít nhất hãy thử “kiêng” điện thoại và/hoặc internet. Hãy chọn một ngày trong tuần để bạn không để ý cả hai thứ đó.
Trì hoãn sự hài lòng. Bạn càng mong mỏi vào một điều, sự thỏa mãn bạn có khi đạt được điều ấy sẽ càng mãnh liệt. Nếu ăn kem mỗi ngày, bạn sẽ không thấy ngon như khi ăn chỉ một lần một tháng. Càng mong mỏi mua xe mới, bạn càng cảm thấy thỏa mãn hơn khi cuối cùng cũng mua được nó. Bạn đã bao giờ để ý cảm giác trông chờ ngày nghỉ có thể vui như đang trong ngày nghỉ thật sự, thậm chí còn vui hơn nữa? Hãy mong mỏi chờ đợi và tận thưởng niềm vui sướng ấy.
Source: Wanting More: Challenge of Enjoyment in the Age of Addiction
Người dịch: Thợ Săn Tiền Thưởng
Nguồn: http://www.artofmanliness.com/2008/04/27/the-virtuous-life-moderation/