Kích thích siêu thường

Một số nghiên cứu cho thấy có những thứ mà chúng ta đang tận hưởng ngày nay có thể được phân loại là kích thích siêu thường (supernormal stimuli), một thuật ngữ mà các nhà sinh học tiến hóa sử dụng để mô tả bất kỳ kích thích nào gợi ra một phản ứng mạnh hơn kích thích mà nó được tiến hóa để phản ứng—ngay cả khi nó là kích thích nhân tạo.

Trước khi chúng ta đi vào nghiên cứu, hãy tóm tắt về khái niệm kích thích siêu thường là gì.

Truyện tranh dưới đây sẽ giải thích về những ý cơ bản và bạn chỉ mất tầm 3 phút đọc thôi. 

Giới thiệu về kích thích siêu thường (kích thích khác thường)

Truyện tranh: họa sĩ Stuart McMillen

Màu sắc, hình dạng, mùi, kiểu mẫu, và những cảm giác hình thành nên nguồn gốc của bản năng

Tinbergen đã tách ra được những đặc điểm sẽ kích hoạt những bản năng nhất định...

và sau đó có 1 khám phá thú vị,

Các bản năng không có giới hạn

Thay vì dừng lại trước một "điểm lý tưởng", phản ứng bản năng vẫn sẽ được sinh ra bởi kích thích không thực tế

Một khi các nhà nghiên cứu tách ra được yếu tố kích thích của các bản năng...thì họ có thể tạo ra những con bù nhìn phóng đại mà động vật sẽ chọn thay vì chọn một 'hàng thật'

Bố mẹ chim sơn ca sẽ thích cho những chim con giả với cái mỏ rộng hơn và màu đỏ hơn ăn thay vì chim con thật 

và những con chim non mới nở sẽ lờ bố mẹ thật của chúng để xin cái mỏ chim giả nhưng có dấu hiệu lôi cuốn hơn

Những con cá gai đực sẽ phớt lờ đối thủ thật của nó để tấn công con cá gỗ được sơn màu đỏ hơn ở phần bụng

Chim sơn ca sẽ bỏ rơi những quả trứng màu xanh nhạt với đốm xám của nó để đậu lên quả trứng giả sơn màu xanh huỳnh quang có chấm bi đen lớn đến nỗi chúng liên tục trượt khỏi

Tinbergen gọi chúng là kích thích siêu thường, tấn công vào bản năng của động vật nằm ngoài mục đích tiến hóa của chúng

Tinbergen và các sinh viên của ông tạo ra kích thích siêu thường để nghiên cứu những con vật mà họ đang nghiên cứu

Nhưng cũng có một sinh vật chủ động tạo ra kích thích siêu thường để dùng cho chính nó...con người

với những bản năng được tiến hóa để sắn bắt và hái lượm trên các thảo nguyên Châu Phi cách đây 10000 năm

phần lớn con người ngày nay thấy họ đang sống trong một môi trường rất khác

Trong khi công nghệ và mật độ dân số trải qua sự thay đổi một cách kinh ngạc trong thời gian ngắn, thì tiến hóa vẫn chưa đuổi kịp

Bộ não của chúng ta vẫn tương tự như bộ não của tổ tiên thời săn bắt hái lượm

Và các bản năng được mài giũa để tìm kiếm những phần thưởng hiếm hoi trong 1 thế giới khan hiếm

Trong 1 thế giới của kích thích siêu thường, các bản năng này lôi kéo chúng ta từ khắp mọi hướng

Chúng ta có thể ăn những thực phẩm đã qua chế biến ngọt hơn, mặn hơn, béo hơn so với thức ăn thời tổ tiên ta

chúng ta ngồi bất động hàng giờ để xem các chương trình về của cuộc sống của các nhân vật tưởng tượng...hoặc ta nhảy vào thế giới của họ và cố gắng trở thành họ

Chúng ta có thể tạo ra những nhân vật đáng yêu hơn những con thú cưng hoặc những đứa con của chúng ta

Nội dung khiêu dâm luôn có sẵn cho bất kì ai muốn xem

Chắc chắn là chúng ta có đủ thời gian rảnh và sự giàu có để nuông chiều một số lạc thú của kích thích siêu thường mang lại cho ta

Nhưng bao nhiêu cho đủ?

Kích thích siêu thường tác động đến con người bởi vì giống như tất cả động vật, chúng ta có những bản năng cơ bản được cài đặt vào bộ não chúng ta

1 'Bộ não bò sát' vẫn nằm sâu trong chúng ta, và ảnh hưởng của nó thì lớn hơn nhiều so với ta tưởng

Đối diện với kích thích siêu thường...chúng ta thường cảm thấy sức mạnh ý chí của mình dường như hóa thành đá.

Nhưng chúng ta được ban cho một phần não khác vượt lên trên bộ não bò sát. Một phần não khác có thể chế ngự hoặc chuyển hướng những bản năng của bộ não bò sát đang gào thét với chúng ta. Đó là tâm trí. Ý thức

Chúng ta là sinh vật duy nhất có thể bỏ qua cái không thực để chọn cái có thực.

Một sự lựa chọn cần đến rất nhiều sức mạnh ý chí. Một lựa chọn chỉ có sẵn với những ai học cách phát hiện ra những con bù nhìn/đồ giả xung quanh chúng ta.

Chỉ những ai có thể nhìn thấy kích thích siêu thường, mới có thể khiến loài bò sát im lặng.

Kích thích siêu thường là gì? (supernomal stimuli)

Nikolaas Tinbergen, một nhà tập tính học từng đoạt giải Nobel, là cha đẻ của thuật ngữ kích thích siêu thường. Như đã nêu:

• Ông đã chế tạo những quả trứng bằng thạch cao để xem con chim nào thích ngồi lên, phát hiện ra rằng chúng sẽ chọn những quả trứng to hơn, có nhiều dấu hiệu rõ ràng, hoặc màu sắc đậm hơn, một quả trứng sáng rực với những chấm bi đen sẽ được chọn hơn là những quả trứng nhợt nhạt, có vết lốm đốm của chính nó.
• Ông phát hiện thấy con cá gai đực bảo vệ lãnh thổ sẽ tấn công một cách dữ tợn con cá gai gỗ hơn là con cá gai đực thật nếu mặt dưới của nó trông đỏ hơn.
• Ông đã tạo ra những con bướm giả bằng bìa cacton với nhiều dấu hiệu rõ ràng mà những con bướm đực sẽ cố gắng để giao phối hơn là những con bướm cái thực.

Trong một khoảng thời gian rất ngắn, Tinbergen đã có thể tác động đến hành vi của những con vật này bằng một “siêu” kích thích mới khiến chúng bị cuốn hút, và chúng ưa thích còn hơn là ‘hàng thật’.

Bản năng đã đi quá xa, và bây giờ hành vi của động vật gây bất lợi cho đời sống của chúng bởi đơn giản là chúng không thể nói ‘không’ với các kích thích giả.

Nhiều nghiên cứu của Tinbergen được nhà tâm lý học trường Harvard Deirdre Barrett lưu lại rất đẹp trong cuốn sách Supernormal Stimuli: How Primal Urges Overran Their Evolutionary Purpose. Người ta phải tự hỏi liệu bước nhảy từ những phát hiện đó sang hành vi của loài người là gần hay xa.

Tiến sĩ Barrett dường như tin rằng mối liên kết này gần hơn chúng ta tưởng, ông cho rằng kích thích siêu thường chi phối hành vi của con người cũng mạnh mẽ như động vật.

Giả thuyết là giống như lời giới thiệu ngắn của Tinbergen về kích thích bất thường đối với động vật, công nghệ tiên tiến có thể tạo ra một tình trạng tương tự đối với con người.

Sau đây là những ví dụ phổ biến thường đặt ra nghĩ vấn:

Thức ăn nhanh

1. Bản chất gây nghiện cao của thức ăn nhanh là một trong những mối quan ngại lớn của thế hệ chúng ta—thực phẩm đang được thiết kế đặc biệt để trông ngon mắt hơn những loại thực phẩm tự nhiên. Có ai thắc mắc rằng khi thức ăn nhanh được giới thiệu đến các quốc gia khác, mọi người bắt đầu tiêu thụ nó thường xuyên hơn không?
2. Ta có thể cho rằng trong một khoảng thời gian dài, loài người có một bảng màu tương đối ổn định. Bây giờ một loại thức ăn mới “được chế ra” xuất hiện mỗi tuần. Điều này có thể ảnh hưởng như thế nào đến chúng ta? Một số nghiên cứu cho rằng những thực phẩm như ngũ cốc đã tinh chế đến quá nhanh và đang ảnh hưởng nhiều đến tâm trí và cơ thể của bạn.
3. Thức ăn là một trong những thứ khó chống lại nhất vì nó vô cùng thiết yếu—vấn đề với thức ăn nhanh là bởi vì nó là một phiên bản “siêu kích kích” của một phần thưởng tự nhiên mà chúng ta phải theo đuổi. Nghiện thức ăn là một điều nguy hiểm, và là một thói quen khó bỏ vì các yếu tố kích thích luôn luôn hiện diện.

TV & trò chơi điện tử

1. Nhìn sơ qua trong căn nhà tôi sẽ thấy một máy Super Nintendo được kết nối với Chrono Trigger sẵn sàng hoạt động. Tôi không nghĩ rằng trò chơi điện tử gây ra hành vi bạo lực quá mức (nghiên cứu đã đồng ý), nhưng tôi phải công nhận rằng trò chơi điện tử có vẻ khiến một số người bị nghiện, và đặc biệt là đối với những kiểu tính cách nhất định.
2. Nghiện TV có thể khiến một số người dùng bộc lộ những dấu hiệu của một sự nghiện ngập về hành vi—người dùng thường xem TV để thay đổi tâm trạng, nhưng sự khuây khỏa có được chỉ kéo dài tạm thời, và thường khiến họ phải quay lại xem TV nhiều hơn.
3. Bạn có thể không ngạc nhiên khi biết rằng các trò chơi trên máy tính có liên quan đến sự thoát ly (thế giới thực), nhưng điều mà bạn có thể chưa biết đó là một số nghiên cứu đã tìm ra những triệu chứng của sự ‘thiếu game’ trong một nhóm nhỏ các đối tượng; họ trở nên ủ rũ, cáu kỉnh, kích động và thậm chí bộc lộ những triệu chứng thể lý của trạng thái ‘thiếu game.’

Nội dung khiêu dâm

1. Có lẽ gây tranh cãi nhất trong tất cả các kích thích hiện đại, nội dung khiêu dâm từng được mô tả là nguy cơ tiềm ẩn trong tự nhiên vì nó có thể làm lệch lạc hoạt động tình dục bình thường. Porn có liên quan đến việc thay đổi thị hiếu tình dục, và một số ý kiến ​​cho rằng porn có thể trở thành một nguồn cung cấp dopamine “bất tận, không bao giờ hết” (mặc dù có rất ít nghiên cứu thuyết phục về porn và tâm trí).
2. Có một đoạn văn trích từ một cuốn tiểu thuyết của Kurt Vonnegut trong đó một người đàn ông cho người đàn ông khác xem một tấm ảnh về một phụ nữ mặc bikini và hỏi, “có thích không Harry? Cô gái ở đó.” Người đàn ông đáp lại, “Đó không phải là một cô gái. Mà đó chỉ là một mảnh giấy.” Những người cảnh báo về bản chất gây nghiện của porn luôn nhấn mạnh rằng nó không phải là một chứng nghiện tình dục, mà nó là chứng nghiện công nghệ. Liệu porn có thể ảnh hưởng đến cách bạn nhìn nhận về sự việc thật sự?
3. Người ta cho rằng nội dung khiêu dâm phá hỏng “mạch phần thưởng” trong chuyện tình dục của con người—sao phải mất công theo đuổi và gây ấn tượng với một người bạn đời tiềm năng khi bạn có thể về nhà và bật phim porn? Điều này từng được coi là sự khởi đầu của chứng nghiện phim ảnh khiêu dâm, khi sự mới lạ luôn chỉ cách bạn một cái click chuột, và sự mới lạ gắn chặt với bản chất gây nghiện cao của dopamine.

Nhà tâm lý học Susan Weinschenk đã giải thích trong một bài báo năm 2009, chất dẫn truyền thần kinh dopamine không chỉ khiến con người trải nghiệm hưng phấn, khoái lạc mà nó còn gây ra hành vi tìm kiếm, theo đuổi. “Dopamine khiến chúng ta mong muốn, khát khao và tìm kiếm” bà viết.

Chính hệ thống opioid khiến một người cảm thấy hưng phấn. Tuy nhiên, “hệ thống dopamine còn mạnh hơn cả hệ thống opioid,” bà lý giải. “Chúng ta tìm kiếm nhiều hơn ngay cả khi ta đã thỏa mãn.” 

Internet

1. Không ngạc nhiên khi các nhà tâm lý học hiện nay đang xem xét nghiêm túc đến web, nhận ra rằng nó có thể là một lối thoát gây nghiện cao. Nó cho phép con người tự do tham gia vào hầu như tất cả mọi thứ, và một số quốc gia như Nhật Bản và Hàn Quốc đã gặp vấn đề nghiêm trọng với những cá nhân sống ẩn dật, lạc lõng với xã hội, những người có một nỗi ám ảnh không lành mạnh đối với internet —tôi từng đọc được một câu chuyện kể chi tiết về một người đàn ông không rời khỏi căn hộ của anh ta trong 6 tháng.
2. Phương tiện truyền thông xã hội đã được chứng minh là khiến một số người trở nên trầm cảm - họ nhìn thấy cuốn phim nổi bật của người khác và cảm thấy bất mãn với cuộc sống của họ. Những góc nhìn bị cắt tỉa và thường là sai lạc về cuộc sống của người khác trước thời đại của web chưa bao giờ có. Mặc dù vậy, con người vẫn không thể nào ngừng xem chúng, vì cho rằng họ có thể bỏ lỡ điều gì đó.
3. Đối với một số người, việc lạm dụng Internet có thể gây hại cho khả năng tập trung của họ. Sự bùng nổ nhanh chóng của loại hình giải trí mà internet mang lại, và thực tế là thông tin luôn luôn có sẵn chỉ sau một cái click chuột, (thông qua việc sử dụng quá mức) có thể gây ra một sự suy giảm về tư duy phản biện và khái niệm. Một số người thì cho rằng internet có thể trở thành ‘nguồn gây mất tập trung kinh niên’ từ từ ăn mòn sự kiên nhẫn của chúng ta và khả năng suy nghĩ và làm việc với một vấn đề nào đó trong một khoảng thời gian kéo dài.

Bạn nên làm gì?

Trước khi bạn hoảng sợ và quăng hết đống bánh, Oreos + hủy đăng ký internet của bạn, Hãy nhớ—Tất cả mọi thứ đều nên vừa phải.

Cũng có nhiều nghiên cứu bác bỏ những điều mà chúng ta vừa xem xét ở trên. Hãy đọc thêm những cuốn sách như The 10,000 Year Explosion để biết thêm về quan điểm đó. Ngoài ra, hãy nghĩ rằng các nguồn lực đều tùy thuộc vào cách bạn sử dụng chúng.

Lấy ví dụ về Internet: có những dấu hiệu cho thấy Internet có thể trở thành một thứ gây sao nhãng về một mặt nào đó, nhưng hãy nghĩ về những đóng góp của nó. Trang web có thể là nguồn mang lại thông tin và kiến thức tốt nhất thế giới, cho nên cách nó tác động đến bạn còn tùy thuộc vào cách bạn sử dụng nó.

Tất cả chúng ta đều hoàn toàn có thể sử dụng và tiếp xúc kích thích khác thường.

Họa sĩ của mẩu truyện tranh ở trên, Stuart McMillen, mô tả một cách chính xác tại sao bạn không nên sợ hãi những thông tin kiểu này. Nó có thể an ủi bạn về nhiều phương diện:

Trong cả hai trường hợp, sự thay đổi quan trọng chính là ý thức. Ý thức được rằng lý do chúng ta bị hấp dẫn bởi những món tráng miệng là vì chúng ngọt hơn bất kì loại trái cây tự nhiên nào. Ý thức rằng việc xem TV kích hoạt ‘phản ứng định hướng’ nguyên thủy, giữ cho đôi mắt của chúng ta bị cuốn hút vào những hình ảnh chuyển động như thể nó là động vật ăn thịt hoặc con mồi. Nhận ra sự yêu thích các nhân vật ‘dễ thương’ xuất phát từ một thôi thúc sinh học để bảo vệ và nuôi dưỡng những đứa con của chúng ta.

Tôi không loại bỏ kích thích khác thường ra khỏi cuộc sống của mình, cũng như tôi không có ý định làm điều đó một cách triệt để. Chìa khóa là phát hiện ra kích thích khi chúng xuất hiện, và dùng trí óc để điều chỉnh hoặc chống lại cám dỗ.

Tôi xin lặp lại kết luận của Deirdre Barrett rằng đôi khi, ta có thể cảm thấy vui sướng khi nói không với kích thích siêu thường, hơn là chạy theo theo nó. Chỉ có nhận thức mới giúp ta ngăn sự khác thường trở thành điều ‘bình thường’ trong cuộc sống của chúng ta.

Xác định điều gì là bình thường  

Theo tôi, giải pháp đơn giản là hãy tránh trở thành thói quen. C.S. Lewis có một vài ý tưởng tuyệt vời về điều này: “Chỉ những ai cố gắng chống lại cám dỗ mới biết nó mạnh đến mức nào. Rốt cuộc, bạn khám phá ra sức mạnh của quân đội Đức bằng cách chiến đấu với nó, chứ không phải bằng cách đầu hàng chịu thua. Bạn phát hiện ra sức mạnh của cơn gió bằng cách thử đi ngược chiều gió, chứ không phải bằng cách nằm xuống. Một người đầu hàng trước cám dỗ sau 5 phút đơn giản là sẽ không biết được cám dỗ dữ dội như thế nào sau một giờ.”

Từ bỏ một thứ gì đó trong một khoảng thời gian ngắn có thể giúp bạn hiểu được vị trí của nó trong cuộc sống của bạn, đặc biệt khi nó là một hoạt động tùy chọn. Nếu bạn cố gắng tránh xa một thứ gì đó chỉ vài ngày, và bạn thấy mình trở nên lo lắng và khó chịu, thì có thể là cơ thể đang nói cho bạn biết về một điều gì đó quan trọng. Nếu bạn có thể từ bỏ món “gà tây lạnh” mà không gặp vấn đề gì, đó cũng là thông tin quan trọng.

Vì vậy đừng hoảng sợ và làm bung bét lên. Chỉ cần nhận ra rằng nhiệm vụ của bạn là đảm bảo luôn luôn kiểm soát được bản thân; “những ai không cử động thì sẽ không nhận ra xiềng xích đang kìm hãm họ.”

Nguồn: https://www.sparringmind.com/supernormal-stimuli/