Làm sao để phát triển năng lực quan sát và phán đoán như Sherlock Holmes

Nếu có một kỹ năng gián điệp mà chúng ta đều thèm muốn, thì đó chính là kỹ năng phân tích tình huống và đưa ra giả thiết để giải thích nó một cách nhanh chóng như Sherlock Holmes (Giống như vết bẩn kem đánh răng tiết lộ rằng đồng nghiệp của bạn đã ngủ nướng hoặc những cơn đau đầu chứng tỏ anh bạn kia đã uống quá nhiều). May mắn thay, bất kỳ ai cũng có được những kỹ năng này và điều này không khó. Và sau đây là cách để thực hiện chúng:

Quan sát mọi người và tình huống là một công cụ cực kỳ giá trị. Nó đem đến cho bạn khả năng nhận biết các ẩn ý trong cuộc trò chuyện, phỏng vấn, thuyết trình, và ở bất cứ nơi đâu bạn cũng có thể phản ứng với tình huống khéo léo hơn. Đây được xem là công cụ mang thương hiệu của Sherlock Holmes cũng như của các thám tử bạn xem trên những chương trình TV ngày nay như Psych, Monk hoặc The Mentalist. Để tìm cách làm sao huấn luyện não bộ của bạn có được trực giác cỡ Sherlock Holmes, tôi đã nói chuyện với nhà báo và nhà tâm lý học Maria Konnikova, tác giả của cuốn sách: Mastermind: How to Think Like Sherlock Holmes. Hai giá trị cốt lõi trong kỹ năng của Holmes đơn giản là: Quan sát và suy luận.

Tăng cường năng lực quan sát

Đa số chúng ta không để ý đến thế giới xung quanh. Điểm tạo nên một thám tử giỏi chính là khả năng nhận biết những chi tiết vụn vặt. Konnikova gợi ý rằng tất cả chỉ là việc xây dựng thói quen để ý đến mọi thứ xung quanh:

“Đây không phải là năng lực của siêu nhân. Cần phải chú ý rằng Holmes đã dành cả đời để rèn luyện thói quen tập trung chú ý. Đây không phải là khả năng bẩm sinh của ông ấy. Những gì chúng ta chọn để lưu tâm hoặc không lưu tâm là một cách định hình năng lực này trong tâm trí chúng ta. Mọi thứ chúng ta làm đều kết nối với bộ não nhưng sự tập trung cao độ” có thể giúp sự kết nối này trở nên vô cùng dễ dàng.”

Thói quen xấu nhất của là chúng ta đơn giản là không chú ý. Chúng ta luôn cố gắng hoàn thành mọi thứ thật nhanh chóng, và bởi vậy, chúng là mất đi sự tập trung như trẻ con về vào những chi tiết nhỏ nhặt và tự hỏi “tạo sao nó lại ở đó?”. Vậy nên, giống như bất kỳ thói quen nào, tăng cường năng lực quan sát đồng nghĩa với xác định thói quen xấu của bạn trước tiên (bạn ưu tiên việc hoàn thành mọi thứ thật nhanh và bỏ qua những chi tiết nhỏ hơn), và sau đó là rèn luyện những thói quen mới (sống chậm lại và tập để ý nhiều hơn). Bước đầu tiên đơn giản chỉ là thỉnh thoảng hãy dừng lại để để ý xung quanh. Sau đây là một vài thứ bạn có thể làm để rèn luyện bộ não trong suốt chặng đường.

Tạo ra cho bản thân những thử thách hàng ngày hoặc hàng tháng để buộc mình phải sống chậm lại

 Một trong những mẹo kinh điển để hình thành một thói quen mới là tự mình thực hiện đều đặn mỗi ngày một ít. Vì chúng ta đang xem quan sát như một thói quen, hãy bắt đầu bằng việc quan sát một điều mới mẻ mỗi ngày.

Bạn có thể làm bất kỳ điều gì bạn thích, miễn là nó buộc bạn phải sống chậm lại và quan sát thế giới qua 1 lăng kính khác. Đối với cá nhân tôi, tôi cố gắng chụp một bức ảnh thú vị mỗi ngày (giống như dự án 365). Điều này đồng nghĩa với dừng lại và thực sự chú ý đến vô số những điều kỳ thú mà tôi thường không nhận ra khi di chuyển xung quanh thành phố. Những ý tưởng khác có thể là ăn thử món mới mỗi tuần và viết cảm nhận về chúng, để ý đến màu áo thun của đồng nghiệp mỗi ngày hoặc thậm chí chỉ là ngắm nhìn kỹ một tác phẩm nghệ thuật mới mỗi ngày.

Ý tưởng ở đây là dần dần dạy cho bản thân bạn cách chú ý đến những chi tiết nhỏ xung quanh môi trường và cuộc sống thường ngày. Nếu bạn làm được như vậy, bạn sẽ dễ nhận ra điểm bất thường hơn.

Sử dụng những ghi chú để tập trung sự chú ý của bạn 

Nếu bạn đang thực sự cố gắng chú ý nhưng thử thách đặt ra không đem lại hiệu quả thì các nhà khoa học đã hướng dẫn một mẹo khác: Bắt đầu sử dụng các tờ ghi chú trong ngày. Time giải thích:

“Trước tiên, các nhà khoa học rèn luyện sự chú ý của mình, học cách tập trung vào những đặc điểm liên quan với nhau mà không xét đến những đặc điểm ít nổi bật hơn. Một trong những cách tốt nhất để thực hiện là 1 phương thức cũ kỹ: Sử dụng các tờ ghi chú để viết ra những miêu tả và vẽ lên những hình minh họa về những thứ bạn thấy”

Khi bản thân bạn làm chủ được thói quen viết ghi chú, bạn sẽ bắt đầu có khả năng để ý đến những chi tiết nhỏ nhất. Bạn có thể làm điều này ở bất cứ đâu. Nếu bạn đang ở nơi làm việc, hãy dành 10 phút để quan sát hành vi của một ai đó. Để ý xem bao lâu họ uống nước 1 lần, bao lâu thì họ lại rời mắt khỏi màn hình máy tính hay là họ kiểm tra email liên tục? Càng hay dùng giấy ghi chú cho những việc này, bạn lại càng có thể ghi nhận nhanh hơn.

Tập thiền mỗi ngày

Thiền định đôi khi được xem như một trải nghiệm mang tính tôn giáo hoặc bị coi là ngớ ngẩn. Nhưng nó thực sự là một kỹ năng tốt để hỗ trợ bất kỳ ai trong việc tăng cường sự tập trung. Thiền định cũng không quá khắc khổ như bạn vẫn tưởng. Như Konnikova viết, bạn chỉ cần một vài phút mỗi ngày là đủ.

“Đây là cả một mảng lớn của huấn luyện sự tập trung cao độ mà dạy cho bạn cách chú ý hơn đến bản thân và những gì diễn ra trong tâm trí. Nó không phải là đến một lớp thiền mà chỉ cần một vài phút ngay tại bàn làm việc của bạn. Tôi nghĩ điều quan trọng cần phải nhớ là thiền định không có nghĩa là bạn phải buông bỏ mọi thứ và trở thành nhà sư, nó chỉ đơn giản là một phương cách để tái tập trung tâm trí của mình.

Như đã đề cập, mục đích của thiền định là dạy cho bản thân cách tập trung. Một khi bạn có thể tập trung vào chính mình, bạn sẽ dễ dàng quan sát thế giới xung quanh tốt hơn.

Tăng cường kỹ năng suy luận bằng tư duy phản biện

Một khi chú ý hơn đến thế giới, bạn sẽ bắt bắt đầu biến những quan sát đó thành các giả thiết hoặc ý tưởng. Suy luận là việc liên hệ các yếu tố tạo nên hoàn cảnh một cách logic, sau đó áp dụng tư duy phản biện vào những điều bạn đang thấy được. Về cơ bản, tư duy phản biện là việc phân tích kỹ lưỡng những gì bạn quan sát và suy luận là đưa ra kết luận dựa trên các thực tế đó.

Phân tích những gì bạn thấy, đọc và đặt câu hỏi.

Có thể bạn sẽ ra ngoài tìm một cuốn hướng dẫn toàn tập về tư duy phản biện, nhưng bước đầu tiên cần làm là lấy lại nỗi sợ hãi về thế giới của thời trẻ thơ và bắt đầu đặt hỏi càng nhiều càng tốt. Konnikova đề xuất rằng trước tiên bạn nên bắt đầu bằng việc tự hỏi bản thân.

“Việc học cách suy nghĩ đa chiều rất quan trọng. Vậy nên bất cứ khi nào học được thứ gì mới hay bắt gặp một thông tin gì mới, đừng chỉ học vẹt, bạn phải học cách phân tích mọi thứ một cách đa chiều. Hãy tự hỏi: “Tại sao điều này lại quan trọng”, “Điều này liên quan như thế nào đến những thứ mình đã biết?” hay là “Tại sao mình lại muốn ghi nhớ nó?”. Một khi làm được điều này là bạn đang tập cho não bộ cách liên kết mọi thứ và tạo ra một mạng lưới kiến thức.”

Đây là một ít công việc phụ trội, nhưng việc đẩy nhanh tốc độ đọc hiểu của bạn không hề khó, và khi đã quen với việc này, bạn sẽ ghi nhớ những thứ đọc được tốt hơn. Đặt nhiều câu hỏi chính là việc bạn đang suy nghĩ đa chiều, và việc này sẽ cải thiện kỹ năng suy luận nói chung. Trên đây chúng ta đã nói về ý tưởng của Michel de Montaigne về việc viết ghi chú vào những cuốn sách, đó là việc rất hữu ích. Một khi bạn viết ra ý kiến bản thân và các câu hỏi sau khi đọc xong, những ý tưởng đó sẽ định hình và lưu lại trong trí nhớ của bạn lâu hơn.

Hình thành những sự liên hệ giữa những gì bạn thấy và bạn biết 

Hiển nhiên là sự nhận thức được tăng cường cùng với tư duy phản biện sẽ không giúp ích gì cho bạn trừ khi bạn có thể bắt đầu liên hệ kiến thức bạn có với những gì bạn thấy. Konnikova mô tả điều nay như việc tối đa hóa dung lượng bộ nhớ của bạn.

“Holmes không cần thiết phải nhớ nhiều hơn người thường, nhưng anh ta có thể thấy được sự liên hệ mà người ta thường bỏ qua. Người khác nghĩ Holmes là mẫu người có tư duy logic hoàn hảo, anh lại cực kì giàu trí tưởng tượng bẩm sinh. Không hề suy nghĩ một cách tuyến tính, anh ta thường mở rộng toàn bộ hệ thống mạng lưới của mọi mối liên hệ khả dĩ.

Về bản chất, Holmes có thể ghi nhớ nhiều đến như vậy vì anh ta mã hóa mọi kiến thức ngay khi thấy công dụng của chúng. Điều này tương tự như nguyên tắc hoạt động của phương pháp cung điện kí ức (memory palace), nhưng thay vì tận dụng không gian lưu trữ trong bộ nhớ, nó lại liên kết bản thân kiến thức mới với những kiến thức đã có trước đó như kiểu 1 sơ đồ tư duy. Thông thường, mặc dù sơ đồ tư duy được sử dụng như một công cụ động não (hay còn gọi là rang tôm như cách gọi của dân marketing) nhưng chúng cũng là một phương pháp tuyệt vời để ghi chú. Trong thời đại học, tôi thường sử dụng sơ đồ tư duy để ghi chú để kết nối các ý tưởng của các lớp học với nhau, và nó đã giúp củng cố những ký ức này trong đầu tôi tốt hơn hẳn so với việc chỉ đơn giản viết lại những gì các giáo sư vừa nói.

Vậy, làm thế nào mà những điều này có thể liên kết với nhau? Càng tạo ra nhiều liên kết, suy nghĩ của bạn càng đa chiều hơn và bạn có thể đi đến những kết luận tốt hơn.

Có rất nhiều thứ cần được nghiên cứu về cách thức thông tin được lưu trữ cho bộ não của Holmes. Đó là một dạng lập luận vòng tròn – Học cách suy nghĩ một cách đa chiều về một thứ nào đó cũng sẽ tự động giúp bạn nhớ điều gì đó tốt hơn. Việc này không chỉ giúp bạn nâng cao kỹ năng suy luận mà còn giúp tăng cường vốn kiến thức của bản thân.

Chỉ cần 1 chút luyện tập cùng với tư duy phản biện, bạn thậm chí sẽ có thể bắt đầu việc tạo ra những bước nhảy vọt trong suy luận logic mà Holmes thường được biết đến.

Tăng cường vốn kiến thức của bạn 

Một trong những điểm nhấn lớn từ nghiên cứu về Sherlock Holmes hoặc bất kỳ thám tử nào là hiếm khi đáng để tập trung vốn kiến thức vào một lĩnh vực đặc thù. Trở thành tuýp người luôn không ngừng bồi dưỡng kiến thức học vấn lẫn kỹ năng sẽ giúp cho kỹ năng phán đoán của bạn ngày càng mạnh hơn. Konnikova tóm tắt thế này:

“Bạn nên mở rộng vốn kiến thức của mình. Holmes cho rằng bạn nên có một “Căn phòng não bộ” (Brain attic) gọn gàng, sạch sẽ nhưng anh ấy cũng là một quyển bách khoa toàn thư biết đi. Anh ta đọc về cực kỳ nhiều lĩnh vực. Anh ta đọc về cả nghệ thuật, âm nhạc – những thứ mà thoạt nhìn chả có liên quan gì đến công việc thám tử. Tôi nghĩ đó là bài học quan trọng mà chúng ta cần lĩnh ngộ. Trở nên quá chuyên sâu vào một thứ gì đó không tốt đâu. Chúng ta nên duy trì sự tò mò về mọi thứ chúng ta muốn học.

Học hỏi mọi thứ xung quanh không phải là một việc dễ dàng, tuy nhiên nếu bạn đang muốn hiểu về con người nhiều hơn hoặc đơn giản là muốn mở rộng vốn kiến thức thì chúng tôi có thể giúp bạn. Đây là một số nơi để bạn bắt đầu:

Phải luyện tập rất nhiều để hình thành thói quen thật sự thì bạn mới có thể hình dung được cách thức mà Sherlock Holmes nói riêng và cánh thám tử nói chung quan sát thế giới. Nhưng không quá khó để bạn có thể tự mình đạt được. Một khi bạn bắt đầu luyện tập để bộ não dừng lại trước nhịp hối hả của thói quen cũ và bắt đầu để ý đến những chi tiết bé xíu, phần còn lại quy trình sẽ tự động vào guồng. Trước khi bạn nhận ra, bạn đã có thể phân tích mọi tình huống đó là một cuộc viếng thăm của bạn bè hoặc vấn đề của một người xa lạ ngay lập tức.

Maria Konnikova là một nhà báo, nhà tâm lý học và là tác giả của cuốn sách: Mastermind: How to Think Like Sherlock Holmes.

Dịch: Minh Hưng

Nguồn: http://lifehacker.com/5960811/how-to-develop-sherlock-holmes-like-powers-of-observation-and-deduction