Một khóa tu tâm linh sâu sắc có thể thay đổi bộ não của bạn như thế nào?

Hãy thử tưởng tượng bạn dành trọn một tuần, thậm chí một tháng, ở một nơi hoàn toàn tách biệt với thế giới xô bồ ngoài kia. Không còn những lo toan thường nhật, không còn dòng chảy vội vã của cuộc sống, bạn chỉ tập trung vào những giá trị sâu thẳm trong tâm hồn mình. Mỗi ngày, bạn thiền định hoặc cầu nguyện, thong dong dạo bước giữa thiên nhiên tĩnh lặng, thưởng thức những món ăn thuần khiết nhất, và tìm kiếm một trải nghiệm tâm linh sâu sắc nào đó. Nếu bạn theo tôn giáo, có thể bạn sẽ thực hành một nghi thức cầu nguyện đặc biệt để kết nối với Đấng Tối Cao. Còn nếu không, bạn có thể lặng lẽ thiền trong im lặng, mong muốn chạm đến một tầng ý thức sâu xa hơn của vũ trụ.

Có rất nhiều hình thức khóa tu khác nhau – từ những chương trình tôn giáo truyền thống cho đến các phương pháp tiếp cận toàn diện hiện đại – nhưng tất cả đều có chung một mục tiêu: đưa tâm trí con người bước vào một trạng thái trải nghiệm phi thường.

Nếu bạn từng có một khoảnh khắc tâm linh mãnh liệt, hoặc đang trên hành trình tìm kiếm một trải nghiệm như thế, rất có thể bạn đã tham gia một khóa tu nào đó. Những chương trình này, cũng như các thực hành như thiền định hay cầu nguyện, không chỉ tác động mạnh mẽ đến tâm hồn mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến bộ não. Câu hỏi đặt ra là: điều gì tạo nên những trải nghiệm giác ngộ đầy biến chuyển đó? Chúng vượt xa những khoảnh khắc bình thường trong đời sống hằng ngày và – dù kéo dài trong nhiều giờ hay chỉ thoáng qua – đều có thể mang lại sự chuyển hóa sâu sắc trong con người.

Lĩnh vực thần kinh học tâm linh (neurotheology) mang đến những hiểu biết quan trọng về cách các trải nghiệm tâm linh tác động đến bộ não. Qua đó, chúng ta có thể khám phá ra những phương pháp tốt nhất để đạt được trạng thái giác ngộ. Suốt 25 năm qua, tôi đã tham gia vào nhiều nghiên cứu thần kinh học tâm linh, tìm hiểu bản chất của những thực hành thiền định và cầu nguyện, cũng như các trạng thái giác ngộ mà chúng mang lại. Chúng tôi đã tiến hành quét não của những người đang thực hành nhiều phương pháp khác nhau – từ các hình thức thiền định, cầu nguyện truyền thống, cho đến hiện tượng nói tiếng lạ (speaking in tongues) hay trạng thái xuất thần.

Bên cạnh những nghiên cứu hình ảnh não bộ, chúng tôi cũng thực hiện các khảo sát quy mô lớn, thu thập hàng ngàn mô tả chi tiết về những trải nghiệm giác ngộ. Người tham gia đến từ nhiều truyền thống tâm linh khác nhau, và những mô tả của họ mang lại cái nhìn quý giá về các yếu tố nhận thức và cảm xúc trong những khoảnh khắc ấy – những dữ liệu có thể kết hợp với kết quả quét não để vẽ nên một bức tranh toàn diện hơn về trải nghiệm giác ngộ.

Dựa trên phân tích khoảng 2.000 mô tả từ một khảo sát trực tuyến, chúng tôi nhận thấy có năm yếu tố dường như xuất hiện phổ biến trong nhiều trải nghiệm giác ngộ khác nhau – dù đó là những khoảnh khắc xảy ra trong khóa tu, trong thực hành thiền định hay cầu nguyện hằng ngày, trong trạng thái thay đổi ý thức do chất thức thần, hoặc thậm chí hoàn toàn tự phát. Khi đối chiếu những yếu tố này với dữ liệu về hoạt động não bộ, chúng ta có thể hình dung rõ hơn về những gì đang diễn ra – cả trong tâm trí chủ quan lẫn trên phương diện sinh học của não bộ – khi con người chạm đến những khoảnh khắc giác ngộ sâu sắc.

Zen monks of the Soto school meditating at the Seiryu-ji temple in Hikone City, Japan. Photo by Stuart Freedman Corbis/Getty

Cường độ mãnh liệt

Những trải nghiệm giác ngộ thường được xem là những khoảnh khắc mãnh liệt nhất mà một con người từng trải qua. Cảm giác cường độ ấy có thể gắn liền với những xúc cảm như tình yêu, niềm hân hoan hay sự kinh ngạc. Một người đàn ông 43 tuổi, sau một thời gian thiền định sâu, đã có một giấc mơ đặc biệt làm thay đổi tâm hồn mình. Anh kể lại:

"Tôi, như một thực thể vô danh nhưng vẫn mang bản thể riêng, đang lao đi trên những đợt sóng ánh sáng trắng thuần khiết, cuộn trào như một chuyến tàu lượn bất tận. Cảm giác ngây ngất ấy mạnh mẽ đến mức gần như không thể chịu đựng nổi, từng đợt sóng ánh sáng dâng lên rồi hạ xuống, cuốn lấy tôi. Con đường ánh sáng ấy kéo dài vô tận theo cả hai hướng. Và điều kỳ lạ là, cảm giác về bản thể của tôi trong khoảnh khắc đó – và cả ánh sáng ấy – THẬM CHÍ CÒN THẬT HƠN TẤT CẢ NHỮNG GÌ TÔI TỪNG TRẢI QUA."

Sự mãnh liệt của những trải nghiệm này rất có thể liên quan đến sự gia tăng hoạt động của hệ viền (limbic system) – trung tâm cảm xúc quan trọng của não bộ. Đây chính là vùng giúp ta phân loại và ghi nhận mức độ quan trọng về mặt cảm xúc của từng suy nghĩ hay trải nghiệm trong đời.

Cảm giác hòa làm một với vạn vật

Trong khoảnh khắc giác ngộ, con người cảm nhận một sự kết nối sâu sắc với toàn nhân loại, với Thượng Đế hoặc với cả vũ trụ bao la. Qua nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy rằng trạng thái hợp nhất này có liên quan đến sự suy giảm hoạt động của thùy đỉnh não. Thông thường, thùy đỉnh giúp ta xử lý thông tin từ các giác quan và xây dựng ý thức về bản thân trong không gian. Khi hoạt động ở khu vực này giảm đi, ranh giới giữa cái tôi cá nhân và thế giới bên ngoài trở nên mờ nhạt, dẫn đến cảm giác hòa làm một với tất cả.

Trong các nghiên cứu quét não của chúng tôi về thiền định sâu, chúng tôi quan sát thấy sự suy giảm này ở những người đạt đến trạng thái nhập định, nơi họ cảm thấy như tan biến vào vũ trụ, không còn phân biệt đâu là bản thân, đâu là vạn vật xung quanh.

Cảm giác sáng tỏ thấu suốt

Nhiều người mô tả rằng khi bước vào trạng thái giác ngộ, họ cảm giác như một bức màn vô hình vừa được vén lên, giúp họ nhìn thấy và hiểu được thế giới theo một cách hoàn toàn mới. Trạng thái sáng tỏ này không chỉ xuất hiện trong khoảnh khắc trải nghiệm mà còn có thể kéo dài rất lâu sau đó, khiến họ cảm nhận được những chân lý sâu sắc hơn về bản thân cũng như cách họ nên sống trong cuộc đời này.

Một nhà khoa học 37 tuổi, người đã duy trì thiền định mỗi ngày, chia sẻ về trải nghiệm của cô:

"Mọi thứ trong cuộc sống bỗng trở nên rõ ràng một cách kỳ diệu. Tôi có một sự sáng tỏ chưa từng có, cứ như thể tôi đang nhìn cuộc sống từ bên trong chứ không phải bên ngoài. Dù vẫn có chút e ngại, nhưng trải nghiệm này đã thỏa mãn hoàn toàn tâm trí vốn quen với những bằng chứng xác thực của tôi… Cứ như thể một nguồn trực giác từ nơi sâu thẳm nào đó đã gửi đến tôi một trải nghiệm mang tính chứng minh tuyệt đối."

Khu vực não có thể liên quan mật thiết đến cảm giác sáng tỏ này là đồi thị (thalamus) – một cấu trúc trung tâm kết nối các vùng khác nhau của não và đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành ý thức của chúng ta. Các nghiên cứu quét não của chúng tôi chỉ ra rằng những người thực hành thiền định lâu năm có sự thay đổi trong chức năng của đồi thị. Chúng tôi tin rằng đây chính là một trong những yếu tố góp phần tạo nên cảm giác sáng tỏ và thấu suốt đi cùng với những trải nghiệm giác ngộ này.

Buông bỏ để đón nhận

Hầu hết những ai từng trải qua trạng thái giác ngộ đều mô tả rằng khoảnh khắc ấy xảy ra với họ, chứ không phải do họ cố tình tạo ra. Ngay cả những người dành nhiều năm thực hành thiền định hay tham gia các khóa tu chuyên sâu cũng cảm thấy rằng, khi khoảnh khắc ấy đến, họ chỉ đơn giản là thuận theo dòng chảy của nó. Một người phụ nữ Công giáo 48 tuổi kể lại trải nghiệm của mình:

"Tôi buông bỏ tất cả, kể cả đức tin và sự cứu rỗi của mình, chỉ vì một lý do duy nhất: Tôi yêu Chúa đến mức sẵn sàng từ bỏ tất cả để được hòa làm một với Người. Tôi nói 'vâng', và ngay lập tức, Chúa trả lại mọi thứ cho tôi, nhưng đã được biến đổi hoàn toàn. Kể từ ngày đó, giữa tôi và Chúa tồn tại một mối quan hệ mới – luôn hiện diện, không còn khoảng cách, không còn chia ly."

Nghiên cứu quét não của chúng tôi cho thấy cảm giác buông bỏ này có liên quan đến sự giảm hoạt động ở thùy trán – khu vực điều khiển sự tập trung và kiểm soát chủ đích của con người. Thông thường, khi thiền định hay cầu nguyện, vùng não này sẽ hoạt động mạnh hơn vì chúng ta đang chủ động thực hành. Nhưng khi đạt đến những trải nghiệm sâu sắc nhất, hoạt động ở vùng này có xu hướng giảm, cùng với đó là sự tan rã của cảm giác kiểm soát có chủ ý.

Sự biến đổi sau trải nghiệm

Sau những khoảnh khắc giác ngộ, con người thường cảm thấy có sự thay đổi sâu sắc trong cuộc sống – từ sức khỏe tinh thần, thể chất, cho đến cảm giác về ý nghĩa cuộc đời, niềm tin tôn giáo hay sự kết nối với tâm linh. Dù chưa thể lý giải hoàn toàn cơ chế của những biến đổi này, các nghiên cứu quét não cho thấy có sự khác biệt rõ rệt giữa bộ não của những người đã thiền định lâu năm so với những người chưa từng thực hành. Đặc biệt, thùy trán của những người này có xu hướng dày hơn và hoạt động mạnh hơn.

Sự thay đổi này có thể là kết quả của quá trình tập trung cao độ trong các khóa tu hay hành thiền dài ngày. Nhưng ngoài ra, thùy trán còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh cảm xúc và tư duy tổng thể. Khi được rèn luyện liên tục, khu vực này có thể giúp củng cố những chuyển hóa nội tâm sâu sắc do trạng thái giác ngộ mang lại.

Làm thế nào để có được những trải nghiệm biến đổi này?

Bất kỳ ai cũng có thể thực hành thiền định hoặc cầu nguyện như một phần của đời sống hằng ngày, và thực tế, nhiều người có tín ngưỡng đã làm điều này. Tuy nhiên, một con đường khác là tham gia các khóa tu chuyên sâu kéo dài nhiều ngày hoặc thậm chí nhiều tuần.

Chúng tôi đã nghiên cứu một khóa tu bảy ngày tại Pennsylvania, dựa trên các bài thực hành linh thao của Thánh Ignatius. Chương trình này diễn ra trong sự tĩnh lặng gần như tuyệt đối, với những khoảng thời gian dài dành cho cầu nguyện và thiền định. Kết quả cho thấy sau khóa tu, não bộ của những người tham gia có nhiều thay đổi đáng kể so với trước đó. Cụ thể, nghiên cứu đã xem xét tác động của khóa tu đối với serotonin và dopamine – hai chất dẫn truyền thần kinh quan trọng ảnh hưởng đến cảm xúc và nhận thức của con người. Kết quả cho thấy bộ não dần trở nên nhạy cảm hơn với tác động của hai chất này, điều này có thể giúp lý giải vì sao những khóa tu như vậy lại giúp cải thiện trạng thái tinh thần, giảm căng thẳng và mệt mỏi.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng ghi nhận sự thay đổi trong cách các khu vực khác nhau của não bộ kết nối với nhau, đặc biệt là giữa thùy trán và thùy đỉnh. Những phát hiện này cho thấy rằng các khóa tu và thực hành tâm linh không chỉ tác động đến cảm nhận chủ quan của con người mà còn tạo ra những thay đổi thực sự trong cấu trúc và hoạt động của não bộ.

Lựa chọn con đường phù hợp cho chính mình

Vậy, nếu bạn đang cân nhắc tham gia một khóa tu hay thực hành tâm linh nào đó, bạn nên suy nghĩ điều gì? Điều quan trọng nhất là tìm hiểu kỹ về chương trình để đảm bảo rằng nó phù hợp với mục tiêu và niềm tin của bạn. Bạn đang tìm cách giảm căng thẳng, kết nối với truyền thống tôn giáo của mình hay đi sâu vào hành trình giác ngộ? Sẽ rất hữu ích nếu bạn trò chuyện với người hướng dẫn để hiểu rõ hơn về phương pháp và mục đích của chương trình.

Hơn nữa, dữ liệu nghiên cứu cho thấy rằng để một trải nghiệm có tác động sâu sắc, người tham gia cần thực sự hòa mình vào nó. Chẳng hạn, một người Do Thái có thể sẽ không tìm thấy ý nghĩa khi tham gia các bài thực hành theo truyền thống Công giáo của Thánh Ignatius. Vì vậy, mỗi người cần lựa chọn con đường phù hợp với nền tảng tinh thần và mục tiêu cá nhân của mình.

Cuối cùng, hành trình tâm linh là một trải nghiệm mang tính cá nhân. Không có con đường nào là duy nhất hay tuyệt đối đúng. Mỗi người cần tự mình trải nghiệm, thử nghiệm và lắng nghe những gì tâm hồn họ đáp lại. Khi tìm thấy một phương pháp phù hợp, bạn có thể sẽ bước vào những trạng thái thăng hoa, nơi mà bạn cảm nhận được sự hợp nhất, sáng tỏ và buông bỏ – những trải nghiệm có thể thay đổi cả tâm trí, bộ não và cuộc đời của bạn mãi mãi. 

Nguồn: How an intense spiritual retreat might change your brain | Psyche.co