Sự bất lực tập nhiễm (Learned helplessness) là nguyên nhân tâm lý khiến bạn mắc kẹt trong một hoàn cảnh tồi tệ 

Bạn đã bao giờ từng cảm thấy bất lực tới mức muốn từ bỏ và ngừng cố gắng thay đổi hoàn cảnh của mình chưa?

Nếu bạn từng thuyết phục bản thân tin rằng tất cả mọi chuyện be bét trong cuộc đời bạn chắc chắn sẽ còn lặp lại, hoặc bạn sẽ làm hỏng chuyện bất kể bạn làm gì, thế thì bạn đang trải nghiệm sự bất lực tập nhiễm.

Theo nghiên cứu, khi bạn học được theo thời gian rằng bạn chẳng có quyền kiểm soát đối với sự nghiệp hay cuộc sống của bạn, bất kể bạn làm gì, vậy thì bạn có khả năng sẽ bỏ cuộc hoặc theo đuổi điều gì đó tốt cho bạn.

Đó là lý do mà hầu hết mọi người bị mắc kẹt và bất hạnh trong cuộc đời. 

Những người xem sự việc là không thể kiểm soát được thì có thể bộc lộ một loạt triệu chứng đe dọa đến sức khỏe tâm thần của họ. Họ bị stress, trầm cảm, rối loạn cảm xúc, và thụ động trong cuộc sống. Họ ít có khả năng thay đổi những thói quen kém lành mạnh vì họ cảm thấy mọi thứ đều nằm ngoài tầm kiểm soát của họ.

Nếu bạn liên tục thất bại trong chuyện giảm cân thông qua chế độ ăn kiêng và tập luyện thì bạn có lẽ sẽ bắt đầu tin rằng mình không bao giờ giảm cân được, bất kể bạn có làm gì đi nữa.

Lối suy nghĩ này có một tác động tâm lý mạnh mẽ và đôi lúc vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến người đó thậm chí rất lâu sau khi họ đã ngừng trải nghiệm về hành vi tiêu cực ban đầu.

Sự bất lực tập nhiễm là khái niệm dựa trên quan điểm cho rằng hành vi của con người được học thông qua những liên kết và phản ứng. Nó khiến con người tiếp tục chịu đựng những công việc tệ hại, sức khỏe kém và những mối quan hệ kinh khủng mặc dù người đó có thể dễ dàng thoát được.

“Nói một cách đơn giản: Nếu một thứ gì đó được củng cố/được tưởng thưởng, thì chúng ta có nhiều khả năng lặp lại hành vi đó. Và tương tự vậy, nếu chúng ta bị trừng phạt, ta có nhiều khả năng sẽ tránh lặp lại hành vi đó trong tương lai,” Psychology Compass giải thích.

Những triệu chứng thường gặp của sự bất lực tập nhiễm bao gồm: lòng tự trọng thấp, động lực yếu, thiếu nỗ lực, thất vọng và hay trì hoãn.

Sự bất lực tập nhiễm là một tư duy được khám phá bởi nhà tâm lý học Martin Seligman và Steven F. Maier. Họ đã quan sát hành vi ở cả con người và động vật.

Trong nghiên cứu của mình, họ phát hiện thấy những người đã từng bị trầm cảm trong quá khứ có nhiều khả năng chấp nhận chứng trầm cảm trong tương lai và do đó ít có khả năng cố gắng thay đổi hơn. Điều này cũng đúng đối với những người sống trong cảnh bạo lực gia đình. Những người không thể thoát khỏi cảnh bạo lực dưới mái nhà của họ thì có nhiều khả năng từ chối sự giúp đỡ và chấp nhận bạo lực trong tương lai là điều không thể tránh khỏi. Điều này cũng đúng ngay cả khi họ được đưa cho những lựa chọn thực tế để tránh tình trạng bạo lực trong tương lai.  

Nhiều nghiên cứu tương tự cũng phát hiện thấy nhận thức về quyền kiểm soát của một người    đều có liên quan đến khả năng họ từ bỏ hành vi xấu như thế nào. 

Các nhà tâm lý học cũng phát hiện thấy ngay cả khi bạn được cho biết rằng bạn sẽ chẳng làm gì được về tình trạng này, bạn nhiều khả năng là sẽ không cố gắng hoặc cố gắng ít hơn những người không được cho lời khuyên này (Maier & Seligman, 1975).

Những người đang mắc phải các bệnh mãn tính có nhiều khả năng phát triển cảm giác bất lực, do họ không có thể hành động để cải thiện tình trạng sức khỏe của họ. 

Các nhà nghiên cứu cũng nhận thấy bạn càng chứng kiến nhiều thất bại của bản thân hoặc của người khác thì bạn càng ít có khả năng cố gắng thay đổi, ngay cả khi hoàn cảnh đã thay đổi đáng kể.

Nhận thức là điểm then chốt trong các phát hiện của họ.  

Hiện tượng này bền vững và rộng lớn một cách đáng tin (tức là, chuyển từ tình huống này sang tình huống khác), và rất khó thay đổi một khi nó đã kích hoạt. Nó thuộc về động lực (bạn thậm chí không còn muốn cố gắng nữa), cảm xúc (bạn rên rỉ than vãn và trở nên cam chịu), và nhận thức (bạn khái quát hóa một kinh nghiệm để áp dụng cho cả cuộc đời rộng lớn),” Maria Konnikova viết trên tờ The New Yorker.

Sự bất lực tập nhiễm là lý do khiến nhiều người cảm thấy họ không thể kiểm soát được những lực lượng đang ảnh hưởng đến số phận của họ. Một khi họ tự thuyết phục bản thân tin vào quan điểm sai lầm này, họ sẽ ngừng hành động, họ chọn tiếp tục sống chung hoàn cảnh tiêu cực mà sau này sẽ ảnh hưởng đến hạnh phúc và sức khỏe tổng thể của họ.  

Họ tiếp tục đưa ra những lựa chọn (ngay cả lựa chọn nhỏ bé) kìm hãm bản thân trong cuộc sống. Gánh nặng của sự bất lực khiến họ mất hết hy vọng và ngừng sống. Đối với người có sự bất lực tập nhiễm, cuộc sống trở nên vô nghĩa.

Nếu bạn cảm thấy không kiểm soát được số phận của mình, bạn sẽ đầu hàng và chấp nhận bất cứ hoàn cảnh nào mà bạn đang sống.

“Khả năng lựa chọn không thể bị tước đi hay thậm chí được trao tặng-mà nó chỉ có thể bị bỏ quên.” 

— Greg McKeown

Trong mọi hoàn cảnh cuộc đời, bạn phải chống lại hành vi của mình, hoặc học cách thất bại với lòng kiêu hãnh và tiếp tục tiến lên. Bản thân thất bại không phải là sự kết thúc. Mà nó là một khúc ngoặt. [Đọc thêm bài viết về sự thất bại cao quý ở đây]

Hãy nhớ, sự tiến bộ không đi theo đường thẳng.

Mọi thứ có vẻ khó nhằn hơn nếu bạn thất bại, nhưng lúc nào cũng có một lối thoát. Thành công đòi hỏi sự kiên trì, khả năng không từ bỏ khi đối mặt với thất bại.

Vượt qua sự bất lực tập nhiễm đều tùy thuộc vào sự khác biệt giữa tinh thần lạc quan vs. bi quan. “Những nhãn bi quan dẫn đến tính thụ động, trong khi nhãn lạc quan thì kéo theo nỗ lực để thay đổi,” Martin E.P. Seligman cho biết.

“Những lời tiên đoán bi quan thì tự ứng nghiệm,” ông viết.

“Theo đó, để tránh sự bất lực tập nhiễm, bạn cần thay đổi cách nhìn nhận về những sự thành bại trong cuộc đời. Cụ thể là, bạn nên cố gắng định khung những thất bại của bạn là thuộc về bên ngoài, cụ thể và không ổn định, và định khung những thành công của bạn là thuộc về nội tại, tổng quát và ổn định,” Effectiviology nói.

Học cách phá bỏ thói quen xấu là một phần quan trọng của việc vượt qua sự bất lực tập nhiễm. Các nhà tâm lý học tin rằng bạn có thể thay đổi hành vi bất lực tập nhiễm bằng cách thay đổi cách nhìn nhận của bạn về nguyên nhân của những sự việc xảy ra trong cuộc đời bạn.

Bài học chính

Sự bất lực tập nhiễm là một trạng thái tâm trí nguy hiểm đối với bất kỳ ai. Nó có thể gây hại đến sức khỏe tâm thần, cảm xúc và khả năng tự chăm sóc bản thân của bạn.

Nhưng bất cứ ai cũng có thể phá bỏ thói quen “Tôi - đầu hàng”, phát triển một lối giải thích tích cực hơn để giải thích bất kỳ hành vi nào, và trải nghiệm những lợi ích của một quan điểm tích cực hơn về cuộc sống. Học cách chống lại những suy nghĩ bất lực bằng cách thuyết phục bản thân bằng những bằng chứng trái ngược.

“Mặc dù bạn không thể kiểm soát những trải nghiệm của bạn, nhưng bạn có thể kiểm soát được lời giải thích của mình, Martin E.P. Seligman lập luận.

Sự lạc quan tập nhiễm có thể giúp tránh căng thẳng, xây dựng thói quen tốt hơn, tăng cường hệ miễn dịch và cuối cùng làm bạn hạnh phúc hơn.

Image from rawpixel.com

Tác giả: Thomas Oppong

Nguồn: https://medium.com/personal-growth/learned-helplessness-is-the-psychological-reason-you-are-stuck-in-a-bad-situation-9cc947a114d7