Vượt qua nỗi lo tuổi tác

Hãy quên đi chuyện quay ngược thời gian. Chưa bao giờ có thời điểm tốt hơn để đối mặt với tuổi tác như bây giờ. Thực tế, già đi không chỉ là mất mát – mà còn là cơ hội để trưởng thành và tốt đẹp hơn.

Thế hệ bùng nổ dân số (baby boomers): Chúng ta từng được kỳ vọng sẽ biến tuổi già thành một điều đầy quyến rũ, nơi những mái tóc bạc và nếp nhăn trở thành biểu tượng của sự duyên dáng. Nếu 76 triệu người chúng ta bước vào trung niên một cách phong độ và đầy nhiệt huyết, có lẽ cả thế giới phương Tây sẽ không còn khát khao tìm kiếm “suối nguồn tươi trẻ.” Nhưng thực tế, nhiều người trong chúng ta vẫn chưa thể tìm thấy sự hài lòng với cơ thể đang già đi của mình như mong đợi. Ngược lại, chúng ta lại là những người khởi xướng và cũng là nạn nhân của một “dịch bệnh” chống lão hóa lan tràn hơn bất cứ cơn hoảng loạn nào trước đó.

Không chỉ dừng lại ở việc tập thể dục và ăn uống lành mạnh để kéo dài tuổi thọ, doanh số của mọi loại vũ khí chống lão hóa – từ kem xóa nếp nhăn, tiêm collagen đến phẫu thuật thẩm mỹ – đều tăng vọt. Và không chỉ có phụ nữ tham gia vào cuộc chiến này. Theo một khảo sát gần đây của Roper Starch Worldwide, có tới 6% nam giới trên khắp nước Mỹ đã sử dụng những sản phẩm “đặc trưng” của phái nữ như kem tạo màu da hay phấn nền để tạo vẻ ngoài trẻ trung hơn.

Vì sao chúng ta lại sợ tuổi già?

Có phải nỗi ám ảnh về sự lão hóa là do nó nhắc nhở chúng ta rằng mình rồi cũng phải đối diện với sự hữu hạn của cuộc sống? Rằng sức khỏe có thể suy giảm và cơ thể sẽ yếu đi? Vậy thực sự tuổi già mang lại điều gì, và liệu chúng ta – thế hệ bùng nổ dân số – sẽ đối diện với nó khác gì so với những thế hệ trước?

Một điều bất ngờ là chúng ta đang thật sự may mắn khi bước vào tuổi ba mươi, bốn mươi hay năm mươi vào thời điểm hiện tại, khi thế giới đã thay đổi rất nhiều. Trạng thái của xã hội có ảnh hưởng rõ rệt đến hành trình lão hóa không thể tránh khỏi, khiến mỗi thế hệ có trải nghiệm khác nhau về tuổi già. Theo tiến sĩ Helen Kivnick, một nhà tâm lý học tại Đại học Minnesota, việc trải nghiệm tuổi già phụ thuộc vào sinh học, lịch sử, cũng như xã hội và văn hóa. Chưa từng có thời điểm nào mà tuổi già lại có tiềm năng kéo dài và mang nhiều ý nghĩa như bây giờ. "Tuổi già như chúng ta biết hiện nay là điều hoàn toàn mới mẻ, không còn giống như trước đây," bà Kivnick chia sẻ. "Vì con người sống thọ hơn và độc lập hơn, họ có thể chủ động lập kế hoạch cho tương lai của mình. Những người cao tuổi hiện nay đang khai phá một vùng đất mới."

Tuổi già không còn như trước

Nếu những người cao tuổi hôm nay đang mở lối cho một con đường mới, thì chúng ta – thế hệ bùng nổ dân số – chuẩn bị tạo nên một cuộc cách mạng thực sự. Và rất có thể chúng ta sẽ rất thành thạo trong việc biến tuổi già thành một giai đoạn thú vị và ý nghĩa của cuộc sống. Chúng ta đã quen với việc khám phá và khai thác tiềm năng, đồng thời cũng ít bị ràng buộc bởi những hạn chế xã hội hơn bao giờ hết.

Tiến sĩ Renee Garfinkel, một nhà tâm lý học tại Silver Spring, Maryland, cho biết: "Chúng ta không chỉ giữ được sức khỏe lâu hơn, mà còn ít chịu sự ràng buộc bởi những quy tắc thế hệ về hành vi, lựa chọn nghề nghiệp hay cách ăn mặc." Nếu bạn quyết định theo học trường y hoặc thử chơi trượt patin vào ngày mai, chẳng ai thấy điều đó kỳ lạ. Ngay cả việc chọn những bộ váy giống nhau cho con gái năm tuổi và chính mình cũng không hề gây ngạc nhiên – chẳng ai bị xem là ăn mặc quá già hay quá trẻ.

Thay đổi quan niệm về trung niên

Hai mươi hay ba mươi năm trước, xã hội có tính tôn ti rõ rệt hơn nhiều. Khi con cái rời xa tổ ấm, phụ nữ thường cảm thấy lạc lõng khi cuộc sống tưởng chừng đã hoàn tất nhiệm vụ, mặc dù họ vẫn khỏe mạnh, minh mẫn và hoàn toàn có thể tiếp tục cống hiến những điều vĩ đại hơn. Vào những năm 1970, khi phụ nữ ở độ tuổi ba mươi, bốn mươi tràn vào các trường đại học, họ đã phá vỡ các chuẩn mực và tái định nghĩa vai trò của mình. Ngày nay, hình ảnh một người lớn tuổi ngồi học cạnh sinh viên 18 tuổi không còn là điều lạ lẫm. Thực tế, nếu không có những sinh viên “phi truyền thống” này, nhiều trường đại học có lẽ đã gặp khó khăn để duy trì hoạt động.

Trung niên không còn là giai đoạn cố định, bảo thủ như trước. Những người ở tuổi trung niên thường cởi mở với ý tưởng mới và trải nghiệm mới; khi vị giác của tuổi thơ đã chín muồi nhưng khát khao khám phá vẫn còn nguyên vẹn. Một cựu biên tập viên báo chí, người sinh con đầu lòng ở tuổi bốn mươi và hoàn thành luận án tiến sĩ ở tuổi bốn mươi lăm, chia sẻ: "Tôi biết mình đã bao nhiêu tuổi. Tôi không phủ nhận sự trôi qua của thời gian. Nhưng tôi bác bỏ những nỗi sợ hãi, định kiến và hình ảnh méo mó về tuổi già. Nếu bạn hỏi tuổi tôi, tôi sẽ nói. Nhưng tôi không nghĩ đó là điều quan trọng nhất về bản thân mình."

Tôi Đã Già Chưa?

“Một tâm hồn trẻ trung,” một nghệ sĩ chu du khắp thế giới nay đã ngoài tám mươi chia sẻ. “Tôi không cho phép mình cảm thấy già hay hành xử như người già – cho đến khi họ mang tôi ra khỏi đây trong một chiếc hộp.” Liệu thái độ sống có tạo ra sự khác biệt? Chúng ta có thực sự chỉ già khi tự cảm thấy mình già?

Câu trả lời là vừa đúng vừa không, theo Tiến sĩ Renee Garfinkel, người đứng đầu Dịch vụ Lão khoa, một tổ chức tư vấn cho các cơ quan làm việc với người cao tuổi. Bà cho rằng chúng ta thường gắn tuổi tác với suy giảm chức năng. Một người trẻ tuổi nhưng sức khỏe yếu thường cảm thấy mình già đi, trong khi một người lớn tuổi nhưng khỏe mạnh lại thấy bản thân vẫn năng động như thanh xuân. “Nó là một con đường hai chiều,” Garfinkel chia sẻ. “Nếu sức khỏe không tốt, rất khó để bạn nghĩ mình còn trẻ. Nhưng nếu có tâm thái tích cực, mang trong mình gen tốt và chăm sóc bản thân, bạn sẽ thấy mình trẻ hơn tuổi thực sự.”

Tin rằng mình đang ở tình trạng tốt hơn so với số tuổi là điều phổ biến ở những người khỏe mạnh. Không phải chúng ta tự huyễn hoặc bản thân, mà bởi sự tương tác giữa tuổi tác và sức khỏe thể chất mạnh mẽ hơn chúng ta tưởng. Đó là lý do tại sao một nghịch lý thú vị có thể tồn tại: Theo báo cáo "The Wrinkle Report," một khảo sát trên hơn 1.200 người từ 30 đến 50 tuổi, ba phần tư thế hệ bùng nổ dân số nghĩ rằng họ trông trẻ hơn so với tuổi thật, và tám phần mười cho rằng dấu hiệu lão hóa trên khuôn mặt của họ ít hơn những người cùng tuổi. “Người ở tuổi bốn mươi và tám mươi thực tế có những suy nghĩ khá tương đồng,” Garfinkel cho biết. “Nó phản ánh sức khỏe thể chất hơn là điều gì khác. Khi không cảm thấy tệ, chúng ta sẽ thấy tuyệt vời – giống như người dân ở Lake Woebegon, nơi mà mọi đứa trẻ đều vượt trội.”

Chờ Đợi Khoảnh Khắc Già Đi

Con người hiếm khi cảm thấy hoàn toàn già, bất kể tuổi tác. Họ chỉ ngày càng ngạc nhiên khi soi gương và nhận thấy những thay đổi trên cơ thể. Thực tế, quá trình lão hóa thường diễn ra một cách tinh tế và nhiều mất mát lại đi kèm với những phần thưởng mới mẻ. Ví dụ, những sợi tóc bạc đầu tiên có thể xuất hiện vào thời điểm bạn nhận được một thăng tiến lớn – dường như bài toán giữa mất và được lại cho ra một kết quả đầy bất ngờ và mãn nguyện.

Có lúc, chúng ta cứ nghĩ rằng một cột mốc nào đó sẽ khiến mình bỗng chốc cảm thấy già đi. Tôi nhớ buổi tiệc sinh nhật gần đây của một người bạn vừa bước sang tuổi ba mươi. Gọi cô ấy là Sally đi. Sally đã chờ đợi ngày này với không ít lo lắng, nhưng cuối cùng lại ngạc nhiên vì chẳng có gì thay đổi đáng kể. Tôi kể rằng mình không cảm nhận được nhiều biến đổi tiêu cực ở độ tuổi ba mươi và thấy bản thân tự tin, hạnh phúc hơn nhiều so với khi còn ở độ tuổi đôi mươi.

Rồi Kim, cô bạn 43 tuổi của chúng tôi, nở nụ cười rạng rỡ và nói rằng những năm tháng ba mươi thực sự là một giai đoạn tuyệt vời. Một lúc sau, Sally quay sang tôi hỏi: “Cậu bao nhiêu tuổi rồi nhỉ? Ba mươi tám à?”

“Ba mươi bảy,” tôi đáp nhanh. Kim thoáng chùng xuống – với cô ấy, phản ứng nhanh nhạy của tôi ngầm ám chỉ rằng dù vui vẻ với tuổi tác, tôi vẫn không muốn già bằng cô ấy. Thực ra, cô ấy đúng. Tôi tận hưởng từng năm tháng hơn nhiều so với tưởng tượng khi còn là thiếu niên, nhưng điều đó không có nghĩa là tôi muốn thời gian trôi qua nhanh hơn. Tôi yêu những năm tháng ba mươi của mình, nhưng chẳng muốn đánh mất một năm nào trước khi thời điểm của nó đến.

Những Tin Tốt Đẹp Của Tuổi Già

Trái ngược với nỗi sợ mà chúng ta thường mang, sự thật là việc già đi mang đến nhiều điều tích cực. Chúng ta không chỉ cộng dồn thêm số năm mà còn tích lũy sự khôn ngoan, giúp đưa ra quyết định dễ dàng hơn mà không còn những rối ren như tuổi đôi mươi. "Tôi thường nghĩ rằng năng lượng dư thừa của tuổi trẻ là cách tự nhiên bù đắp cho sự thiếu khôn ngoan," Garfinkel chia sẻ. "Tất cả nguồn năng lượng ấy giúp ta không kiệt sức vì cứ mãi chạy vòng quanh chính mình."

Khi lớn tuổi, chúng ta không chỉ hiểu biết nhiều hơn về thế giới mà còn thấu rõ chính mình. Sự tập trung được cải thiện, khả năng chú ý tốt hơn. “Nhìn chung, hầu hết những người trưởng thành không mắc phải vấn đề thần kinh thường hài lòng với cuộc sống, cảm thấy hạnh phúc, có lòng tự trọng cao và một cảm giác an yên,” theo Tiến sĩ Forrest Scogin, nhà tâm lý học tại Đại học Alabama. “Chúng ta trở nên linh hoạt hơn, dễ thích nghi và hiểu rõ sức mạnh nội tại của bản thân.”

Trái ngược với suy nghĩ truyền thống về người già hay cau có và bất mãn, nghiên cứu cho thấy hạnh phúc là điều phổ biến hơn. Tỷ lệ trầm cảm giảm dần sau tuổi 45 ở cả nam và nữ, dù có sự dao động nhẹ tạm thời khi nam giới nghỉ hưu. Nghiên cứu khác cho thấy cách chúng ta đánh giá hạnh phúc cũng thay đổi theo tuổi tác – một dấu hiệu cho thấy khả năng phục hồi đáng kinh ngạc của tinh thần con người: Dù khuôn mặt không còn trẻ trung như trước, chúng ta lại yêu quý bản thân nhiều hơn, ít suy nghĩ tiêu cực hơn. Cuộc sống trở nên giản dị hơn.

Ưu tiên của chúng ta thay đổi theo hướng lành mạnh và thích nghi hơn. "Chúng ta bớt quan tâm đến vẻ bề ngoài, tập trung nhiều hơn vào cảm xúc, nhân cách và những mối quan hệ yêu thương," tiến sĩ Betsy Stone từ Connecticut nhận định.

Một điều tích cực khác là khi ngoại hình không còn là trung tâm, vai trò giới tính cũng dần mờ nhạt. Đàn ông trở nên biết nhượng bộ, thể hiện cảm xúc nhiều hơn; phụ nữ trở nên quyết đoán, chủ động hơn trong việc đáp ứng nhu cầu của chính mình. Khi đam mê giảm bớt, ranh giới vai trò phai nhạt, cùng với sự cởi mở và thấu hiểu tăng lên, các mối quan hệ trong giai đoạn sau của cuộc đời trở nên quan trọng hơn, thỏa mãn hơn và hài hòa hơn bao giờ hết.

Tuổi Già: Thách Thức và Cơ Hội

Khi bước qua những năm tháng tuổi trẻ, không thể phủ nhận rằng chúng ta dần chậm lại trên nhiều phương diện. Việc theo kịp năng lượng của một đứa trẻ hai tuổi hay tính nhẩm một dãy số dài bỗng trở nên khó khăn hơn. Trí nhớ cũng không còn sắc bén như trước. Thực tế, quá trình suy giảm này bắt đầu từ khoảng 18 đến 20 tuổi, nhưng diễn ra âm thầm, chậm rãi đến mức mãi đến tầm 35 tuổi ta mới bắt đầu nhận ra. Khi đối diện với thực tế rằng việc ghi nhớ những công việc hàng ngày trở nên khó khăn, ta học cách thích nghi – bằng việc lập danh sách hoặc thay đổi cách tiếp cận thông tin. "Bạn tự nhủ rằng nhớ mọi thứ không còn quan trọng nữa," Garfinkel chia sẻ.

Thế nhưng, điều khó chịu nhất khi già đi không phải là cơ thể chậm chạp, mà là sự thiếu kiên nhẫn từ những người trẻ tuổi xung quanh. Theo Scogin, "Người ta dễ mất bình tĩnh khi bạn chậm chạp, dù điều đó là hoàn toàn tự nhiên. Hãy nghĩ về người lái xe khiến bạn phát cáu khi bạn đang vội. Họ không cố tình làm bạn khó chịu – chỉ là phản xạ của họ chậm hơn, nên việc lái cẩn thận là điều tất yếu." Tuy nhiên, Scogin nhấn mạnh rằng người già cũng đa dạng như bất kỳ nhóm người nào khác: "Có người vẫn lao vun vút trên đường cao tốc, có người thì chậm chạp từng bước. Không thể vơ đũa cả nắm."

Tốt Hơn, Không Chỉ Già Hơn

Nếu cần hài lòng với việc già đi, liệu có sai khi ta cố gắng níu kéo thanh xuân? Theo tiến sĩ Stone, tác giả cuốn sách Happily Ever After: A Guide for Newlyweds, "Nhuộm tóc hay tiêm collagen không thực sự là để chống lại tuổi già, mà là để cảm thấy mình hấp dẫn hơn, tự tin hơn. Nó giống như mặc bộ nội y đẹp – dù chẳng ai biết, bạn vẫn thấy mình được yêu chiều và quý giá."

Nhưng khi việc cải thiện bản thân bị đẩy đi quá xa, vấn đề có thể nảy sinh. Nếu ai đó chỉ tập trung vào vẻ bề ngoài mà bỏ qua những giá trị bên trong, họ đang yêu chính mình từ ngoài vào trong thay vì từ trong ra ngoài. "Đó là vấn đề," Stone nói.

Tiến sĩ Kivnick, người nghiên cứu về cải thiện cuộc sống của những người cao tuổi yếu đuối, cho rằng điều quan trọng nhất để có một tuổi già hạnh phúc là biết chuẩn bị. Không chỉ về tài chính – dù điều đó hiển nhiên rất cần thiết – mà còn về việc xây dựng một cuộc sống trọn vẹn sau khi nghỉ hưu. Nhiều người sẽ có ít nhất 20 năm khỏe mạnh, năng động sau khi rời công việc, và chỉ ngồi thảnh thơi chẳng phải là kế hoạch khả thi cho hạnh phúc. "Đừng chỉ mơ về việc trồng vườn," Kivnick nói. "Hãy học về làm vườn và sẵn sàng cho ngày bạn có thể dành cả buổi chiều đào bới trong đất."

Hãy lập kế hoạch để gắn bó với cộng đồng, gia đình và những điều bạn đam mê. Theo Kivnick, "Có lẽ khía cạnh quan trọng nhất nhưng thường bị bỏ qua của tuổi già là tiếp tục cống hiến cho người khác." Những người bất hạnh nhất thường là những người rút lui hoàn toàn khỏi xã hội sau khi nghỉ hưu, nghĩ rằng tập trung vào bản thân sẽ khiến họ hạnh phúc, nhưng cuối cùng lại chìm trong cô đơn và khổ sở.

Nghiên cứu từ Trung tâm Nghiên cứu Lão hóa và Phát triển Con người tại Đại học Duke cũng đồng tình: Có gia đình và bạn bè không phải chìa khóa duy nhất cho cuộc sống hạnh phúc, mà là sự tham gia tích cực vào các mối quan hệ ấy. Việc này thậm chí có thể giúp bạn sống thọ hơn.

Biết Mình Để Sống Trọn Vẹn

Hiểu rõ bản thân là điều cốt yếu. Tính cách của bạn không thay đổi nhiều đến mức trở nên xa lạ khi về già. Vì vậy, hãy bắt đầu suy nghĩ thực tế về tương lai. Không bao giờ là quá sớm để tự hỏi: Điều gì quan trọng với tôi? Tôi muốn sống cuộc đời nào? Bên ai và ở đâu? Tôi muốn gắn bó với gia đình hay chọn sống trong cộng đồng người cao tuổi? Tôi có muốn đi du lịch không? Làm thế nào để tôi kết nối với thế giới rộng lớn hơn? Tôi nên đóng góp điều gì cho đời? Khi không còn ràng buộc với công việc chính thức, cả thế giới có thể trở thành sân chơi cho bạn.

Không có thời điểm nào tốt hơn hiện tại để bắt đầu hình dung về một cuộc sống già dặn, khôn ngoan, năng động và đầy ý nghĩa. Việc này còn làm phong phú thêm những năm tháng trung niên của bạn. Kivnick khẳng định: "Chúng ta sống tuổi già như thế nào phụ thuộc rất nhiều vào cách chúng ta sống tuổi trẻ."

Nguồn: Getting Over Getting Older – Psychology Today