.png){kind=logo}
Chuyện gì đang xảy ra khi ta không biết mình đang cảm thấy thế nào?
Đôi khi, não bộ ngừng cảm nhận thật sự những gì ta đang trải qua.
Ý chính:
- Interoception là khả năng lắng nghe các cảm giác bên trong cơ thể.
- Khi khả năng này suy giảm (gọi là alexithymia), ta khó điều chỉnh cảm xúc của mình.
- Trầm cảm và các triệu chứng về cơ thể có liên quan đến sự rối loạn trong vùng não xử lý interoception – đặc biệt là vùng insula.
Sẽ ra sao nếu ai đó hỏi bạn: “Bạn thấy thế nào?”
Và bạn thật lòng không biết phải trả lời thế nào?
Một trong những dấu hiệu quan trọng nhất của nhiều rối loạn tâm lý phổ biến – đặc biệt là lo âu và trầm cảm – chính là sự rối loạn cảm nhận nội thân (interoceptive dysfunction). Interoception là khả năng nhận biết và hiểu được những tín hiệu cảm xúc, tâm trạng và trạng thái tinh thần của chính mình.
Hiểu đơn giản, interoception là việc ta chú ý đến những cảm giác bên trong cơ thể. Nó giúp ta nhận ra mình đang khát, đói, lạnh, đau, căng thẳng hay buồn nôn. Nó báo cho ta biết tim đang đập nhanh hay chậm, bàng quang đã đầy hay chưa. Khi ai đó hỏi: “Bạn cảm thấy ra sao?”, và bạn trả lời được – là lúc khả năng interoception của bạn vẫn hoạt động bình thường.
Nhưng khi rơi vào trạng thái trầm cảm, khả năng đó có thể trở nên mờ nhòe. Ta đơn giản là… không chắc mình đang cảm thấy gì.
Khi Tâm Trí Không Còn Nghe Được Cơ Thể Mình
Khi khả năng cảm nhận nội thân suy giảm, ta dễ gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc, khó nhận biết bản thân đang vui hay buồn. Tình trạng này gọi là alexithymia – một đặc điểm tâm lý khiến con người không dễ dàng cảm nhận hoặc diễn đạt cảm xúc. Khi không biết mình đang cảm thấy gì, ta cũng khó nói ra cảm xúc ấy với người khác.
Alexithymia Nằm Ở Đâu Trong Não Bộ?
Nhiều nghiên cứu gần đây đã xác định ba vùng não đóng vai trò chính trong việc xử lý interoception – và nếu chúng hoạt động bất thường, có thể gây ra alexithymia:
- Vỏ não cảm giác thân thể (somatosensory cortex): là nơi đầu tiên tiếp nhận thông tin cảm giác từ cơ thể.
- Vùng insula: xử lý thông tin cảm giác và “quyết định” xem bạn có thích cảm giác đó hay không. Ví dụ, insula sẽ phân tích bạn đang nghe một bản nhạc, và “đánh giá” xem bạn thích hay không. Nó cũng liên quan mật thiết đến việc cảm nhận nhịp tim – như khi tim bạn đập nhanh trong cơn lo âu.
- Vùng Vành Cung Vỏ Não Trước Trán (anterior cingulate cortex): là nơi “đính kèm” cảm xúc – thường là tiêu cực – vào những trải nghiệm cảm giác. Vùng này là một phần trong hệ limbic – trung tâm điều khiển cảm xúc của não.
Interoception và Trầm Cảm
Vì những người trầm cảm thường có khả năng interoception suy giảm, một nghiên cứu mới đã xem xét mối liên hệ giữa khả năng này và sức khỏe tinh thần ở người trung niên và lớn tuổi.
Người ta cho rằng các triệu chứng trầm cảm có thể bắt nguồn từ việc nhạy cảm nội thân bị rối loạn. Ví dụ, người bị trầm cảm có thể không cảm nhận chính xác nhịp tim của mình – trong khi đó lại là tín hiệu giúp ta biết mình đang thư giãn hay căng thẳng.
Nghiên cứu cho thấy sự liên kết rõ ràng giữa interoception suy yếu và alexithymia. Những người có khả năng cảm nhận nội thân thấp thường gặp khó khăn khi diễn đạt cảm xúc của mình, và khó buông bỏ tác động cảm xúc tiêu cực từ cuộc sống hằng ngày – như một lời chê bai, hay một quyết định sai lầm. Họ có xu hướng mãi nghiền ngẫm về những điều tiêu cực trong quá khứ.
Tuy vậy, đã có bằng chứng cho thấy: việc rèn luyện khả năng chú ý đến cơ thể có thể giúp cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc, từ đó nâng cao sức khỏe tinh thần.
Khi Vùng Insula Ngừng Lắng Nghe
Nghiên cứu cho thấy các triệu chứng của trầm cảm – nhất là những triệu chứng thể chất – có liên quan đến sự hoạt động bất thường trong vùng insula. Khi trầm cảm, vùng não này dường như ngừng chú ý đến tín hiệu từ cơ thể gửi về.
Dù hiện nay vẫn chưa rõ vì sao hoạt động não bị giảm lại dẫn đến trầm cảm, các nghiên cứu tương lai sẽ tiếp tục tìm hiểu liệu việc kích thích vùng não này thông qua các phương pháp điều biến thần kinh (như từ trường xuyên sọ hay kích thích dây thần kinh phế vị) có thể giúp con người lắng nghe rõ hơn tiếng nói từ bên trong – và thành thật trả lời khi ai đó hỏi: "Bạn đang cảm thấy thế nào?"
Tác giả: Gary Wenk Ph.D.
Nguồn: What's Happening When We Can't Tell How We Feel | Psychology Today
