Yêu thương gửi tặng những tín đồ nghiện ngập của tình yêu!

Helen Fisher, tiến sĩ Nhân học, chuyên gia nghiên cứu về Tình yêu

Trong khu rừng rậm ở Guantemala, ở Tikal có 1 ngôi đền. Ngôi đền được xây dựng bởi vị Vua Mặt Trời vĩ đại nhất của một vương quốc vĩ đại nhất của một nền văn minh vĩ đại nhất của Châu Mỹ, nền văn minh Mai-a. Tên của ông là Jasaw Chan K’awiil. Ông cao hơn 6 feet (hơn 1,8m). Ông sống thọ đến hơn 80 tuổi, và ông được chôn bên dưới lăng mộ này vào năm 720 sau công nguyên. Và những chữ khắc của người Mai-a tuyên bố rằng ông đã yêu say đắm người vợ của mình. Vì vậy ông đã xây một ngôi đền cho nàng, đối diện với ngôi đền của ông. Và cứ mỗi mùa xuân sang, thu đến, vào chính độ xuân phân & thu phân, mặt trời nhô lên phía sau ngôi đền của ông và khiến cho bóng của ngôi đền phủ kín hoàn hảo ngôi đền của nàng. Và khi mặt trời lặn sau ngôi đền của nàng vào buổi chiều, bóng của ngôi đền nàng cũng phủ kín hoàn hảo ngôi đền của ông. Sau hơn 1.300 năm, hai con người yêu nhau này vẫn chạm vào nhau và hôn nhau từ lăng mộ của mình.

Trên khắp thế giới người ta vẫn yêu. Người ta hát vì yêu, người ta khiêu vũ vì yêu, người ta sáng tác thơ và những câu chuyện về tình yêu. Họ kể những điều bí ẩn và huyền thoại về tình yêu. Họ mòn mỏi vì yêu, họ sống vì yêu, họ giết vì yêu và họ chết vì yêu. Như Walt Whitman đã từng nói, “Ồ, anh sẽ đánh đổi tất cả để có em”. Những nhà nhân chủng học đã tìm thấy bằng chứng về tình yêu lãng mạn ở 170 xã hội. Họ chưa từng tìm thấy một xã hội nào mà không có điều đó.

Nhưng tình yêu không phải lúc nào cũng là một trải nghiệm hạnh phúc. Trong một nghiên cứu với các sinh viên đại học, họ hỏi rất nhiều câu hỏi về tình yêu, nhưng có 2 câu hỏi nổi bật nhất với tôi đó là: “Bạn đã từng bị từ chối bởi một người bạn thực sự yêu?” và câu thứ 2 là: “Bạn đã từng “đá” một người thực sự yêu bạn?” Và hầu như 95% cả đàn ông và phụ nữ đều trả lời có với 2 câu hỏi này. Hầu như không ai thoát ra khỏi tình yêu mà còn nguyên vẹn.

Vì vậy, trước khi tôi bắt đầu nói chuyện với các bạn về não bộ, tôi muốn đọc cho các bạn nghe một bài thơ mà tôi cho là mạnh mẽ nhất trên trái đất này về tình yêu. Tất nhiên tôi biết có những bài thơ khác cũng hay nhưng tôi không nghĩ có bài nào vượt qua được bài thơ này. Bài thơ được kể bởi một người Anh-điêng Kwakult ẩn danh của vùng Nam Alaska với một nhà truyền giáo năm 1896, và đây là bài thơ. Tôi chưa từng có cơ hội được đọc to bài thơ này trước đây:

“Lửa chạy qua thân thể anh với nỗi đau yêu em, nỗi đau chạy qua thân thể anh với những ngọn lửa tình yêu dành cho em. Nỗi đau sôi sục như muốn trào ra với tình yêu dành cho em, bị nuốt chửng bởi ngọn lửa tình yêu dành cho em, anh nhớ những điều em nói với anh. Anh đang nghĩ về tình yêu của em dành cho anh, anh bị vò xé bởi tình yêu của anh dành cho em. Nỗi đau và những nỗi đau hơn, các người đi đâu với tình yêu của ta? Anh được biết rằng em sẽ đi từ đây. Anh được biết rằng em sẽ rời bỏ anh nơi đây. Cơ thể anh tê dại với nỗi đau. Hãy nhớ lời anh nói, tình yêu của anh. Vĩnh biệt, tình yêu, vĩnh biệt”.

Emily Dickinson đã từng viết “chia cắt là tất cả những gì chúng ta cần biết về địa ngục.” Bao nhiêu người đã phải nếm trải trong hàng triệu năm tiến hóa của nhân loại? Có bao nhiêu người trên thế giới này đang nhảy múa ngất ngây tại chính giây phút này? Tình yêu lãng mạn là một trong những cảm xúc mãnh liệt nhất trên Trái đất.

Vì thế, cách đây vài năm, tôi đã quyết định nghiên cứu não bộ và nghiên cứu “sự điên dại” này. Nghiên cứu đầu tiên của chúng tôi là về những người hạnh phúc trong tình yêu và đã được công bố rộng rãi, vì thế tôi sẽ chỉ nói ngắn gọn về phần này.

Chúng tôi tìm thấy hoạt động trong 1 nhà máy nhỏ xíu ở gần đáy não được gọi là vùng ventral-tegmental (VTA). Chúng tôi tìm thấy một số tế bào được gọi là các tế bào A10. Các tế bào này thực sự tạo ra dopamine, một chất kích thích tự nhiên, và nó phun sương chất đó vào nhiều vùng khác của não. Thực ra phần này, phần VTA này chính là phần hệ thống trả thưởng của não bộ. Nó nằm xa bên dưới phần tư duy lý tính của bạn. Nó nằm bên dưới vùng cảm xúc. Nó là một phần của thứ mà chúng ta gọi là lõi reptilian của não bộ, gắn kết với “mong muốn, với sự thôi thúc, với sự tập trung và ham muốn mãnh liệt”. Trên thực tế, nó chính là ở vùng não mà chúng ta quan sát thấy các hoạt động trở nên “hoạt” khi bạn cảm thấy lên cơn thèm cocain.

Nhưng tình yêu lãng mạn lại mạnh mẽ hơn 1 cơn phê cocain – ít nhất bạn suy sụp vì cocaine. Tình yêu lãng mạn là một sự ám ảnh. Nó sở hữu bạn. Bạn mất cảm giác về bản thân. Bạn không thể ngừng suy nghĩ về một người khác. Một người khác đang “cắm trại” trong đầu bạn. Như một nhà thơ từ thế kỷ thứ 8 của Nhật đã nói “Cơn nhung nhớ của anh không ngừng nghỉ cho đến khi nó tắt”. Yêu là dại. Và nỗi ám ảnh này có thể trở nên tồi tệ hơn khi bạn bị chối bỏ.

Vì thế, ngay bây giờ, Lucy Brown và tôi, chuyên gia thần kinh học trong dự án của chúng tôi đang xem xét các dữ liệu của những người được đưa vào máy chụp cộng hưởng chỉ ngay sau khi họ bị “đá”. Trên thực tế, rất khó khăn để đưa những người này vào máy chụp, bởi vì họ thực sự rất thảm hại. Nhưng, dù sao, chúng tôi cũng tìm thấy hoạt động ở 3 vùng não bộ. Chúng tôi tìm thất hoạt động ở vùng não bộ ở chính xác nơi mà não bộ gắn với tình yêu lãng mạn sâu đậm. Thật là tệ. Bạn biết đấy, khi bạn bị “đá”, điều duy nhất mà bạn muốn làm là quên ngay cái người này đi và rồi tiếp tục cuộc sống của mình, nhưng không, bạn chỉ yêu người ta hơn. Như nhà thơ Terence, một nhà thơ ở Rome của Ý đã từng nói, “Hy vọng của tôi càng mong manh, tình yêu của tôi càng cháy bỏng hơn”.

Và trên thực tế hiện nay chúng ta đã biết tại sao lại thế, sau hơn 2000 năm, bây giờ chúng ta có thể giải thích những điều này trong não bộ. Hệ thống não bộ của chúng ta, hệ thống trả thưởng cho những điều mà chúng ta mong mỏi, thôi thúc, ham muốn mãnh liệt, tập trung tư tưởng, đã trở nên hoạt hơn khi bạn không thể có được điều bạn muốn. Trong trường hợp này, phần thưởng lớn nhất trong cuộc sống: tìm được một người bạn tình phù hợp.

Bạn biết không, bạn nằm đó, nhìn vào bức ảnh, bạn ở trong cái máy đó, và bạn đang suy tính, bạn biết đấy, điều gì đó đã sai. Bạn biết, mình đã mất gì, như thế nào? Thực tế là Lucy và tôi có một câu chuyện vui nhỏ về điều này. Xuất phát từ vở kịch của David Mamet, có 2 nghệ sĩ lừa bịp trong vở kịch, và người phụ nữ đang lừa người đàn ông, người đàn ông nhìn người phụ nữ và nói “Ồ, cô là một cô ngựa non xấu xí, tôi sẽ không đặt cược vào cô”. Và trên thực tế, chính là phần này của não bộ, cốt lõi của trung tâm ngoại vi thần kinh đã bị kích hoạt khi bạn toan tính giữa được và mất. Cũng chính là vùng não bộ đã bị kích hoạt khi bạn mong muốn thử liều lĩnh đặt cược vào một vụ rủi ro lớn có thể được rất nhiều và mất cũng rất nhiều.

Cuối cùng nhưng cũng không kém quan trọng, chúng tôi đã tìm thấy một hoạt động trong một vùng não bộ gắn với sự gắn kết sâu sắc với một người khác. Không ngạc nhiên khi con người trên khắp thế giới phải khổ sở và chúng ta có quá nhiều tội phạm vì yêu. Khi bạn bị chối bỏ trong tình yêu, không chỉ bản thân bạn bị nhấn chìm với những cảm xúc của tình yêu lãng mạn mà bạn còn đang cảm thấy một sự gắn kết sâu sắc với người đó. Hơn nữa, khu ngoại biên thần kinh não ở vùng não trả thưởng này đang hoạt động và bạn đang cảm thấy năng lượng căng tràn, sự tập trung căng tràn, sự thôi thúc căng tràn và mong muốn chấp nhận mọi rủi ro để có được phần thưởng tuyệt vời nhất trong cuộc đời.

Vì vậy, điều mà tôi học được từ thí nghiệm này là điều tôi muốn nói với cả thế giới? Trước hết, tôi nghĩ rằng tình yêu lãng mạn là một động lực, một động lực tìm bạn bản năng. Không phải là động lực tình dục – động lực tình dục đưa bạn đến một nơi mà bạn có thể tìm kiếm hàng tá bạn tình. Tình yêu lãng mạn khiến cho bạn tập trung năng lượng tìm bạn của bạn chỉ vào một người tại một thời điểm, bảo tồn năng lượng tìm bạn của bạn và bắt đầu quy trình tìm bạn với chỉ một cá nhân này. Tôi nghĩ, trong tất cả những bài thơ mà tôi đã đọc về tình yêu lãng mạn, điều mà tóm lược được tất cả là điều mà Plato đã nói cách đây 2000 năm. Ông nói rằng, “vị thần tình yêu sống trong trạng thái nhu cầu cơ bản. Nó là một nhu cầu cơ bản. Nó là một sự thôi thúc. Nó là một sự bất cân bằng vi lượng. Giống như đói và khát, nó gần như không thể dập tắt”. Tôi đã tin tưởng rằng tình yêu lãng mạn là một sự nghiện ngập: một sự nghiện ngập tuyệt vời hoàn hảo khi nó tốt đẹp và một sự nghiện ngập khủng khiếp hoàn hảo khi nó sai trái.

Và trên thực tế, nó có đủ các tính chất của việc nghiện ngập. Bạn tập trung vào một người, bạn suy nghĩ về người ấy một cách ám ảnh, bạn “đói” người ấy, bạn xa rời thực tế, bạn mong muốn chấp nhận những rủi ro lớn để có được người đó. Và nó có đủ 3 đặc điểm của cơn nghiện. Sự chịu đựng – khi bạn cần phải gặp người ấy hơn, và nhiều hơn, và nhiều hơn nữa – sự cai nghiện, và cuối cùng, tái nghiện.

Tôi có một người bạn gái mới hồi phục sau một tình yêu khủng khiếp, và mất khoảng 8 tháng cô ấy bắt đầu cảm thấy khá hơn. Và một ngày kia khi cô ấy đang lái xe, bỗng nhiên cô nghe thấy một bài hát trên sóng phát thanh và nó khiến cô nhớ về người đàn ông đó. Và cô ấy – không chỉ ngay lập tức cơn “đói bất chợt” đó quay trở lại mà cô phải đưa xe vào lề đường và khóc. Vì thế, một điều tôi muốn nói với cộng đồng y học, với cộng đồng luật pháp, và thậm chí với cộng đồng các trường đại học, để họ thấy liệu họ có thể hiểu được rằng trên thực tế, tình yêu lãng mạn là một trong những chất gây nghiện mạnh nhất trên Trái đất này.

Tôi cũng muốn nói với thế giới rằng động vật cũng yêu. Không có một con thú nào trên hành tinh này mà sẵn sàng giao cấu với bất kỳ con thú khác. Quá già, quá trẻ, quá bẩn thỉu, quá ngu ngốc, chúng sẽ không làm chuyện đó. Trừ khi chúng bị kẹt trong một lồng thí nghiệm – và bạn biết đấy, nếu bạn dành cả đời mình trong một cái hộp nhỏ bạn sẽ không thể lựa chọn người mà bạn muốn có quan hệ tình dục - - nhưng tôi đã quan sát hàng trăm loài, và ở khắp mọi nơi, những loài thú hoang dã đều có sở thích riêng của chúng. Trên thực tế, các nhà phong tục học biết về điều này. Có khoảng trên 8 từ để họ gọi sở thích của loài thú: sự lựa chọn ban đầu, lựa chọn bạn tình, lựa chọn của con cái, sự lựa chọn tính dục. Và trên thực tế, có 3 bài báo học thuật xem xét sự hấp dẫn này, điều này chỉ kéo dài khoảng 1 giây, nhưng nó là một sự hấp dẫn có thời hạn, và hoặc là trong cùng vùng não này, hệ thống trả thưởng này, hoặc các hóa chất của hệ thống trả thưởng đó có liên quan. Trên thực tế, tôi nghĩ sự hấp dẫn tính dục của loài thú có thể là chớp nhoáng – bạn có thể thấy một con voi ngay lập tức tìm đến một con voi khác. Và tôi nghĩ rằng đây thực sự là nguồn gốc của những gì mà các bạn và tôi gọi là “tình yêu sét đánh”.

Mọi người thường hỏi tôi liệu những gì tôi biết về tình yêu có làm hỏng tình yêu của tôi hay không. Và tôi chỉ trả lời đơn giản là, khó mà tránh được. Bạn có thể biết từng gia vị trong 1 mẩu bánh sô-cô-la, và rồi khi bạn ngồi xuống và thưởng thức miếng bánh đó, bạn vẫn có thể cảm nhận được niềm vui. Và chắc chắn tôi cũng mắc phải những sai lầm giống như tất cả mọi người khác và nó thực sự làm sâu sắc hơn sự hiểu biết của tôi và lòng trắc ẩn của tôi với đời sống nhân loại. Thực tế là, ở New-York, tôi thường bắt gặp mình nhìn vào những chiếc xe nôi và cảm thấy xót xa một chút cho đứa trẻ, và trên thực tế, đôi khi tôi cảm thấy xót xa cho con gà trên đĩa ăn tối của tôi, khi tôi nghĩ đến hệ thần kinh căng tràn thế nào. Thí nghiệm mới nhất của chúng tôi đã được ấp ủ bởi đồng nghiệp của tôi, Art Aron, đặt những người vẫn còn yêu nhau trong một mối quan hệ lâu dài vào một máy chụp chức năng MRI. Chúng tôi chỉ mới đặt 5 người từ trước đến nay và trên thực tế chúng tôi tìm thấy được 1 điều giống hệt nhau. Họ không hề nói dối. Khu vực não gắn với tình yêu lãng mạn sâu đậm vẫn còn hoạt động sau 25 năm.

Còn rất nhiều câu hỏi được hỏi và trả lời về tình yêu lãng mạn. Câu hỏi mà tôi đang phải trả lời vào đúng giây phút này, và tôi chỉ nói đúng 1 giây rồi kết thúc, đó là tại sao bạn lại yêu người này mà không phải người khác? Tôi chưa từng phải nghĩ về điều này, nhưng trang Match.com, trang tìm bạn trên internet, đã gặp tôi cách đây 3 năm và hỏi tôi câu này. Và tôi trả lời, tôi không biết.Tôi biết điều gì xảy ra trong não bộ, khi bạn “rơi vào tình yêu”, nhưng tôi không biết được tại sao bạn lại yêu người này mà không yêu người khác. Và vì vậy, tôi đã dành suốt 3 năm qua để nghiên cứu về câu hỏi này. Và có rất nhiều lý do khiến bạn yêu người này mà không phải người khác, một nhà tâm lý học có thể trả lời bạn. Và chúng ta có xu hướng yêu một người có cùng nền tảng kinh tế xã hội, có cùng mức độ thông minh, cùng mức độ ngoại hình, cùng các giá trị tôn giáo. Thời thơ ấu của bạn chắc chắn cũng có liên quan nhưng không ai biết được. Và chỉ có thế thôi, đó là tất cả những gì họ biết. Không, họ chưa tìm ra cách nào mà 2 cá thể có thể hòa hợp với nhau để có được một mối quan hệ tốt đẹp.

Vì thế, tôi cho rằng có thể hệ sinh học của bạn kéo bạn hướng về người này hơn là về người kia. Và tôi đã tạo ra một bảng câu hỏi để xem ở mức độ nào bạn thể hiện dopamine, serotonin, estrogen và testosterone. Tôi nghĩ chúng ta đã tiến hóa thành 4 loại cá thể rộng gắn với tỉ lệ của 4 hóa chất này trong não. Và trên trang web kết bạn này mà tôi tạo ra gọi là Chemistry.com. Tôi đã hỏi một loạt những câu hỏi để xem ở mức độ nào người ta thể hiện những hóa chất này, và tôi đã quan sát những người lựa chọn người để yêu. Và 3,7 triệu người đã tham gia trả lời ở Mỹ, khoảng 600,000 người khác đã tham gia ở 33 quốc gia khác. Tôi đã đặt các số liệu cùng nhau, và tại một điểm nào đó – luôn luôn có những bí ẩn đối với tình yêu, nhưng tôi nghĩ tôi sẽ đến gần hơn để hiểu tại sao bạn có thể bước vào một căn phòng mà trong đó mọi người đều có cùng nền tảng với bạn, cùng mức độ thông minh với bạn, cùng mức độ ngoại hình như bạn và bạn không cảm thấy bị lôi kéo về tất cả mọi người. Tôi nghĩ có yếu tố sinh học ở đó. Tôi nghĩ chúng ta sẽ mất vài năm nữa để hiểu được toàn bộ cơ chế hoạt động của não bộ khiến chúng ta bị kéo về người này mà không phải người khác.

Vì thế, tôi sẽ kết thúc ở đây. Đây là những bậc tiền bối của tôi. Faulkner đã từng nói: “quá khứ không chết đi, nó thậm chí không phải là đã qua”. Trên thực tế, chung ta mang theo rất nhiều hành lý từ những năm trước trong não bộ của con người. Và có một điều khiến tôi theo đuổi những tìm kiếm của tôi về bản chất con người, và điều này gợi tôi nhớ lại. Có 2 người phụ nữ. Phụ nữ có xu hướng đạt được sự gần gũi khác với đàn ông. Phụ nữ đạt được bằng cách nói chuyện đối diện. Chúng ta xoay lại với nhau, chúng ta thực hiện điều mà chúng ta gọi là “pha thả neo” và rồi chúng ta nói chuyện. Đây chính là sự gần gũi đối với phụ nữ. Tôi nghĩ nó xuất phát từ hàng triệu triệu năm bế đứa trẻ lên trước mặt mình, vui đùa với nó, mắng mỏ nó, dạy dỗ nó bằng từ ngữ. Đàn ông có xu hướng tìm kiếm sự gần gũi bằng cách làm việc song song. Khi một gã nhìn lên thì gã kia nhìn đi chỗ khác. Tôi nghĩ nó xuất phát từ triệu triệu năm lịch sử tiến hóa của đàn ông đứng đằng sau một cái bụi cây, nhìn thẳng ra phía trước, cố gắng ném vào đầu con trâu bằng một viên đá. Tôi nghĩ hàng triệu năm nay đàn ông luôn phải đối diện với kẻ thù, họ ngồi bên cạnh bạn bè.

Vì vậy, câu cuối cùng của tôi là: tình yêu hiện hữu trong mỗi chúng ta. Nó được bén rễ sâu trong não bộ. Thử thách của chúng ta là phải hiểu nhau.

Xin cảm ơn.

• Xem clip có phụ đề tại: https://www.ted.com/talks/helen_fisher_studies_the_brain_in_love?language=vi